عکاسی خیابانی، مادر همه عکاسی‌ها
سعید فلاح‌فر
پژوهشگر هنر
«عکاسی خیابانی» مثل رشته دو در ورزش، مادر همه عکاسی‌هاست و عکاس‌ها بدون تجربه و تمرین مستمر در این ژانر، معمولاً در سایر رشته‌های عکاسی دچار مشکل می‌شوند.
عکاسی خیابانی به معنی رایج، محدود به مفهوم «عکاسی مستند» نمی‌شود، اما در دسته‌بندی‌ها؛ بزرگ‌ترین زیرشاخه «عکاسی مستند اجتماعی» است که به چیستی و چگونگی محل تلاقی کالبد شهری و زیست اجتماعی می‌پردازد. بنابراین شامل تمام روابط عناصر شهری با جامعه و یا به عبارتی تجربه مراودات شهری «شهروند» در شهر است. معماری، شهرسازی، فضای عمومی، مردم شناسی، معاشرت‌های اجتماعی، اوضاع سیاسی و اقتصادی، فرهنگ عمومی، مظاهر تاریخی و...همه در یک مجموعه پیوسته، موضوع عکس خیابانی می‌شوند. تعریف عکاسی خیابانی به همان دشواری تعریف «شهر» و «شهرنشینی» و «خیابان» است و در یک بحث حرفه‌ای، هر کس به فراخور می‌تواند قیدی برای آن فرض کند. همیشه این احتمال وجود دارد که بر سر انتساب یک عکس به‌عنوان «عکس مستند» یا «عکس خیابانی» یا هر عنوان مشابه دیگری بین صاحب نظران مجادلاتی پیش بیاید اما این اختلافات باعث تضعیف یا از بین رفتن ارزش‌های هیچ کدام نخواهد شد. عکاسی خیابانی میدان محدودیت‌های خلاقیت‌آمیز و سرشار از لحظه‌های کشف و آفرینش است. عکاسی خیابانی می‌تواند همه اندام‌ها و ماهیچه‌های بدنی و روحی و ذهنی یک عکاس را درگیر و ورزیده کند. چابکی، سرعت عمل، نکته سنجی، آمادگی جسمی، قدرت تصمیم گیری، تخیل پویا، طراوت هنری، زیبایی شناسی غریزی، درک موقعیت، آینده نگری، هوش زیستی، مدیریت هیجان، شوخ طبعی، شناخت، سرعت تحلیل، معاشرت سریع و عمیق با سوژه و... در عکاسی خیابانی در نهایت نیاز به کار می‌افتند و در نتیجه به تناسب اندام هنری منجر می‌شوند. مثلاً عکاسانی که مدام در آتلیه کار می‌کنند، آنقدر به استفاده آسان از منابع نوری قابل کنترل عادت کرده‌اند که برای بهره‌برداری از بهترین شرایط نوری طبیعت، چالاکی لازم را ندارند. حتی عکاس‌های مجالس عروسی با تجربه عکاسی خیابانی، توانمندی افزون تری برای شیوه کار خود پیدا می‌کنند. به همین ترتیب باید به عکاسی سینما و تئاتر، صنعتی و تبلیغاتی، مدلینگ، گردشگری، خبری، طبیعت، معماری و... اشاره کرد. عکاسی خیابانی تجربه‌ای است که برای عکاس‌ها در برابر مواجهات کلیشه‌ای و همین‌طور در مقابل فریب‌های فنی و تنوع گیج کننده ابزارها، مصونیت ایجاد می‌کند. عکاسی خیابانی این روزها به دلایل مختلف تحت فشار قرار گرفته است. از طرفی موضوعات امنیتی و از طرفی مرزهای غیرقابل تعیین در حفظ حریم خصوصی فردی، بدفهمی در موضوع حریم خصوصی یا ممنوعیت‌های عرفی و فرهنگی. با وجود پیشرفت‌های فنی و رواج هنر عکاسی، شاید دنیای هنر هرگز به‌رغم سرعت افزایش بی‌سابقه در تولید و نشر عکس، بی‌گمان قرن بیست و یکم در قالب روایت عکس‌های خیابانی، روایتی ناقص و به شدت سانسور شده خواهد بود. شاید ابرغول‌هایی هم که روزگاری پشتوانه عکاسی خیابانی بودند، با اتخاذ سیاست‌های جانبدارانه، به صف دشمنان پنهان این رسانه بدل شده باشند.