زهره صفاری
خبرنگار

نشست دو روزه ناتو در پایتخت لیتوانی که از امروز آغاز می‌شود، پرچالش و متفاوت از دوره‌های قبلی پیش‌بینی شده است چرا که فارغ از محورهای مهم و بحث برانگیز آن که شامل مسائل مربوط به اوکراین و عضویت کشدار سوئد، هزینه‌های دفاعی و... است، تا پیش از این هرگز اعضای سازمان پیمان آتلانتیک شمالی برای رسیدن به توافق تا این حد به دردسر نیفتاده و شکاف داخلی را به طور ملموس حس نکرده بودند.
بدون شک سی و یک عضو ناتو با چشم‌اندازی نامعلوم از پایان عملیات نظامی روسیه در اوکراین امسال برای گردهمایی دو روزه خود به ویلنیوس، پایتخت لیتوانی سفر کرده‌اند و نکته متمایز میزبانی لیتوانی نیز نسبت به سایر کشورهای این سازمان، نزدیکی آن به مرزهای روسیه است. به نوشته دویچه وله در تاریخ 74 ساله این سازمان هرگز تمامی سران ائتلاف نظامی ناتو تا به این حد به آنچه برایشان تهدید اصلی محسوب می‌شد، به لحاظ مکانی نزدیک نشده بودند و امسال همین فاصله 200 کیلومتری تا مرزهای شرقی روسیه و کالینگراد تمهیدات امنیتی این نشست را چند برابر کرده است. در سال 2006 لتونی - دیگر همسایه روسیه - میزبان نشست بود اما در آن زمان مسکو کوچک‌ترین خطری برای اعضای این ائتلاف به شمار نمی‌رفت.
با این شرایط برای حفظ امنیت میهمانان این نشست ارتش لیتوانی و نظامیان ناتو بیش از 4 هزار سرباز را به ویلنیوس اعزام کرده‌اند که با افزودن این نیروها به نیروهای امنیتی و پلیس لیتوانی، به طور متوسط حدود 12 هزار نیروی مسلح در حاشیه این نشست به حال آماده باش درآمده‌اند. اما این تنها گوشه‌ای از تمهیدات امنیتی این نشست دو روزه به شمار می‌رود و به گفته دیپلمات‌های لیتوانی، با احتمال وقوع هر گونه حمله‌ای از سوی روسیه، اقدامات پدافندی نیز در دستور اجرا قرار گرفته و ارتش آلمان با استقرار موقت پدافند موشکی پاتریوت در اطراف ویلنیوس، نقشی مهم در این بخش ایفا کرده است.
در این میان دولت لیتوانی نیز برای به رخ کشاندن پیشرفت‌های خود به 30 عضو دیگر ناتو، برای برگزاری این نشست مهم هزینه‌ای بالغ بر 42 میلیون دلار را صرف کرده است.
 
ائتلاف بدون اتحاد
شکاف میان 31 عضو ناتو پیش از این هرگز تا این حد ملموس نبوده است. چراکه اعضای آن نه تنها قادر به اجماع بر سر مسائلی مانند تخصیص بودجه نیستند بلکه در پذیرش اعضا نیز با چالش جدی روبه‌رو شده‌اند.
شاید سخت‌ترین ابهامی که پیش روی اعضا قرار داشته، نحوه ادامه پشتیبانی‌ها از اوکراین باشد. اما در کنار آن مسائلی مانند ناتوانی اعضا برای توافق بر سر برگزیدن رئیس بعدی سازمان پیمان آتلانتیک شمالی که به تمدید یکساله ریاست ینس استولتنبرگ انجامید، ناتوی فعلی را به نامتحدترین ائتلاف سال‌های تشکیل آن بدل کرده است.
دیگر شاخصه برای اثبات تزلزل اتحاد ناتو، مسأله ارسال بمب‌های خوشه‌ای امریکا به اوکراین آن هم در شرایطی است که دست کم دو سوم اعضای ناتو، بهره‌گیری از این تسلیحات مرگبار را ممنوع اعلام کرده و مخالف آن هستند. در این میان نمی‌توان از تلاش‌های ناتو برای متقاعد کردن ترکیه در تأیید عضویت سوئد به آسانی عبور کرد. بیش از یک سال از درخواست سوئد می‌گذرد اما همچنان این کشور با مخالفت آنکارا موفق به تصاحب جایگاه سی و دومین عضو ناتو نشده است.
 
