الهام عابدینی
پژوهشگر روابط بین‌الملل

شبکه «بی بی‌سی» به تازگی از راه‌اندازی بخش جدیدی با عنوان «راستی‌آزمایی» خبر داده است. این بخش که به‌زودی قرار است رسماً آغاز به کار کند، متشکل از 60 روزنامه‌نگار است که با تیم‌های مختلف«حقیقت‌سنجی» و «صحت‌سنجی» روی محتواهای مختلف شامل محتوای تولیدشده از سوی کاربران و جست‌و‌جوی پیشرفته در منابع اطلاعاتی آزاد (OSINT) کار می‌کنند. همچنین قرار است این بخش استودیویی مجزا هم داشته باشد تا به‌صورت منظم داده‌ها و یافته‌های خود را با مخاطبان به اشتراک بگذارد.
چند سال قبل ویدیوی جعلی از باراک اوباما، رئیس جمهور وقت امریکا منتشر شد که البته مخاطب با کمی دقت می‌توانست متوجه جعلی بودنِ آن بشود اما به مرور زمان آنقدر ابزارهای هوش مصنوعی پیشرفت کرده که تشخیص تصاویر غیرواقعی دشوارتر می‌شود. در چنین شرایطی به نظر می‌رسد راه‌اندازی چنین واحدهایی در همه رسانه‌ها بسیار ضروری است. البته چند سالی است که در رسانه‌های مختلف بخشی برای راستی‌آزمایی اخبار جعلی و دروغ ایجاد شده اما کار آنها بیشتر مبتنی بر متن است. هرچند نمونه چنین بخشی هم در رسانه‌های ما به ندرت مشاهده می‌شود. حالا به نظر می‌رسد در کنار صحت‌سنجی متون خبری، بررسی تصاویر هم از اهمیت خاصی برخوردار است.
یکی از راه‌های مرسوم در انتشار تصاویر جعلی، استفاده از عکس‌های قدیمی یا مربوط به مکانی دیگر به جای خبری جدید است. نمونه‌های زیادی از این مورد را به‌ویژه در چند ماه اخیر بسیار در ذهن داریم که تصویری مربوط به چند سال قبل یا حتی کشور دیگری بود اما به‌عنوان خبری جدید مربوط به ایران منتشر می‌شد. راستش شرایط به گونه‌ای است که برای مقابله با اخبار جعلی هر زمان شروع کنیم دیر است و کار هم دیگر از تدریس کتب سواد رسانه‌ای گذشته است. حالا دیگر باید با همین ابزارهای هوش مصنوعی، به‌روز و سریع داده‌های صحیح را با مخاطب به اشتراک گذاشت و پیش از انتشار گسترده اخبار جعلی، خبر صحیح را منتشر کرد.
هوش مصنوعی همانقدری که برای رسانه‌ها و روزنامه‌نگاران فرصت است و می‌توان از آن برای افزایش سرعت تولیدمحتوا بهره برد، می‌تواند تهدیدی جدی علیه اطلاع‌رسانی صحیح باشد. امیدواریم رسانه‌های ما نیز هرچه زودتر به اهمیت این ابزارهای جدید پی ببرند و از آن استفاده کنند در غیر این صورت نه تنها در تولیدمحتوا از رقبا عقب می‌مانند بلکه خودشان نیز نخستین قربانیان اخبار جعلی خواهند شد. چه موارد بسیاری که رسانه‌های اصلی و رسمی ما در تله اخبار جعلی افتادند و چند ساعت بعد از انتشار به این موضوع پی بردند. با این اوصاف فکر نمی‌کنم چیزی از راه‌اندازی چنین واحدی در رسانه‌های ما واجب‌تر باشد.