علی طالب‌لو
طلبه و پژوهشگر 

سوره ماعون تهدید کسانى است که خود را مسلمان معرفى کرده‌اند ولى متخلق به‏ اخلاق منافقین‌اند، از قبیل راندن ایتام، عدم اهتمام به طعام مساکین، سهل‌انگاری در نماز خواندن، ریا کردن دراعمال و منع ماعون، که هیچ یک از اینها با ایمان به روز جزا سازگارى ندارد. بررسی آیات این سوره می­‌تواند درک درستی از دینداری حقیقی به ما ارائه دهد.
خداوند در آیات این سوره کسانی را که به دین الهی و روز معاد ایمان ندارند، به پیامبرش معرفی می‌کند. صفاتی که خداوند برای این افراد می‌شمارد از این قبیل است: آنان کسانی هستند که یتیم را به زور از در خانه خود مى‌‏رانند، به او جفا مى‏‌کنند، ازعاقبت عمل زشتشان نمى‌‏ترسند و اگر روز جزا را انکار نمى‏‌داشتند چنین جرأتى را به خود نمى‏‌دادند، از عاقبت عمل خود مى‌‏ترسیدند، و اگر مى‏‌ترسیدند به یتیم ترحم مى‏‌کردند. در حقیقت خداوند توسط این آیات، راندن ایتام را یکی از نشانه­‌های تکذیب دین و روز جزا برمی­‌شمارد. اهتمام به امور ایتام و جفا نکردن به آنان از جمله مسائل مهمی است که در آیات زیادی به آن پرداخته شده، از جمله آیه: فَأَمَّا الْیَتیمَ فَلا تَقْهَر.[1]
در ادامه خدا می­‌گوید: آنان کسانی هستند که مردم را به طعام مسکین تشویق نمى‏‌کنند. برخی از مفسران اشاره کرده‌­اند که خداوند در این آیه تعبیر به طعام کرد، نه به اطعام. این اشاره‌­ای است به این مطلب که گویا مالک زکات و صدقه، مساکین هستند. آنان احتیاج به اطعام کسی ندارند وقتى طعام را که حق خود آنان است، به آنان بدهند.[2] همچنان که خداوند در جاى دیگر فرموده است: وَ فِی أَمْوالِهِمْ حَقٌّ لِلسَّائِلِ وَ الْمَحْرُومِ.[3] سائل و محروم در اموال مردم حقوقی دارند. این اموال متعلق به آنان است نه شما.
خداوند در ادامه­ صفات تکذیب‌کنندگان دین و معاد می­‌گوید: آنان نمازگزارانی هستند که از نمازشان غافلند و اهتمامی به آن ندارند. چه اینکه به کلی نمازشان فوت شود و چه اینکه بعضی از اوقات فوت شود و چه اینکه وقت فضیلتش از دست برود. مراد از سهو در نماز طبق حدیث امام صادق علیه السلام، تأخیر آن از اول وقت و بدون عذر است.‏[4]
در ادامه خدا می­‌گوید: تکذیب‌کنندگان دین نمازگزارانی هستند که در عبادتشان ریا می­‌کنند.
آنان کسانی هستند که دیگران را از ضروریات و حوائج زندگیشان منع مى‏‌کنند. در حقیقت آنان منافقینی هستند که در ظاهر نماز می­‌خوانند ولی در حقیقت به روز جزا و دین مبین ایمان ندارند و از نمازشان غافلند.
نماز که عبادت و توجه به خداست اگر با بی‌توجهی به مردم همراه باشد و موجب منع آنان از ماعون و احتیاجات زندگی­شان شود، با وای بر این انسان همراه خواهد بود و موجب انکار و ضرورت روز معاد است.

[1]- سوره ضحی، آیه 9.
[2]- روح المعانى، جلد 30، صفحه 342.
[3]- سوره ذاریات، آیه 19.
[4] تفسیر قمى، جلد 2، صفحه 444؛ تفسیر کنزالدقائق و بحرالغرائب‏، جلد 14، صفحه 455.