آموزه‌های زندگی پیامبر(ص) طرح‌های نو برای ادبیات
علی‌الله سلیمی
نویسنده
و منتقد ادبی
زندگی و سیره پاک ائمه‌اطهار(ع) بویژه پیامبر خاتم، حضرت محمد مصطفی(ص) همواره دستمایه دلنشینی برای خلق آثار ادبی در میان نویسندگان بوده و هست و بسیاری از اهالی قلم با الهام از برخی ویژگی‌های زندگی ائمه(ع) آثاری خلق کرده‌اند که اکنون از آنها به‌عنوان آثار برتر ادبیات آیینی یاد می‌شود و مخاطبان گسترده‌ای در میان مسلمانان دارد. این نکته از آن جهت اهمیت فراوان دارد که بسیاری از صفات نیک در زندگی و سیره ائمه(ع)، بسترهای لازم برای روایتگری در قالب آثار ادبی بویژه داستان کوتاه و رمان را دارند و از این منظر، می‌توان ارتباط دوسویه‌ای بین سیره ائمه(ع) و عنصر روایتگری در آثار داستانی مشاهده کرد. از جمله، یکی از صفات ائمه(ع)، «شجاعت فوق‌العاده و نداشتن ترس از غیر خدا» است که ویژگى اصلى مبلغان دینی هم شمرده می‌شود. این صفت عالی و مضمون نیک بارها در دنیای ادبیات داستانی به طور ضمنی مورد استفاده قرار گرفته و تم اصلی رمان‌های متعددی را به خود اختصاص داده است. یا صفت بارز دیگری از ائمه(ع)، با مضمون «پیروزى در آزمایش‌هاى سخت»، به اشکال گوناگون در ادبیات داستانی مطرح و رمان‌های مختلف بر اساس مضمون آن شکل گرفته است. همچنین مضمون متعالی «اخلاص و بى‌نظرى کامل و عدم انتظار هر گونه پاداش مادى» که از صفات ائمه(ع) است، ظرفیت بالایی برای پرداخت داستانی در قالب آثار ادبی بویژه داستان کوتاه و رمان دارد. البته برای پردازش داستانی هر یک از این مضامین، نیاز به بهره‌گیری از سایر عناصر داستانی هم هست تا در گام اول، «عدم تعادل» به‌عنوان یکی از عناصر داستانی در بخش تکنیک‌های روایی به وجود بیاید تا سایر عناصر داستانی مانند «تعلیق» و «کشمکش» برای جذابیت بیشتر داستان ایجاد شود. نکته مهمی که یادآوری آن در این مجال خالی از لطف نیست، این‌که ضرورتی ندارد در نوشتن یک داستان دینی حتماً به نام ائمه(ع) اشاره شود، چون آوردن برخی صفات شاخص و بارز که مختص ائمه(ع) است به طور ناخودآگاه ذهن مخاطب را به سمت آن مفهوم رهنمون می‌کند. داستان دینی متکی بر سیره ائمه(ع) با محدودهای رایج در این گونه خاص ادبی مواجه نیست، چرا که در سیره ائمه(ع) انواع صفات نیک و منش‌های عالی و خصلت‌های نیک انسانی تجمیع شده که با اتکا به هر یک از این گزاره‌ها می‌توان بستری نو برای داستان تازه فراهم کرد و اثر ادبی متفاوتی با طعم و حلاوت خاص سیره نیک ائمه(ع) خلق کرد. در یک تعریف دیگر، رمان دینی، تعارض «بدی و خوبی» را باز می‌تاباند. اما این تعارض فقط مختص انسان‌ها نیست، ولی بیشتر، در ذهن آدم‌ها جریان دارد. در رمان دینی، خیر و شر به وفاق نمی‌رسند، بلکه چهره نفاق ترسیم می‌شود. بی‌گمان از این منظر است که در داستان دینی متکی بر سیره ائمه(ع)، «انسان» به‌عنوان یک عامل مؤثر و ملموس برای مخاطب امروزی در شکل‌گیری رویدادها نقش‌آفرینی می‌کند.