نگاهی به زندگی شیخ‌کلینی
ثقةالاسلام
آزاده جهان‌احمدی
منتقد ادبی
نوزدهم اردیبهشت روز بزرگداشت شیخ کلینی است. به همین مناسبت در این یادداشت کوتاه به زندگی او نظر می‌کنیم.
مشهورترین دانشمند فقیه و محدث نامی شیعه در نیمه اول سده چهارم هجری، ثقةالاسلام محمدبن‌یعقوب‌بن‌اسحاق کلینی رازی معروف به «کلینی» یا «شیخ کلینی» است. کلینی اصلاً ایرانی و از روستای «کلین» بر وزن حسین واقع در ۳۸ کیلومتری شهر ری و ناحیه جنوب غربی جاده قم به تهران نزدیک حسن آباد کنونی است. به همین جهت او را به لقب «رازی» منسوب به «ری»هم می‌خوانند. باری، ری و بخصوص روستاهای آن از روزگاران نخستین جزو مراکز شیعه‌نشین بوده است؛ هرچند بیشتر مردم ری را سنیان حنفی و شافعی تشکیل می‌داده‌اند. آرامگاه پدر کلینی یعنی یعقوب‌بن‌اسحاق که از بزرگان شیعیان آن روز بوده هم اکنون در قریه «کلین» است و زیارتگاه مردم آن سامان است.
ثقةالاسلام کلینی در عصر امام حسن عسکری(ع) متولد گشت و با چهار سفیر و نماینده خاص حضرت امام زمان(ع) غایب از انظار، که در طول غیبت کوتاه آن حضرت رابط بین شیعیان و امام زمان بودند، هم‌عصر بود.
با اینکه آن چهار تن از فقها و محدثین بزرگ شیعه بودند و شیعیان آنها را به جلالت قدر می‌شناختند، مع‌الوصف کلینی مشهورترین شخصیت عالی‌مقامی بود که در آن زمان میان شیعه و سنی با احترام می‌زیست و به طور آشکار به ترویج مذهب حق و نشر معارف و فضایل اهل‌بیت عصمت(ع)همت می‌گماشت.
عموم طبقات او را به‌راستی گفتار و درستی کردار و احاطه کامل بر احادیث و اخبار می‌ستودند، به طوری که نوشته‌اند شیعه و سنی در اخذ فتوا به وی مراجعه می‌کردند و در این خصوص مورد وثوق و اعتماد هر دو فرقه بود. به همین جهت ملقب به «ثقة الاسلام» گشت و او نخستین دانشمند اسلامی است که به این لقب خوانده شده و حقا که شایسته این لقب بزرگ هم بود.
کلینی در امانت و عدالت، تقوی و فضیلت، حفظ و ضبط احادیث که همه از شرایط یک فرد محدث موثق جامع‌الشرایط بوده است، مانند نداشت. به گفته علامه محمدتقی مجلسی، وی در میان تمام دانشمندان ما و آنهایی که از او روایت کرده‌اند، همچنین در نظم و ترتیب کتابش «کافی» بی‌نظیر بوده و این مزایا دلیل است که وی از جانب خداوند متعال تأییدات خاصی داشته است. کتاب کافی تاکنون بیش از شصت بار توسط بزرگان محدثین و فقهای شیعه به عربی و فارسی شرح و ترجمه و تلخیص و تحشیه شده است.
ثقةالاسلام کلینی این محدث عظیم‌الشأن پیشین که در دنیای آن روز اسلام چشم و چراغ شیعه و سند افتخار دانشمندان بغداد اعم از خاصه و عامه بود، پس از آن همه رنج و کوشش و تألیف و تصنیف و رواج و رونق مکتب خردپسند اهل‌بیت عصمت و طهارت سرانجام در سال ۳۲۸ یا ۳۲۹ که مصادف با مبدأ غیبت کبرای امام‌زمان(عج) بود در همان شهر بغداد چشم از جهان فانی بست. آرامگاهش امروز در ناحیه شرقی نهر دجله کنار جسر (پل) قدیم بغداد معروف و زیارتگاه مسلمانان است. (زمان تولد کلینی شناخته نشده است)