مجید فروغی
پژوهشگر هنر

خوشنویسی امروز به نگاه انتقادی نیاز دارد؛ نگاه انتقادی نامحدود و بی­‌محابا که همه زیر و بم جریان خوشنویسی و البته نقاشی­خط را در نسبت با جهان معاصر و همچنین در بستر فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و سیــاسـی به چالش بکشـد.  می­‌شود جسورانه اهل هنر را دعوت کرد تا درباره گزاره «خوشنویسی هویت ما است»، فکر کنند و با توجه به آنچه امروز هویت خوانده می­‌شود، درباره این گزاره تردید کنند. یادآوری و تأکید کنیم که هویت، دیگر فقط بودن نیست، بیش از آنکه بودن باشد، شدن است؛ هویت امری گشوده است و گویی به طور مستمر از آینده می‌­آید اما ما همچنان به پشتوانه گذشته و پیشینه، خوشنویسی را هویت خود می­‌دانیم، غافل از اینکه هویت بیشتر در اکنون و آینده تعریف می­‌شود و آنچه می­‌شویم هویت ما است، نه آنچه بوده‌­ایم. بنابراین خوشنویسی برای حضور در جریان هنر مدرن و معاصر، نمی­‌تواند چشم خود را روی ویژگی‌­ها و واقعیت­‌های آنها ببندد و فقط به دیروزش مباهات کند. نقاشی­خط از همین ضرورت آمد. خوشنویسی و نقاشی­خط، خود را در متن جریان هنر مدرن ایران قرار دادند و تاکنون سهم مهمی هم  از بازار هنر به خود اختصاص داده‌­اند، اما همه رابطه و نسبت خوشنویسی با هنر مدرن بر نقاشی­خط متمرکز شد؛ گویی خوشنویسی هیچ ایده دیگری برای نوآوری و ارتباط با هنر مدرن و معاصر نمی­‌یابد و نوآوری و خلاقیت خوشنویسی را فقط در نقاشی­خط آزمون شده ممکن می‌بیند و از آن گذر نمی­‌کند. البته اقبال به نقاشی­خط در بازار هنر نیز بر این تمرکز، ماندن و جست‌و‌جو کردن در آن را نمی‌­توان نادیده گرفت. فروش آثار نقاشی­خط در گالری­‌ها و حراج­ی‌ها، تداوم آن با رهروان بیشتر را دامن می‌­زند و آثار تکراری و کپی­‌های فراوان هم بخشی از ارمغان آن است. نقاشی­خط در ظرفیت بالای آن، در چند دهه آزموده شده و نسل­‌های مختلف، خود را در آن محک زده‌اند یا به تقلید روی آورده‌اند که شاید اگر امید به بازار آن کمرنگ می‌­شد، تعدادی از هنرمندان در نقاشی­خط باقی نمی‌ماندند و خارج از آن راهی برای خلاقیت جست‌و‌جو می­‌کردند. گرچه خدمت نقاشی­خط به خوشنویسی برای پویایی در هنر مدرن فراموش نمی‌­شود، اما در نگاهی انتقادی مانعی شده است که خوشنویسان هرچه را در هنر مدرن و معاصر می­‌خواهند، تنها در نقاشیخط جست‌و‌جو کنند، در حالی که ممکن است بیرون از آن‌هم بتوان خلاقیت و ایده‌­های نو را در خوشنویسی سراغ گرفت. انگار نقاشی­خط آخرین میدان تجربه‌­های خلاقانه است، بنابراین در همین‌­جا نقاط مختلف را کنکاش می­‌کنند و عده­ بی­‌شماری دور خودشان می‌چرخند و رخدادهای هنر معاصر را نظاره می‌­کنند.
هنوز چگونگی رابطه و نسبت خوشنویسی با هنر معاصر مشخص و آشکار نیست و گرچه می‌توان تجربه­‌های پراکنده و منقطعی را مشاهده کرد اما هنوز راهی به این رابطه باز نکرده است. غالباً در چرخ و دور نقاشی­خط سرشان گرم است و به تلنگرهایی که ضرورت و اهمیت معاصریت را فریاد می‌­زنند، چندان توجه و تأمل ندارند. امروز فضا و جریان هنر از یک‌سو و بازار هنر از سوی دیگر، هنرمندان خلاقی را جست‌و‌جو و جذب می­‌کند که معاصریت در آثارشان وجود داشته باشد و لازمه‌­اش آن است که هنرمند خود انسان معاصر باشد، به زمانه زیست خود بیندیشد و با نگاه انتقادی درباره آن تأمل کند.