شهروندان ساکت شهر
سعید فلاح‌فر
پژوهشگر هنر
هر شهری شهروندان خاموشی هم دارد که همیشه در بوستان‌ها، خیابان‌ها و میدان‌ها ایستاده‌اند، ما را نگاه می‌کنند و انتظار دارند به همان اندازه دیده شوند. به سروصداهای شهر گوش می‌کنند و منتظرند کسی هم به حرف‌هایشان گوش کند. زیر باران می‌مانند. گاهی از سر ناچاری، هم‌صحبت کلاغ‌ها می‌شوند و در گرمای تابستان، زیر آفتاب می‌ایستند و بازهم می‌مانند. مجسمه‌های شهری همشهری‌های صبور ما هستند که یادگار هنرمندان بزرگ، آدم‌های بزرگ و خاطرات مشترک ما شده‌اند. چه فرقی دارد که همچون فردوسی تمام‌قد، با فرزند افسانه‌ای در میدان فردوسی ایستاده یا مادری ناشناس در پارک ملت که کودکش را به مهر، در آغوش گرفته باشد. صیاد کناره بندرعباس باشد یا مجسمه یادبود مقاومت در سنندج. سردیس مفاخر باشد یا ترکیب هندسی اشکال در حاشیه اتوبان همت. از سید حسن مدرس تا شهدای آتش‌نشانی. مجسمه‌ها همان‌طور که از فرهنگ و تاریخ جامعه برمی‌آیند، خود به بخشی از فرهنگ، تاریخ و هویت یا موقعیت‌های شهری تبدیل می‌شوند. بنابراین بعضی از مجسمه‌ها وقتی که نیستند هم باز هستند، مثل مرد نی‌لبک زن. بعضی مجسمه‌ها هم هستند که هیچ‌وقت نیستند. شهرهایی که مجسمه ندارند، حتماً شهرهای ناقصی خواهند بود؛ اگرچه این روزها کاریکاتورهای سخیفی از مجسمه‌ها در نقش تبلیغات تجاری، شعاری و... به وفور ورودی شهربازی‌ها و برج‌های تجاری و... را پر کرده‌اند. اصلاً یکی از عناصری که می‌تواند مرجع تشخیص کیفی شهرها باشد، همین کمیت و کیفیت مجسمه‌های شهری است. بررسی حکایت و روایت مجسمه‌ها، پرسش از شأن اجتماعی، احترام مجسمه‌ها و... تحلیلی بر وضعیت شهر است.
برای شناخت شهر باید به این سؤال هم پاسخ داد که مدیران شهری و شهروندان با مجسمه‌های شهرشان چگونه رفتار می‌کنند؟ در قاعده‌ای نانوشته این‌طور به نظر می‌رسد که سطح‌بندی شهرها تناسب قریبی با سطح‌بندی مجسمه‌های شهری دارد. از طرفی تطور شیوه‌های مجسمه‌سازی و تعاریف مفهومی مجسمه، نسبت شهر و زمان را برقرار می‌کند و در کنار نشانه‌های معماری، به عیار تاریخی شهرها بدل می‌شود.
مجسمه‌ها ممکن است کارکردهای محله‌ای، شهری یا ملی داشته باشند و بر همین اساس از موضوعات، ابعاد، مصالح و جایگیری‌های متنوعی استفاده کنند. گاهی اوقات مجسمه‌ها موقت، مناسبتی یا دائمی هستند، یعنی برای مدتی و به مناسبتی خاص (مثل عید نوروز و...) و با مصالحی ساده و ارزان برپا می‌شوند یا حسب نقش‌های فرهنگی و اجتماعی ماندگارتر، برای مدت طولانی با مصالح مقاوم و در نقاط مهم شهری و میان‌شهری جای می‌گیرند. این مجسمه‌ها هویت‌های تاریخی و فرهنگی را زنده نگاه می‌دارند یا شیوه‌ای از زندگی مطلوب را ترویج می‌کنند؛ به تمجید ارزش‌های اخلاقی و اجتماعی می‌پردازند یا به ارتقای کیفیت زیستی و زیبایی بصری شهر کمک می‌کنند. در هر حال مجسمه‌ها بخش مهمی از زندگی روزمره در شهرها محسوب می‌شوند.