ناز و نیاز در آداب سَحوری
رضا مهدوی
موسیقی شناس و مدرس دانشگاه
تاریخ هزارساله موسیقی در ایران پس از روی‌آوری ایرانیان به اسلام عزیز، سرشار از آیین‌های دینی- ملی و مذهبی است. آوا‌ها و نغمه‌هایی از سر شوق و عرض ارادت به پیامبر عظیم الشأن اسلام و خاندانش که برگی زرین درتاریخ هنر فنّ موسیقا در شهر و روستا است توسط هنرمندانی باورمند و معتقد ارائه داده‌اند. هوشنگ جاوید درابتدای دهه 80 تا امروز به‌درستی، فرهنگ آیینی «موسیقی رمضان» را در حوزه هنری با بیست شب برگزاری در تالار مهر با حضور چهره‌های درخشان فرهنگ آوازی اقوام و نواحی ایران، کتابی به همین نام گردآوری و تألیف و فصل الخطاب کرد تا همگان حلقه‌های مفقوده چنین فرهنگ شنیداری سترگی را به‌راحتی در دسترس داشته باشند. هنرمندان موسیقایی در هر نحله‌ای که باشند به‌واسطه عمق نجوا و فحوای روحانی و عرفانی نهفته از چنین فرهنگ دینی – ایرانی به وجد می‌آیند و هر یک با ذوقی سلیم نمونه‌ای ایجاد و ارائه می‌دهند. در گذشته‌ها که رسانه‌های امروزی وجود نداشت، کاربرد چنین الحانی چون دُرّ گرانبهایی بود که در مواعد مقرر مردم را به وظایف مکلف خود هوشیاری می‌داد... آری موسیقیدانان ایرانی از دیرباز نقش مهمی در شاخص‌سازی بخش مهمی از میراث تاریخی در رمضان المبارک دارند. موسیقی اقوام و نواحی ایران ترانه‌ها و نغمه‌های چاووش سحری، الم ترانی، ورچین ورچین، الله رمضونی، گره گشو، هوم بابایی و غیره در کنار نوازندگی دهل، نقاره، طبل، کرنا، سرنا و دمّام و غیره جلوه گری‌ها دارد تا جایی که نقاره زنی در فرهنگ ایرانی پس از آمدن اسلام در مناسک افطار و سحر و حتی در بارگاه آستان قدس رضوی محکم‌سازی شد. آهنگ ترانه‌هایی چون دُم دُم سحری خوانی با دمّام در بوشهر، سحری خوانی با دهلک در سیستان، نقاره زنی در یزد، قوپوزنوازی و حماسه خوانی در آذربایجان غربی و شرقی ایران، در تهران شیپور و طبل نوازی و کرنا و دهل، دراستان فارس و در دیگر مناطق ایران ... فقط به‌عنوان یکی از بخش‌های موسیقی بومی ایران مورد توجه قرارگرفته است، اما آنچه در یکصد سال گذشته به‌واسطه پدیده رسانه فراگیری چون رادیو تاکنون شنیده‌ایم، برگرفته از موسیقی ردیف دستگاهی و به عبارت درست‌تر موسیقی ملی ایران صداها و نغمه‌هایی است منحصرکه به یادگار داریم: حاج بابای مشکین، سعادتمند قمی، تاج اصفهانی، سیدجواد ذبیحی، حاج حسین گلپایگانی، سیداحمد مراتب، محمدرضا شجریان، حسین صبحدل، قاسم رفعتی، سیدابوالقاسم موسوی قهار و دیگرانی از این دست تا خوانندگان نسل تازه در این دو دهه اخیر که حلقه مفقوده بخش ارزشمند هنر موسیقی دینی را دریافتند که همانا سحرخوانی و منقبت خوانی در گونه‌های مختلف و البته مهم‌ترینش را در ساحَت فرهنگ موسیقی دستگاهی و آوازی مجدداً احیا کنند. محمد معتمدی در کنار برخی هم‌نسلان خود با پیشینه مذهبی خانوادگی در قمصر کاشان به‌درستی ورود پیداکرده است. سحرخوانی یا به عبارت و قول مشهور «سَحوری» ناز است و نیاز... فرهنگ و آدابی دارد که همگان را شامل نمی‌شود تا زمانی که به خلوص نیت و ذوق سلیم به معانی و کیفیت روحانی حال و مقال وقوف بیابند و در این صورت است که خواننده متبحر حلق و حنجره‌اش با سوز دل و عشق و نه به صرف تکنیک و دانش صدایش دلنشین و ماندگار خواهد شد و کار هر کس نیست مناجات خوانی‌ها در مواعد تعیین شده رمضان. طبع لطیف و نازک آرایی وجود توأم با صدای دل آرا، توفیقی است که حضرت باریتعالی به هر کسی ودیعه نمی‌دهد اما تلاش و دقت در توسعه چنین نیایشی بر همگان اهل هنر و هنرمند و مدیران واجب است. خوشبختانه نخستین قدم جدی در این عرصه از خوش فکری امیرحسین سمیعی اراکی موسیقی‌شناس و معاون هنری سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران رقم خورد و به نوعی کلید دعوت و فراخوان برای نسل نوی اهل موسیقی مقید و متعهد به آیین دیانت و ملیت است. «مسابقه سحرخوانی ایرانیان(ماهور)» با همکاری انجمن موسیقی ایران و بنیاد رودکی برگزار شد. امید می‌رود در همه سطوح فرهنگ موسیقی ایران‌زمین شاهد دستاورد‌های نوین برگرفته از شعائر و آیین و ریشه‌ها در توسعه کمّی و کیفی فنّ موسیقا همه در خدمت مطالبات به‌حق مردمی باشند.