جستارهایی پیرامون آیین نشر
نشر شاهراه اتصال اقشار متفاوت جامعه
حاتم ابتسام
پژوهشگر حوزه نشر
در یادداشت قبلی گفتیم نشر زیرساخت فرهنگی کشور است. هرچه نشر، این زیرساخت فرهنگی کشور، متنوع‌تر باشد، نقش‌آفرینی علوم و ادبیات هم پررنگ‌تر می‌شود. سخن به اینجا رسید که کدام نوع از نشر، زیرساخت فرهنگی بهتری به حساب می‌آید. با بیان و بررسی دستاوردهای یک زیرساخت فرهنگی همچون نشر بهتر و دقیق‌تر می‌شود از کیفیت آن سخن گفت. همان‌گونه که بررسی دستاوردهای زیرساخت‌های عمرانی‌ای همچون جاده راهی است برای کیفیت‌سنجی آن. جاده‌ای که با هدف توسعه راه‌های مواصلاتی، تقویت حمل‌ونقل، رونق کسب‌وکارها و کاهش بزهکاری احداث می‌شود، وقتی زیرساخت درستی است که این اهداف را عملیاتی کند و نتایج ملموسی به دست دهد.
همیشه برای تأسیس یک نشر از زیرساخت‌بودن آن آگاهی وجود ندارد که اگر بود یا برخی نشرها بهتر کار می‌کردند یا از اساس تأسیس نمی‌شدند! نشر زیرساخت است چون می‌تواند نویسندگانی خوش‌آتیه، صاحب‌اندیشه و جریان‌ساز را به جامعه معرفی کند؛ جریان فکری تازه‌ای را نیرو ببخشد و از حضور آن در ادبیات جامعه حمایت کند. مخاطبانی آگاه‌تر و پویاتر در برخورد با مسائل و موضوعات بسازد. کنجکاوی نوجوانان و مخاطبان تازه‌نفس را برانگیزد و آن را سیراب کند و اساساً کشف و پرورش و هدایت مخاطب، نویسنده و جریان ادبی از اساسی‌ترین و ویژه‌ترین کارهایی است که نشر از پس آن برمی‌آید.
در کنار کشف و هدایت نویسنده و مخاطب، ناشر است که بستر بروز فرم‌ها و روش‌های ادبی را فراهم می‌کند و قالب‌ها و ژانرهای نو را توسعه می‌دهد. ژانر و قالب‌های ادبی دستاوردهای ادبی یک ملت و سرمایه‌های معنوی و ناملموس یک جامعه‌اند؛ این نشر است که توان احیا، توسعه، تکمیل و بازتاب آن را دارد. ملتی که در ادبیات به فرمی تازه در شعر و نثر دست می‌یابد، با فرایند حرفه‌ای نشر می‌تواند این فرم را در ادبیات و زندگی خود لمس کند و از آن بهره ببرد.
نشر با ایجاد ارتباط چندجانبه، شاهراه اتصال و همراهی اقشار متفاوت جامعه است. از دانشمندان برج‌عاج‌نشین گرفته تا روزمره‌نویس‌ها می‌توانند در معرض مخاطبان قرار بگیرند. این در معرض‌قراردادن نشر بستر ترویج گفت‌وگو، تضارب آرا و انباشت تجربه‌ها و دانش‌هاست. در هر جامعه‌ای ممکن است واقعه‌ای سراسری رخ بدهد و همه را درگیر کند و بالطبع بازار شایعه و دوقطبی و نفاق و ابهام را داغ کند. این نشر است که با به‌میان‌آوردن محصولات صاحبان اندیشه و به‌دست‌دادن متن‌های گزارشی، تحلیلی، روایی و علمی زمینه‌ی گفت‌وگو و همزبانی را ایجاد می‌کند. نشر چه ابزار پروپاگاندا باشد، چه ابزار ترویج علم و فرهنگ، پخته‌ترین بستر به میدان‌آوردن دیدگاه‌هاست. این پختگی از آن جهت است که مطبوعات به‌واسطه سرعت عملکردشان در وقایع عمق و دقت کمتری در انتشار محتوا به کار می‌بندند و این شتاب‌زدگی سوای سطحی‌شدن دیدگاه‌ها، خطا را بالا می‌برد و اعتماد زیادی به آن نیست. توجه به زیرساخت نشر یعنی اصالت‌دادن به محتوای عمیقی که برای تولید آن دقت و تمرکز بیشتری به کار رفته است و هرچه زیرساخت‌های نرم‌افزاری و سخت‌افزاری این زیرساخت فرهنگی قوت بیشتری یابد به کیفیت عمل و دستاوردهای بهتر آن می‌انجامد.