جستارهایی پیرامون آیین نشر
نشر و مرورنویسی
حاتم ابتسام
پژوهشگر حوزه نشر
هر چقدر هم روی جلد و پشت جلد کتاب و محتوایش عالی و چشمگیر باشد، مخاطبان یک کتاب را از روی آن نمی‌خرند و نمی‌خوانند. واقعیت این است که فرایند توزیع و فروش کتاب اینطوری نیست و مخاطبان به این راحتی‌ها پول بالای کتاب‌های ترگل‌ورگل و اسم‌ورسم‌دار نمی‌دهند. معمولاً اول کسانی کتاب را می‌خوانند که یا به ناشر و نویسنده‌اش نزدیک هستند یا موضوع و محتوای کتاب برایشان مسأله است. این یعنی آنها افرادی هستند که از آن محتوای کتاب بیش از عموم مخاطبان سردرمی‌آورند و می‌توانند درباره آن کتاب برای دیگران حرف بزنند و توصیه به خریدن یا نخریدنش کنند. محصولِ متنی بررسی این آدم‌ها که معمولاً اولین خریداران کتاب هستند، در ادبیات نشر «مرور» خوانده می‌شود؛ همان ارزیابی کلی از یک محصول؛ بی‌آنکه قصد واکاوی و موشکافی بی‌رحمانه یا حتی منصفانه داشته باشد. در یک بررسی کتاب، هم مثل هر محصولی به دنبال چیستی و چگونگی کتاب هستیم.
از حلقه‌های فرایند نشر که این روزها خیلی جای خالی‌اش احساس می‌شود، همین «مرور» و «مرورنویس» و «مرورنویسی» است. متنی که روشن و گویا کتاب را معرفی کند. کسی که بیاید و بدون رویکرد تبلیغی یا انتقادی کتابی را بررسی کند. فرایندی که کمک کند بدانیم چه بخوانیم یا نخوانیم و حتی بالاتر چگونه و از کجا بخوانیم. مرورنویسی یعنی چراغ‌انداختن در مسیر کتاب‌خوان‌ها. آن هم در روزگاری که کمیت بر کیفیت چربیده است و مخاطبان با کوهی از انتخاب مواجهند، بی‌آنکه راهنمای بی‌طرفی داشته باشند.
مرور کتاب چیست؟
مرور کتاب وارسی کتاب است و به کلیت آن می‌پردازد؛ بی‌آنکه محتوا را لو بدهد و لذتش را از بین ببرد خلاصه‌ای به دست می‌دهد که بدانیم اوضاع از چه قرار است. میگوید نویسنده‌اش کیست و چه سابقه‌ای دارد. نگاه نویسنده و زاویه‌دید کتاب چیست، با چه روشی و فرمی نوشته شده، مسأله نویسنده چه بوده و اساساً کتاب درباره چیست. بعد میگوید که از پس درآوردن اینها درآمده و کتاب و حرفش آبرومندانه ظاهر شده یا نه. از طرفی با نگاهی تطبیقی و مقایسه‌ای میگوید با دیگر کتاب‌های هم‌رده و هم‌نوعش چه شباهت و تفاوت‌هایی دارد و این یکی چه حرف و نگاه تازه‌ای دارد یا ندارد.
مرورنویس از روی دانش خودش در آن حوزه، کاربرگ کتاب، صحبت‌های نویسنده و ناشر و اصل کتاب را به شکلی خواندنی و کوتاه در دسترس ما قرار می‌دهد.
چرا مرورنویسی مهم است؟
با این توضیح کلی درباره مرور کتاب مشخص می‌شود هدف ذاتی مرورنویسی ترویج و تسهیل کتابخوانی است، نه تمجید یا نقد کتاب که آن فرم دیگری دارد به نام «پیشنهاد کتاب» یا «نقد کتاب». باید دانست یک مرور حرفه‌ای توصیه یا پیشنهادی روی کتاب خاصی ندارد و در بهترین حالت با ارائه‌ای روشن جایگاه کتاب و چگونگی مواجهه با آن را بیان می‌کند تا مخاطبان با چشمان بازتر کتاب را بردارند یا برندارند. مرورنویسی ضروری است چون با گستردگی و تنوع کتاب‌ها انتخاب برای مخاطبان روزبه‌روز دشوارتر می‌شود. ناشران هم جای اینکه کتاب‌های بهتری دربیاورند، به تقلید و سری‌دوزی افتاده‌اند و حتی به خودشان زحمت نمی‌دهند کتابشان را درست معرفی کنند. اینجاست که مرورنویس وضعیت بازار نشر را برای مشتری روشن می‌کند.