فناوری‌های نوظهور چگونه آموزش را متحول می‌کند؟
از هوش مصنوعی تا روبات‌های آموزش از راه دور
میترا جلیلی
خبرنگار
واقعیت مجازی و واقعیت افزوده
یکی از فناوری‌های نوظهور که بی‌شک می‌تواند نقش زیادی در ایجاد تحول در آموزش‌های ارائه شده در مدارس و دانشگاه‌ها داشته باشد، واقعیت مجازی (VR) و واقعیت افزوده(AR) است. این فناوری‌ها که روزگاری تنها در فیلم‌ها و داستان‌های علمی تخیلی قابل تصور بود، حالا دیگر نمود عینی دارد و در برخی کشورها وارد کلاس‌های درس شده است. واقعیت مجازی به دانش‌آموزان کمک می‌کند تا در محیط‌های مجازی سفر کنند، نقاط دیدنی تاریخی را کاوش کنند، به سیارات دوردست سفر کنند یا حتی دانشجویان پزشکی می‌توانند به تشریح موجودات مجازی بپردازند. (واقعیت مجازی نوعی تجربه شبیه‌سازی شده است که کاملاً مشابه یا متفاوت از دنیای واقعی است و با کمک هدست می‌توان از این تکنولوژی در بازی‌های ویدیویی، آموزش، برگزاری جلسات مجازی و... استفاده کرد).
واقعیت افزوده هم می‌تواند به دانش‌آموزان و دانشجویان کمک کند تا کتاب‌های درسی را با مدل‌های سه‌بعدی تعاملی جایگزین کنند که به این ترتیب عملاً سطح آموزش بهبود می‌یابد. بسیاری معتقدند چنین فناوری‌هایی کمک می‌کنند تا دانش‌آموزان و دانشجویان ساکن در نقاط دورافتاده‌تر و در کشورهای در حال توسعه با امکانات کمتر هم بتوانند به جدیدترین آموزش‌ها دسترسی داشته باشند و ازسوی دیگر یادگیری برای آنها جذاب‌تر شود.(ترکیب همزمان دنیای واقعی و تصاویر مجازی مفهوم واقعیت افزوده را شکل می‌دهد. در واقعیت افزوده، ارزش اولیه واقعیت موجود حفظ شده و اطلاعات حساس آن توسط تولیدات کامپیوتری پوشش داده می‌شوند. بدین شکل یک نمای فیزیکی زنده، مستقیم یا غیرمستقیم به عناصر دنیای واقعی افراد اضافه می‌شود).
هوش مصنوعی (AI)
و یادگیری شخصی
یکی دیگر از فناوری‌های نوظهور که می‌تواند در حوزه آموزش بسیار تأثیرگذار باشد، هوش مصنوعی(AI) است. یکی از مشکلات معلمان در شیوه سنتی تدریس این است که سطح فراگیری همه دانش‌آموزان یکسان نیست و گاه این موضوع هم معلم و هم دانش‌آموز را دچار مشکل می‌کند. اما ایجاد پلتفرم‌های آموزشی مبتنی بر هوش مصنوعی تا حد زیادی به حل این مشکل پرداخته است. این پلتفرم‌ها می‌توانند با تجزیه و تحلیل الگوهای یادگیری، نقاط قوت و ضعف هر دانش‌آموز، تجربیات یادگیری شخصی‌سازی شده ایجاد کنند. این بدان معناست که مربیان می‌توانند محتوای برنامه درسی و سرعت آموزش را متناسب با نیازهای تک تک دانش‌آموزان تنظیم کنند به این ترتیب اطمینان حاصل می‌شود که هیچ دانش‌آموزی در کلاس از همکلاسی‌هایش عقب نمی‌ماند. هوش مصنوعی همچنین می‌تواند وظایف اداری را خودکار کند و به معلمان زمان بیشتری برای تمرکز بر تعامل مستقیم با دانش‌آموزان بدهد.
آموزش با چاشنی بازی
دانش‌آموزان بویژه در مدارس ابتدایی هنوز از بازی فاصله چندانی نگرفته‌اند به همین دلیل هم در صورتی که معلم بتواند آموزش خود را با بازی، آن هم از نوع کامپیوتری پیوند دهد، بی‌شک نقش مهمتری در بالا بردن انگیزه دانش‌آموزان برای آموختن و لذت بردن بیشتر از یادگیری ایفا خواهد کرد. به همین منظور فعالان عرصه فناوری به این عرصه گام گذاشته‌اند و ابزارها و برنامه‌های فناوری آموزشی (EdTech) متعددی ارائه داده‌اند که معلمان می‌توانند از آنها بهره بگیرند و فضای آموزش را برای دانش‌آموزان، مفرح‌تر و جذاب‌تر کنند. این گروه آزمون‌های تعاملی، بازی‌های آموزشی و پلتفرم‌های مشارکتی را ارائه می‌دهند که تعامل بین دانش‌آموزان و همچنین معلم و دانش‌آموز را تقویت می‌کنند. این ابزارها هم یادگیری را تقویت می‌کنند و هم کودکان را با محیط مدرسه آشتی می‌دهند.
