شهرام کرمی
نویسنده و کارگردان و مدرس دانشگاه

در کشور ما هنر تئاتر به شکل رسمی و فارغ از انواع نمایش سنتی و بومی با کار هنرمندان علاقه‌مند به این هنر به شکل خصوصی آغاز شد. «تئاتر خصوصی» و سالن‌های مستقل اجرا با هدف جذب مخاطب و تأمین مالی هزینه گروه و سالن به شکل خصوصی از اواخر دوره ناصری تأسیس و شکل گرفت. بعد از این تاریخ بخصوص در دوران صد ساله اخیر تا به امروز تئاتر خصوصی در ایران با افت و خیز وجود داشته و نکته مهم این جریان ضرورت آن بوده است.
این اصطلاح یعنی «تئاتر خصوصی» در خصوص فعالیت و اجرای نمایش توسط گروه‌های نمایشی مستقل به کار می‌رود که توسط فرد یا گروه بدون وابستگی به دولت یا سایر سازمان‌ها و نهادهای عمومی فعالیت می‌کنند. در سال 1337 اداره برنامه‌های نمایشی زیر نظر وزارت فرهنگ و هنر تأسیس شد و بخشی از فعالیت تئاتر ایران زیر نظر این مرکز که اولین تشکیلات رسمی و دولتی تئاتر بود، اداره شد. اما جریان تئاتر خصوصی در این صد سال اخیر همواره وجود داشته و فعال بوده است. تئاتر خصوصی با توجه به اهمیت سرگرمی و با هدف جذب مخاطب مردمی، شکل گرفت. نوع مخاطب و شکل و شیوه تئاتر در دوران ما بسیار تغییر کرده و سالن‌های خصوصی در تهران و شهرستان‌ها با تنوع زیاد برای همه گونه مخاطب فعالیت دارند. همچنین تا مدت‌ها تئاتر خصوصی در ایران با عنوان نمایش‌های کمدی و سرگرمی که با عنوان کمدی‌های شبانه شناخته شده فعالیت داشت و این گونه نمایش‌ها در بیشتر کشورها متداول و مرسوم است. تئاتر خصوصی در نزدیک به دو دهه اخیر به جهت افزایش تعداد هنرمندان فعال و فارغ‌التحصیلان هنر این رشته که نزدیک 28 هزار نفر در سراسر کشور در این حوزه فعالیت حرفه‌ای دارند و نیز افزایش مخاطبان و استقبال از هنر نمایش به شکل و فضای جدید رونق گرفته است. با محدودیت سالن و فضا و امکانات موجود، بخصوص ظرفیت بخش دولتی یا نهادهای عمومی که بضاعت لازم را برای فعالیت همه هنرمندان تئاتر و تولید و اجرای نمایش مورد تقاضای مردم در اختیار ندارد، تئاتر خصوصی شکل گرفت. در شهر تهران به شکل میانگین هر شب بیش از صد نمایش در حدود پنجاه سالن اجرا می‌شود که بیشتر از نیمی از سالن‌ها متعلق به بخش خصوصی است. باید اذعان داشت، تئاتر خصوصی در هر شکل با یک ضرورت آغاز شد و آنچه وجود دارد فعالیت بخش عمده و قابل توجه هنرمندان تئاتر را شامل می‌شود. همچنین تئاتر خصوصی به جهت نقش خود در ایجاد فرصت برای اشتغال و تولید هنرمندان و جذب مخاطبان وسیع‌تر اهمیت زیاد دارد. در شرایط حاضر این اهمیت به معنی بی‌مسئولیتی در این حوزه نبوده و تئاتر خصوصی فارغ از نظارت نیاز به حمایت دارد. حمایت به معنی ایجاد امکانات بهتر برای هنرمندان و تشویق بخش خصوصی در سرمایه‌گذاری و تولید است تا از این ظرفیت جهت ارتقای هنر تئاتر استفاده شود. نباید از این ظرفیت و اهمیت غافل شد و در برابر نیاز مخاطب و هنرمندان، تئاتر خصوصی با حمایت بخش دولتی می‌تواند یک امکان مناسب برای هنر این سرزمین باشد. غفلت و کم‌توجهی به این حوزه علاوه بر بی‌اعتمادی هنرمندان، بهره‌وری از این امکان را دچار مشکلات خاص خواهد کرد.