بسته اوکراین؛ اولویت اول
براساس برنامه اعلام شده، ولودیمیر زلنسکی در حالی قرار است روز چهارشنبه به جمع سران ناتو بپیوندد که به نوشته یورواکتیو، مهمترین بخش مذاکرات نشست این روز مسائل مربوط به کی‌یف است و انتظار می‌رود در این راستا اعضا برای تشکیل شورای ناتو-اوکراین به توافق برسند. در همین حال اعضا قرار است در راستای تقویت روابط اعضا و کی یف برای نخستین بار در ویلنیوس با سران اوکراین دور یک میز جمع شده و علاوه بر سازکار حمایت نظامی از این کشور، نحوه ارسال کمک‌های بشردوستانه را نیز بررسی کنند.
اما در این میان موضوع عضویت اوکراین در ناتو هنوز از مرحله نهایی بسیار فاصله دارد، هر چند که اوکراین از سال‌های بسیار دور خواهان این عضویت بوده و 15 سال قبل نیز در نشست بخارست قول آن را از اعضا گرفته بود. در واقع سه نوع دیدگاه نسبت به این مسأله در میان اعضای ناتو وجود دارد؛ کلوب شرقی شامل استونی، لتونی، لیتوانی، لهستان، جمهوری چک، رومانی و بلغارستان خواهان آسان گرفتن شرایط برای اوکراین و عضویت بدون قید و شرط آن هستند. دسته دوم آلمان و امریکا محسوب می‌شوند که این دو کشور از مداخله مستقیم در این عضویت اجتناب می‌کنند و دسته سوم، دیگر اعضا هستند که نظر ممتنع داشته و تصمیم شان به نظر حامیانشان بستگی دارد.
در عین حال کارشناسان ناتو معتقدند اوکراین در مسیر پیوستن به این سازمان دو مانع پیش روی خود دارد؛ یکی از آنها درگیر جنگ بودن این کشور است و مورد دیگر لزوم اصلاحات دموکراتیک و نظامی آن است. شاید به همین دلایل نیز جو بایدن، رئیس جمهور امریکا در مصاحبه اخیر خود با سی‌ان‌ان، اوکراین را برای ورود به ناتو ناآماده خوانده است. از سوی دیگر موضوع قابل اهمیت دیگر در این بخش تضمین امنیتی ناتو به اوکراین است. به عبارت دیگر این تضمین شامل مسائل دفاعی، تسلیحاتی و اطلاعاتی و همچنین پشتیبانی مالی و تحریم‌ها می‌شود که اعضای گروه 7 برای ایجاد این ضمانت‌ها در حال تلاش هستند. چراکه این روند تعاملات نه تنها در شرایط فعلی بلکه در آینده نیز می‌تواند برای طرفین سودآور باشد.
همزمان با این تحولات، ایجاد ائتلاف F-16 نیز از جمله مسائل مورد بحث در نشست دو روزه امسال است. هلند و دانمارک در این بخش پیشتاز هستند و قرار است در برابر دیگر اعضا جزئیات آموزش به اوکراینی‌ها و خلبانان شرق اروپا و طرح جامع برای مشارکت اعضای دیگر ناتو در این ائتلاف را اعلام کنند.
 
