سال جلال
حسام آبنوس
روزنامه نگار
امسال که حالا سه ماهی از آغاز آن گذشته صدمین سال تولد جلال آل‌احمد است. آل‌احمدی که با «توبه روشنفکری[1]»اش نظرات مختلفی را درباره خود رقم زد و بسیاری از دوستانش را به منتقدانش تبدیل کرد و بسیاری دیگر را که منتقد جلال بودند تبدیل به حامیانش کرد. برای مثال احمد شاملو که شعری در ستایش او سروده بوده بعدها او را «بچه آخوندی» خواند که تا آخر عمر «بچه آخوند» ماند. نظراتی که نشان می‌دهد آل‌احمد نویسنده مهمی بوده، همان‌طور که بزرگ علوی معتقد بوده همان احترامی که نسلی از روشنفکران برای صادق هدایت قائل بودند برای آل‌احمد قائل است و درباره‌اش گفته: «این دو نویسنده ـ آل‌احمد و هدایت ـ که تقریباً هم‌اندازه هم عمر کرده‌اند، «شاهکار» خود را ننوشته‌اند.»
جلال آل‌احمد و تأثیری که او در داستان فارسی گذاشته بر کسی پوشیده نیست و به تعبیر رضا امیرخانی «ما که می‌گوییم یعنى نویسندگان بعد از انقلاب...، داستایوفسکى در جایى گفته بود ما همه از زیر شنل گوگول به درآمدیم. همین را محمود دولت‌آبادى در شکلى دیگر گفته بود که ما همه در تاریکخانه هدایت ظاهر شدیم و بگذار من این گونه بگویم که ما همه فرزندان زن زیادى جلالیم! جلالى که به ما آموخت روش روشنفکر ایرانى بودن را...» نویسنده‌ای که در نسل نویسندگان پس از انقلاب اسلامی تأثیر بسیاری داشت و مواضع سیاسی و اجتماعی او بارها خوانده و درباره‌اش سخن گفته شده که نشانگر اهمیت جلال در سپهر فرهنگی ایران به خصوص بعد از پیروزی انقلاب اسلامی است. نویسنده‌ای که با منش خاص و حضور متفاوتش در بطن اتفاقات شمایل یک هنرمند متعهد را بازنمایی می‌کند.
نثر جلال نکته دیگری است که او را ازهم‌نسلان او متفاوت می‌کند و قالب‌هایی که او در آن دست به قلم برده نشان از تسلطش بر قلم و نثر دارد توسط نویسندگان مختلف آزموده شده و سعی کردند خود را به او نزدیک کنند. سبک و نثری که مخالفان سرسختی در ادبیات دارد ولی هواداران او نیز کم نیستند.
حالا امسال در صدمین سالگرد تولد جلال آل‌احمد باید منتظر نشست و دید دستگاه‌های فرهنگی متولی در امر ادبیات و فرهنگ که جلال به عنوان نماد کار فرهنگی برایشان معنا و اهمیت دارد چه کاری جز برگزاری همایش و سخنرانی (تازه اگر همین کار را هم انجام دهند) که درخور نام و جایگاه جلال باشد، انجام می‌دهند. کاری که بتواند نسل جدید را با اندیشه و قلم جلال بهتر آشنا کند و باب ورودی برای آشنا شدن با جلال اهل قلم باشد. برای مثال مقایسه کنید با کارهایی که در صدمین سال تولد یا مرگ نویسندگان بزرگ جهان در کشورهایشان انجام شده است. کاری که بازتعریفی از مرام و شیوه سلوکی جلال حتی در سطح انتقادی باشد تا چراغ گفت‌وگو را روشن کند.
[1] ــ عبارتی است که آیت‌الله خامنه‌ای درباره جلال آل‌احمد به کار برده است.