آموزش روباتیک و کدنویسی
یکی دیگر از بخش‌های فناوری که می‌تواند در آموزش تحول ایجاد کند، کیت‌های روباتیک و کلاس‌های کدنویسی است که امروزه به طور فزاینده‌ای در مدارس رایج شده‌اند. این ابزارها نه تنها مهارت‌های فنی دانش‌آموزان را آموزش می‌دهند، بلکه حل مسأله، خلاقیت و تفکر انتقادی را نیز پرورش می‌دهند. دانش‌آموزان می‌توانند روبات‌ها را برای انجام وظایف مورد نظر خود برنامه‌ریزی کنند و تجربه عملی مناسبی به دست آورند. ازآنجا که در آینده افراد مسلط به حوزه برنامه‌نویسی و روبات‌ها بیشترین بازار کار را خواهند داشت، کشورهای مختلف در این زمینه سرمایه‌گذاری مناسبی کرده‌اند و کودکان از همان روزهای اولیه حضور در مدارس و حتی گاه قبل از آن، از طریق بازی با کدنویسی آشنا می‌شوند.
بــــرش
روبات‌ها دوستدار کودکان
امروزه روبات‌ها به بخش‌های مختلفی از زندگی بشر راه یافته‌اند و مدارس هم از این قاعده مستثنی نیستند. از آنجا که هر سال برخی کودکان به دلایل مختلف از مدرسه بازمی مانند یا علاقه‌ای به حضور در مدرسه ندارند، فعالان عرصه فناوری در ژاپن، مهد روبات‌های جهان، یک راهکار فناورانه برای حل این مشکل ارائه داده‌اند. این گروه روبات‌های آموزش از راه دور مجهز به دوربین، میکروفون و بلندگو هستند. این روبات‌ها می‌توانند با دانش‌آموزانی که به دلیل استرس، اضطراب یا سایر مسائل اجتماعی، روانی یا عاطفی و همچنین بیماری در کلاس‌های مدرسه حضور ندارند، ارتباط بگیرند. این روبات‌ها عملاً چنین دانش‌آموزانی را تشویق می‌کنند تا گام‌هایی برای بازگشت به مدرسه بردارند. در واقع این کودکان به صورت فیزیکی در کلاس درس حضور ندارند اما می‌توانند همه وقایع سر کلاس را ببینند و در بحث‌های مربوط به درس شرکت کنند یا با همکلاسی‌های خود ارتباط بگیرند و با آنها صحبت کنند. این روبات‌ها در سال تحصیلی جدید به مدارس کوماموتو، یکی از شهرهای ژاپن راه یافته‌اند و باید منتظر ماند و نتیجه حضور آنها در مدارس و همچنین میزان تأثیر این روبات‌ها در آموزش کودکان دور از مدرسه را دید.
تنها ژاپن نیست که در عرصه روبات‌های آموزش از راه دور در مدارس فعالیت دارد و در استرالیا هم در قالب یک پروژه آزمایشی جدید از روبات‌ها برای کمک به کودکان بیمار سرطانی و دور از مدرسه استفاده می‌شود. یک تبلت دیجیتالی به جای سر این روبات‌ها دیده می‌شود و کودکان در مدرسه آن را «استیو» می‌نامند. این برنامه همچنین معلمان را آموزش خواهد داد و از دانش‌آموزان آسیب پذیر و والدین یا مراقبان آنها حمایت می‌کند.در هندوستان هم با توجه به اینکه بسیاری از روستاها در مناطق دورافتاده قرار دارند و کمبود نیروی انسانی به عنوان معلم وجود دارد، از روبات‌هایی به نام Shiksha برای آموزش کودکان استفاده می‌شود. این روبات موضوعات مختلفی را در کلاس آموزش می‌دهد. ظاهر و سبک تعاملی تدریس این روبات باعث می‌شود که دانش‌آموزان با آن تعامل داشته باشند و مفاهیم آموزش داده شده را بهتر درک کنند. این روبات می‌تواند موضوعات مختلفی مانند شعر، روزهای هفته، نام اشکال هندسی و... را در مقطع ابتدایی تدریس کند.