عضویت جنجالی سوئد
بیش از یک سال است عضویت سوئد در ناتو با سنگ اندازی‌های ترکیه، به یکی از مهمترین چالش‌های ناتو بدل شده است. لهستان نیز در این میان با ترکیه هم نظر است و به عنوان عضو اتحادیه اروپا و ناتو، همچنان عضویت سوئد را نپذیرفته است. رجب طیب اردوغان، رئیس جمهوری ترکیه که چند ماه قبل درخواست عضویت فنلاند را بلامانع اعلام کرد، با این توجیه که سوئد با حمایت از تروریست‌ها، بر اقدامات خرابکارانه دامن می‌زند، حتی به درخواست امریکا در این باره نیز توجهی نکرده و همچنان برای پذیرش درخواست سوئد مقاومت می‌کند. تحلیلگران این سختگیری ترکیه را به چند دلیل ربط می‌دهند که یکی از آنها، اثبات اهمیت جایگاه تصمیم‌گیری آنکارا در این سازمان است و موضوع دیگر، گرو گرفتن این درخواست برای فشار به امریکا و دریافت جنگنده اف 16 گفته شده است.
آنکارا بخوبی اهمیت عضویت سوئد برای ناتو را درک کرده است. به نوشته سی بی‌اس نیوز، در واقع این سازمان پس از گسترش دامنه حضور خود در اوکراین، پذیرش عضویت سوئد و فنلاند را به عنوان راهی برای دستیابی به هدف بزرگ خود که همان پیشروی به شرق و خطرناک کردن این جبهه برای روسیه است، در نظر دارد. هدفی که با زیاده خواهی‌های ناتو در اوکراین، محرک عملیات نظامی روسیه در این کشور شد.
با این حال سرسختی‌های ترکیه هنوز ناتو را ناامید نکرده است و به نوشته گاردین در آستانه نشست این سازمان، نخست‌وزیر سوئد برای آخرین چانه زنی‌ها با رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه نشستی را برگزار کرد. در این میان ناتو و کاخ سفید هر دو نگران آن هستند که نفوذ کرملین در آنکارا نقشه‌های آنها را نقش بر آب و ترکیه را سرسخت‌تر از گذشته در این باره کند.
 
برنامه‌های نظامی جدید
آنچه پیش از این نشست نیز میان اعضا مسجل شده بود برقراری برنامه دفاعی جدید برای این سازمان بود. براساس این سناریو، ناتو در نظر دارد با 7 برابر کردن نیروهای نظامی خود، شمار نظامیانش را به 300 هزار نفر برساند. این طرح دفاعی شامل افزودن 1400 جنگنده، 250 کشتی و زیردریایی به ارتش این ائتلاف نیز می‌شود. گرچه اعضا امیدوار به نهایی کردن جزئیات این طرح تا پیش از نشست بودند اما بازهم ترکیه ساز ناکوک زد و با زیرسوال بردن ابعاد استراتژیک آن، تحقق این هدف را نیز با اما و اگر روبه‌رو کرده است.
در عین حال براساس توافقات پیشین ناتو پس از الحاق کریمه به روسیه در سال 2014، کشورهای عضو ناتو ملزم به تخصیص 2 درصد درآمد خالص خود به بودجه نظامی ناتو شده‌اند و این میزان برای بودجه سال 2024 نیز در نظر گرفته شده است. در این میان به نوشته یورونیوز، قرار است در طرح جدید نظامی ناتو، 11 کشور از 31 عضو این سازمان سهم تخصیص یافته مالی خود را بالا ببرند. موضوعی که استولتنبرگ نیز آن را برای سال آینده ضروری خوانده است. همزمان امریکا نیز خواستار بازنگری در تخصیص این بودجه و سهم کشورهای عضو در تأمین آن شده است.
 
تمرکز بر شرق دور
موضوع دیگری که در دستور جلسه نشست دو روزه سران ناتو جای گرفته است، تمرکز بر شرق دور و آسیا پاسیفیک است. در همین راستا قرار است سران ناتو همزمان با این نشست با سران استرالیا، نیوزیلند، ژاپن و کره جنوبی در ویلنیوس مذاکراتی داشته باشند تا از این طریق چالش‌ها و تهدیدات منطقه‌ای از سوی روسیه و چین را نیز تحت کنترل درآورند.
این طرح اما هنوز از سوی همه اعضا مورد توافق قرار نگرفته است و فرانسه هفته گذشته با اعلام مخالفت خود با بازگشایی دفتری در ژاپن در این رابطه مانع از تصویب آن شد تا مذاکرات نهایی در این راستا به نشست امروز و فردا موکول شود. به باور تحلیلگران، بدون شک عملیات روسیه در اوکراین، سران ناتو را برای تغییر سیستم دفاعی این ائتلاف در جبهه شرقی به تکاپو انداخته است. در همین راستا نیز برنامه عملیاتی تولید دفاعی را در نظر گرفته‌اند تا به گفته استولتنبرگ ظرفیت‌ها و تقاضا را افزایش دهند و در مسیر استانداردسازی و عملیاتی کردن افزایش تسلیحات خود گام بردارند.