حاتم ابتسام
پژوهشگر حوزه نشر

«رسانه» و «نشر» اصطلاحات نزدیک و به‌هم‌مرتبطی‌اند و بسیار دیده و شنیده‌ایم که جای یکدیگر می‌نشینند و حتی یکی گرفته می‌شوند. اگر روی مفهوم و مواد سواد رسانه‌ای بهتر کار می‌شد تا حد خوبی تفاوت‌ها و کارکردهای نشر و رسانه را روشن می‌کرد؛ هر چند مفهوم سواد رسانه‌ای هم دکان درهم‌برهمی شده که معلوم نیست چیست و چه می‌کند و توقع روشنگری درباره نشر و رسانه گزاف است.
نگاهی دوباره به معانی و مفاهیم متفاوت رسانه و نشر کمک می‌کند ذات هر دو را بهتر درک کنیم و در مقایسه‌ و تطبیق آنها به شناخت بهتری از مسائل پیرامونی و توانمندی‌های «نشر» برسیم؛ چیزی که هدف این سلسله‌یادداشت است.
رسانه (Media) به وسایل ارتباطی متنوع و مختلفی می‌گویند که برای انتقال اطلاعات، پراکندن اخبار و سرگرم‌کردن مخاطبان گسترده استفاده می‌شود. حال چه اَشکال سنتی رسانه‌ها مانند روزنامه‌ها، مجلات، رادیو و تلویزیون و چه اشکال دیجیتالی جدید مانند رسانه‌های اجتماعی، وب‌سایت‌ها و اپلیکیشن‌های موبایل. هدف اصلی رسانه ارائه اطلاعات و سرگرمی برای عموم مخاطبان است و می‌کوشد ارتباطات را ساده و افکار را در دسترس کند. رسانه بیشتر بر «تصویر» استوار است.
نشر (Publish) به‌طور خاص به فرایند تولید و توزیع مواد چاپی یا دیجیتالی مانند کتاب، مجلات، روزنامه‌ها و محتوای دیجیتال اشاره دارد. صنعت چاپ و نشر مراحل مختلفی دارد: نگارش، ویرایش، طراحی، چاپ و توزیع. هدف اصلی ایجاد و توزیع محتوای اطلاع‌رسانی، آموزش، سرگرمی و الهام‌بخشی است. نشر بیشتر بر «متن» استوار است.
شباهت اصلی هر دو در توزیع و پراکندن یا همان «انتشار» است که باعث شده یکی هم گرفته شوند. در ظاهر هدف هر دو هم یکی است و می‌خواهند با دسترسی گسترده به عموم مخاطبان آنها را سرگرم کنند، دانش‌شان را بیشتر کنند و تازه‌ها را به دستشان برسانند. اما وقتی به بطن و عمق کار هر دو می‌پردازیم، به دو کلیدواژه می‌رسیم: «نمایش» و «تولید». این دو کلیدواژه نشان می‌دهد که چرا رسانه چنین پیشی گرفته و نشر کند به نظر می‌رسد. رسانه‌ای که بروز دارد و از نمایش ابایی ندارد و نشری که می‌کوشد هر چیزی منتشر نکند.
ناشران اساساً می‌دانند هر کسی سراغ محصولاتشان نمی‌‌رود و هر کسی هم از پس همکاری با ایشان برنمی‌آید. محدودیت‌های تولیدی و توزیعی خود را می‌شناسند و هر روز با آن دست‌وپنجه نرم می‌‌کنند. در رسانه وضع این‌طور نیست. تنوع فرم‌های رسانه‌ای و مخاطبان و نیازهایشان بسیار است و هر روز شاهد پیدایش و رشد نوع تازه‌ای از رسانه و کالاهای رسانه‌ای هستیم. از مسیر همین تنوع و دربردارندگی است که عصر حاضر را بیش از آنکه عصر ارتباطات بدانند، عصر رسانه دانسته‌اند. این تنوع و انعطاف در نشر نیست. البته روش‌های علم‌پژوهی یا راه‌های داستان‌سرایی مدنظر نیست. منظور همان کلیت نشر به‌عنوان بستر ارائه کتاب است که قرن‌هاست در عرصه تولید و توزیع نوآوری خاصی نداشته.
شباهت‌ها و تفاوت‌های نشر و رسانه بیش از اینکه اشتباه‌نگرفتن این دو را گوشزد کند، کارکردهای حمایتی این دو ساختار را نشان می‌دهد. اینکه دستاورد و قدرتشان چیست. نه نشر جای رسانه را می‌گیرد، نه رسانه جای نشر را. این دو ساختار و صنعت، مکمل و مقوم همدیگر هستند و چه بهتر به‌ جای اینکه دنبال حذف دیگری باشند، به مدد هم بیایند.