هنر و راه‌های پیش رو
محسن نفر
آهنگساز، پژوهشگر، استاد موسیقی
اگر توقع از هنر، کمال روحی و معنوی بشر است، چه راه‌هایی پیش رویش است؟ آیا کمال روحی و معنوی، برای راهی خاص است یا در همه راه‌ها روی می‌دهد؟! بعضی کمال را معادل پیشرفت و ترقی و توسعه می‌دانند. بنابراین به مجرد رخدادش، کمال را حاصل می‌دانند. دراین صورت کمال، رخدادش مهم است و راهش اهمیت ندارد! اما عده‌ای کمال را فقط خاص روح می‌دانند و کمال روحی را امری معنوی و تنها متعلق به یک راه! آن راه کدام است؟ فقط راه اخلاق. آن هم اخلاق برخاسته از دین و شریعت! اصلاً شریعت، جداسازی یک راه از راه‌های دیگراست! شریعه، آبشخوری است که روح درآن شست‌و‌شو می‌کند و با زدودن رذایل، از کجروی و کجراهه‌ها، پرهیز و از آنها مصون می‌شود.
این راهی است که دین، می‌خواهد و معرفی می‌کند. راهی است که با دین شروع می‌شود و به دین ختم می‌شود. یعنی برای تنفس در هوای دین، باید با شریعت آغاز کرد ولی این در هوای دین است و رسیدنِ به آن هم ازهمین طریق است. جز این طریق و طریقت، نمی‌توان به دین رسید. لازمه دین، شریعت است و دین طریقتی است که به خدا، حقیقت محض و حقیقت مطلق، ختم می‌شود. البته راه‌های رسیدن به خدا به تعداد نفوسِ خلایق است.
«الطّرُقُ اِلی‌الله بِعدَد نُفوسِ الخلایق» از هر راهی که رَوی، خدا را می‌بینی و به خدا ختم می‌شود. زیرا 1- ذات خدا، تبارک و تعالی، برعالم احاطه دارد و هیچ راه و مسیری از وجود و احاطه و اشرافش تهی نیست. 2- دیدن خدا، درهر راهی میسر و مَیسور است. اما همیشه مطلوب و مَرضی نیست. زیرا در غیر راه دین، همیشه خداوند را رحمن و رحیم نمی‌توان ملاقات کرد و گاهی مغضوب و مقبوض مواجهه می‌کند. پس کمال؛ اولاً روحی و معنوی است. ثانیاً مشروط و متوقف به راه و طریقت است. ثالثاً آن راه، تنها یک راه است و همان شریعت است. رابعاً، راهی است که به خدا، حقیقت محض و مطلق، ختم می‌شود. خامساً راهی است که به رضایت و مقبولیت حق، منجر می‌شود و مرَضی و مقبول حق است. راه‌های غیر آن، به خدا ختم می‌شود ولی اولاً کمال محسوب نمی‌شود. ثانیاً سقوط و انفجار روح را در پی دارد. ثالثاً، خشم و غضب حق را در مقابل دارد. رابعاً، کج‌راهه‌هایی است که موجب گمراهی و ضلالت می‌شود. خامساً، در دورتر شدن آدمی از حقیقت، نقش دارند.
حال اگر هنر، بخواهد کمال روحی و معنوی در برداشته باشد، اولاً باید در راه دین، یعنی شریعت باشد. ثانیاً برخاسته از اخلاق دینی، یعنی آداب و دستوراتی باشد که مرضی دین است و به مطالیب پنجگانه فوق نایل می‌آید! پس کمالِ محصولِ هنر، کمال دین و شریعت و اخلاق است. در اینجا است که مربع مبارک هنر، دین، شریعت و اخلاق، تحقق می‌یابد و هنر، کمال روحی و معنوی را تأمین می‌کند و مقدمهِ وصل به اله‌و‌الله می‌شود.