صفات مسلمانانی که اخلاق منافقین را دارند
علی طالب‌لو
طلبه و پژوهشگر
سوره ماعون تهدید کسانى است که خود را مسلمان معرفى کرده‌اند ولى متخلق به اخلاق منافقین‌اند، از قبیل راندن ایتام، عدم اهتمام به طعام مساکین، سهل‌انگاری در نماز خواندن، ریا کردن دراعمال و منع ماعون، که هیچ یک از اینها با ایمان به روز جزا سازگارى ندارد. بررسی آیات این سوره می‌تواند درک درستی از دینداری حقیقی به ما ارائه دهد.
خداوند در آیات این سوره کسانی را که به دین الهی و روز معاد ایمان ندارند، به پیامبرش معرفی می‌کند. صفاتی که خداوند برای این افراد می‌شمارد از این قبیل است: آنان کسانی هستند که یتیم را به زور از در خانه خود مىرانند، به او جفا مىکنند، ازعاقبت عمل زشتشان نمىترسند و اگر روز جزا را انکار نمىداشتند چنین جرأتى را به خود نمىدادند، از عاقبت عمل خود مىترسیدند، و اگر مىترسیدند به یتیم ترحم مىکردند. در حقیقت خداوند توسط این آیات، راندن ایتام را یکی از نشانه‌های تکذیب دین و روز جزا برمی‌شمارد. اهتمام به امور ایتام و جفا نکردن به آنان از جمله مسائل مهمی است که در آیات زیادی به آن پرداخته شده، از جمله آیه: فَأَمَّا الْیَتیمَ فَلا تَقْهَر.[1]
در ادامه خدا می‌گوید: آنان کسانی هستند که مردم را به طعام مسکین تشویق نمىکنند. برخی از مفسران اشاره کرده‌اند که خداوند در این آیه تعبیر به طعام کرد، نه به اطعام. این اشاره‌ای است به این مطلب که گویا مالک زکات و صدقه، مساکین هستند. آنان احتیاج به اطعام کسی ندارند وقتى طعام را که حق خود آنان است، به آنان بدهند.[2] همچنان که خداوند در جاى دیگر فرموده است: وَ فِی أَمْوالِهِمْ حَقٌّ لِلسَّائِلِ وَ الْمَحْرُومِ.[3] سائل و محروم در اموال مردم حقوقی دارند. این اموال متعلق به آنان است نه شما.
خداوند در ادامه صفات تکذیب‌کنندگان دین و معاد می‌گوید: آنان نمازگزارانی هستند که از نمازشان غافلند و اهتمامی به آن ندارند. چه اینکه به کلی نمازشان فوت شود و چه اینکه بعضی از اوقات فوت شود و چه اینکه وقت فضیلتش از دست برود. مراد از سهو در نماز طبق حدیث امام صادق علیه السلام، تأخیر آن از اول وقت و بدون عذر است.[4]
در ادامه خدا می‌گوید: تکذیب‌کنندگان دین نمازگزارانی هستند که در عبادتشان ریا می‌کنند.
آنان کسانی هستند که دیگران را از ضروریات و حوائج زندگیشان منع مىکنند. در حقیقت آنان منافقینی هستند که در ظاهر نماز می‌خوانند ولی در حقیقت به روز جزا و دین مبین ایمان ندارند و از نمازشان غافلند.
نماز که عبادت و توجه به خداست اگر با بی‌توجهی به مردم همراه باشد و موجب منع آنان از ماعون و احتیاجات زندگیشان شود، با وای بر این انسان همراه خواهد بود و موجب انکار و ضرورت روز معاد است.
[1]- سوره ضحی، آیه 9.
[2]- روح المعانى، جلد 30، صفحه 342.
[3]- سوره ذاریات، آیه 19.
[4] تفسیر قمى، جلد 2، صفحه 444؛ تفسیر کنزالدقائق و بحرالغرائب، جلد 14، صفحه 455.