سفرنامه‌های جدید با جهانگردان خلاق
علی‌الله سلیمی
نویسنده و منتقد ادبیات
هر یک از ما تصور و برداشتی از عنوان «سفرنامه» داریم و با شنیدن این عنوان، بیشتر به یاد سیاحان و جهانگردان می‌افتیم که از روزگاران دور با اهداف و برنامه مشخص و گاهی مواقع هم به شکل اتفاقی قدم در راهِ معمولاً پر پیچ و خم و طولانی سفرهای دور و دراز می‌گذاشتند و مشاهدات و تجربیات این افراد بعدها در قالب کتابی که عنوان سفرنامه هم بر آن نقش می‌بست، تألیف و منتشر می‌شد تا دیگرانی که آن سفرِ دور و دراز را تجربه نکرده‌اند با خواندن این سفرنامه‌ها، به نوعی با سیاح و جهانگردی که آن اثر را تألیف و منتشر کرده، در صفحات کتاب همسفر شوند و دانسته‌هایشان از آن شهرها و مناطقی که ندیده‌اند بیشتر شود. اما حالا با گذشت قرن‌های متمادی از رواج روحیه جهانگردی سیاحان و آن ماجراهای گاه عجیب و خارق‌العاده که هنگام سفر به سرزمین‌های اغلب ناشناخته اتفاق می‌افتاد، جهانگردی هم مانند بسیاری از پدیده‌های رایج این روزگار، به یک صنعت نظام‌مند با چهارچوب مشخص تبدیل شده که در قالب تورهای منظم جهانگردی از سوی شرکت‌ها و مؤسسات تجاری که برای این منظور تأسیس و راه‌اندازی شده‌اند، اداره و کنترل می‌شود. بنابراین، در شرایط فعلی، سیاح و جهانگرد به آن معنای قبلی چندان رایج نیست و بیشتر افرادی که با عنوان جهانگرد به اقصی نقاط جهان سفر می‌کنند و گاهی هم مشاهدات و خاطرات خود از این سفرها را مکتوب و منتشر می‌کنند، اگر هوشمندی به خرج ندهند و خلاقیتی در نگارش سفرنامه خود نداشته باشند، چندان نمی‌توانند به موفقیت آن کتاب سفرنامه‌ای در بازار کتاب امیدوار باشند، چرا که اکنون کمتر جایی در این جهان یافت می‌شود که درباره آن مطالب و کتاب‌های متعدد نوشته و منتشر نشده باشد. اگر هم کتاب منتشر شده‌ای درباره آن مکان مورد نظر در دسترس نباشد، گوشی‌های تلفن همراه یا سیستم‌های کامپیوتری با یک جست‌وجوی ساده، بیشترین اطلاعات مورد نیاز درباره آن مکان را در اختیار مخاطب قرار می‌دهد. در چنین شرایطی، خلاقیت‌های گوناگونی می‌تواند مؤثر واقع شود و کتاب سفرنامه یک جهانگرد امروزی را به یکی از آثار پرمخاطب در بازار کتاب تبدیل کند. از جمله این خلاقیت‌ها، می‌توان به تمرکز روی برخی ویژگی‌های محیطی و جمعیتی مکان موردنظر که کمتر دیده شده، اشاره کرد، مانند رونق برخی کسب‌وکارهای جدید در یک شهر یا جغرافیای خاص که بر فرهنگ رفتاری ساکنان آن منطقه هم تأثیر گذاشته است؛ یا سفر کردن به شهرها و کشورهایی که بر اثر جنگ‌های داخلی یا بین‌المللی، وضعیتی تازه پیدا کرده‌اند و نوشتن از زندگی ساکنان این مناطق که تجربه‌های نسبتاً منحصر به فردی از یک دوره تاریخی دارند.