چرا هر کتابی نباید ترجمه شود؟
زهرا پیوندی
منتقد ادبی
هر کشوری و هر فرهنگی که قصد داشته باشد با ترجمه کتاب‌های خود وارد فضای فرهنگی سایر کشورها شود، حتماً اهدافی را دنبال می‌کند. در واقع، این‌گونه نیست که برایش اهمیت نداشته باشد چه کتابی را ترجمه کند؛ چراکه اگر استراتژی درست و مشخصی را طراحی نکرده باشد، ممکن است هیچ‌گاه اهدافش محقق نشود. لذا باید انتخاب آثار با دقت تمام انجام شود.
حال، سؤال این است آیا هر کتابی که محتوای مدنظر سیاستگذاران را تأمین کرده، باید ترجمه شود؟ جواب این سؤال حتماً منفی است. اگر نگوییم کیفیت اثر مهم‌ترین شاخص انتخاب است، باید بگوییم یکی از شاخص‌های مهم است؛ زیرا اگر کیفیت اثر تولیدشده پایین باشد، هم ممکن است باعث زدگی مخاطب از آن کشور شود و هم نمی‌تواند اهداف محتوایی و فرهنگی مدنظر مترجمان را محقق کند. در واقع اگر کیفیت کتاب انتخاب‌شده پایین باشد و نتواند نظر مخاطب را جلب کند، مخاطب از دست می‌رود و تمام تلاش‌ها برای ترجمه اثر از بین خواهد رفت. پس باید در انتخاب آثار دقت کرد.
منظورمان از کیفیت کتاب چیست؟ کیفیت کتاب تولیدشده را هم نباید محدود کرد. زمانی که از کیفیت صحبت می‌کنیم، باید به همه ابعاد کتاب توجه کنیم؛ یعنی هم محتوای درخور و ارزشمند، هم فرم و تکنیک‌هایی که در نگارش اثر باید رعایت شود، هم کتاب‌سازی و چاپ باکیفیت آن و هم طراحی جلد و موضوعات گرافیکی اثر.
به زبان دیگر، اگر ما بهترین محتوا را در اختیار داشته باشیم، ولی نویسنده نتواند از تکنیک‌های نوشتن بهره ببرد یا نتواند به‌خوبی از این تکنیک‌ها استفاده کند، نمی‌تواند اثر ماندگاری تولید کند؛ چراکه بسیاری از کارشناسان ادبی و هنری معتقدند این فرم است که باعث ماندگاری آثار هنری و فرهنگی می‌شود و حتی اگر از فرم خوبی استفاده نشود، ممکن است به محتوا نیز لطمه وارد شود.
آیا بعد از اینکه محتوای مناسب به‌خوبی روایت و به‌خوبی هم ترجمه شد، کار تمام است؟ باز هم نه! چون اولین چیزی که مخاطب با آن روبه‌رو می‌شود، ظاهر کتاب است، نه محتوای فاخر و متن خوبش! این طراحی کتاب و طرح روی جلد و متن پشت جلد است که اولین ارتباط را با مخاطب برقرار می‌کند و می‌تواند تعیین کند که این ارتباط ادامه‌دار است یا خیلی زود به خداحافظی منجر می‌شود. چرا جای دور برویم؟ خود ما هم اگر به کتاب‌فروشی برویم و به انبوه کتاب‌های مقابلمان نگاه کنیم، اولین چیزی که توجه ما را به خود جلب می‌کند چیست؟ پس توجه به طراحی جلد و کتاب‌سازی نیز اهمیت بالایی دارد که متأسفانه در کشور ما از این موضوع در بیشتر مواقع غفلت می‌شود.
با این اوصاف، اگر بخواهیم آثاری را که تا امروز ترجمه شده‌اند بررسی کنیم، احتمالاً بازنگری‌های بسیار جدی و اساسی باید انجام شود که امیدواریم مسئولان و متولیان این کار به بحث کیفیت آثار توجه کنند.