طاهره ماهروزاده
عضو هیأت علمی جامعة المصطفی

امروزه ارتباط اجتماعی یکی از نیازهای مهم و پایه‌ای افراد برای زندگی است. در میان مناصب اجتماعی، هیچ مقامی بالاتر و ارزشمند‌تر از مقام هدایت و رهبری جامعه اسلامی نیست. از آنجا که تا فردی دارای مجموعه‌ای از کمالات و سجایای انسانی و محاسن اخلاقی نباشد شایستگی این مقام را ندارد، لذا خداوند متعال رهبری جامعه اسلامی را به حضرت محمد (صلوات‌الله علیه) واگذار کرد که در پیشگاه خداوند از جایگاه والایی برخوردار بودند. قرآن کریم مباحث بسیاری را در ارتباط با ویژگی‌های اجتماعی پیامبر گرامی اسلام (صلوات‌الله علیه)  بیان فرمودند. نخست عفو و بخشش نسبت به خطاکاران است. عفو و گذشت از جمله اخلاق کریمانه‌ای است که حضرت رسول اکرم (صلوات‌الله علیه) مزین به این صفت الهی بودند. اوج اخلاق ایشان به عفو و گذشت از گناه، خطا و لغزش‌های دیگران و خودداری از مجازات و تنبیه آنان است. براساس آموزه‌های قرآنی خداوند به رسول‌الله (صلوات‌الله علیه) سفارش می‌کنند که نسبت به خطاکاران عفو و بخشش داشته باشند برای مثال در سوره اعراف و آیه ۱۹۹ می‌فرمایند «خُذِ الْعَفْوَ وَ أْمُرْ بِالْعُرْفِ وَ أَعْرِضْ عَنِ الْجاهِلِین» «گذشت  پیشه کن و به کار پسندیده فرمان ده و از نادانان رخ برتاب.» «عفو» از اوصاف فعلی خداوند است و به پیامبرش فرمان داده است که «عفو» را بگیرد و از دست ندهد. «عفو» در اصطلاح علم اخلاق، آن است که فرد در برابر ستم مالی یا غیرمالی از حق خود بگذرد و انتقام نگیرد.
از دیگر مباحث سیره پیامبر مشاوره و همفکری با مؤمنان است. مشورت از ماده شور گرفته شده است که در لغت به معنای به بیرون آوردن است. مشورت کردن در مسائل مختلف به جهت نیل به اهداف والای انسانی یکی از مسائل حیاتی در زندگی بشریت است. دین مبین اسلام به مشورت کردن در امور فردی و اجتماعی اهمیت زیادی قائل است. البته مشورت کردن با صاحبان عقل توصیه اکید اسلام است. پیامبر گرامی اسلام (صلوات‌الله علیه) با اینکه ایشان عقل کل بودند و همچنین با اتصال به وحی آسمانی نیاز به مشاوره و مشورت پیدا نمی‌کردند، ولی برای اینکه مسلمانان به اهمیت مشورت آگاهی یابند تا در تصمیمات اساسی زندگی به کار ببندند و از سوی دیگر فکر و اندیشه ایشان پرورش یابد، در امور عمومی مسلمانان با ایشان مشورت می‌کردند. یکی از اوصاف پیامبر در قرآن مشاوره و همفکری با مؤمنان است. قرآن پیامبر را به این کار سفارش می‌کند و می‌فرماید: «پس به برکت رحمت الهی، با آنان نرمخو و پر مهر شدی و اگر تندخو و سخت‌دل بودی قطعاً از پیرامون تو پراکنده می‌شدند. پس، از آنان درگذر و برایشان آمرزش بخواه و در کارها با آنان مشورت کن و چون تصمیم گرفتی بر خدا توکل کن، زیرا خداوند توکل‌کنندگان را دوست می‌دارد.»
از دیگر صفات جهاد و مبارزه در مقابل مفاسد جامعه است. جهاد به معنای کوشیدن همراه با فداکاری در راه خدا با جان، مال و دیگر … که با هدف گسترش اسلام و یا دفاع از آن انجام می‌شود، است. قرآن کریم در سفارشی به رسول‌الله می‌فرماید: «یا أَیهَا النَّبِی جاهِدِ الْکفَّارَ وَ الْمُنافِقِینَ وَ اغْلُظْ عَلَیهِمْ وَ مَأْواهُمْ جَهَنَّمُ وَ بِئْسَ الْمَصِیرُ»؛ «ای پیامبر، با کافران و منافقان جهاد کن و بر آنان سخت بگیر، و جایگاهشان دوزخ است و چه بد سرانجامی است.» جهاد و دفاع، امت را احیا می‌کند و پیامبر که فرمانده جنگ است و امت را به جبهه فرامی‌خواند، می‌خواهد امت اسلامی را زنده نگه دارد. در مسائل مربوط به رابطه اسلام و کفر نیز مبارزه علیه طاغوت و کفر و نفاق، عامل حیات است. اگر جهاد و دفاع نبود، فساد بر زمین حاکم می‌شد، لیکن چون خداوند نسبت به مردم تفضل دارد، نمی‌گذارد فساد دامنگیر زمین گردد، بدین گونه که عدّه‌ای را موفق به نبرد علیه باطل کرده، فسادزدایی را با پیکار مستمر آنان انجام می‌دهد و در نتیجه مردم از فضل الهی برخوردار شده، زمین از تباهی مصون می‌ماند.