الهام عابدینی
پژوهشگر روابط بین‌الملل

چند روزی است که موضوع پیگیری حقابه ایران از رود هیرمند به سر خط اخبار آمده است. آقای رئیسی، رئیس جمهور در سفر اخیر خود به استان سیستان و بلوچستان به حاکمان افغانستان هشدار دادند که افغانستان موظف است به معاهده 1351 درباره پرداخت حقابه هیرمند پایبند باشد. هرچند پیش از این اخطار رئیس جمهور هم موضوع حقابه هیرمند هرچند وقت یک بار در رسانه‌ها پررنگ می‌شد اما این اظهارات نقطه عطفی برای پیگیری‌های جدی‌تر شد. بلافاصله سازمان فضایی ایران هم اعلام کرد رصدهای ماهواره خیام نشان داده حکومت افغانستان مسیر رودخانه هیرمند را منحرف کرده و به این ترتیب مانع رسیدن آب به کشورمان می‌شود.
آنطور که مدیرکل هواشناسی استان سیستان و بلوچستان گفته است، در مدت زمان یکساله تا پایان فروردین ماه امسال ۸۶.۸ درصد از سیستان و بلوچستان درگیر پدیده خشکسالی است که این مقدار در منطقه سیستان ۹۹ درصد و در منطقه بلوچستان ۸۵.۵ درصد بوده است. از زمان افتتاح بند کمال‌خان در سال 1400 وضع خشکسالی و کم آبی در سیستان مدام رو به وخامت رفته است. در آن زمان اشرف غنی، رئیس جمهور افغانستان گفت: به تعهد خود دربرابر حقابه ایران متعهد هستیم و در صورت تقاضای مازاد از سوی ایران حاضر به مبادله آب در برابر نفت هستیم. اما در عمل افغانستان به تعهدات خود پایبند نبود. پس از روی کار آمدن طالبان هم، به‌رغم تأکید چندباره خودشان برای تعهد به معاهده هیرمند، حقابه مردم سیستان پرداخت نشده است.
در حالی که سالانه 820 میلیون متر مکعب آب، حقابه ایران است اما سال گذشته طالبان با انحراف مسیر هیرمند، 2 میلیارد مکعب آب به سمت گودزره فرستاد اما آبی به مردم سیستان نرسید.
در این میانه نگران‌کننده‌ترین موضوع آن است که حق مردم سیستان به ابزار چانه زنی سیاسی افغانستان تبدیل شده است. حاکمان افغانستان به روشی غیرانسانی، با اهرم فشار«آب» تلاش می‌کنند اهداف سیاسی خود را پیگیری کنند. از سوی دیگر همین الان افغانستان در حال ساخت سد بخش آباد بر رود فراه است که اصلی‌ترین منبع تأمین آب هامون محسوب می‌شود. دست کم درباره رود هیرمند یک معاهده بین‌المللی وجود دارد که می‌توان به آن استناد کرد اما در موارد دیگر که چنین توافقی هم نیست. به نظر می‌رسد هرچند پیگیری حقابه باید در اولویت دستگاه دیپلماسی باشد، یافتن راه‌حل‌های پایدار برای حل بحران آب سیستان و تأمین شرب شهروندان باید در دستور کار ملی قرار بگیرد.
چند شب قبل دیدم غفوری، فعال جهادی در برنامه گفت‌و‌گوی ویژه خبری می‌گفت وضعیت سیستان وبلوچستان از قرمز هم عبور کرده است. گذر از چنین شرایطی جز با همراهی رسانه‌ها و مردم و همدلی همه دست اندرکاران میسر نیست. باید همه در کنار مردم نجیب سیستان وبلوچستان باشیم.