زنان، میراث‌داران انقلاب اسلامی ایران
الهام عابدینی
پژوهشگر روابط بین‌الملل
تصاویر تظاهرات‌های مربوط به پیروزی انقلاب اسلامی را که می‌بینم، حضور زنان از همه قشر و سن و سالی در شهرهای مختلف قابل توجه است. این در حالی است که همزمان تصورم از مشارکت اجتماعی زنان در آن سال‌ها بویژه در شهرهای کوچک و روستاها، حضوری کمرنگ و به اصطلاح در پستوی خانه‌نشینی است. این دو تصویر در کنار هم برای من متناقض بود اما کتابی درباره حضور زنان روستایی در «روزهای انقلاب»، این گره ذهنی را برایم باز کرد. مری هگلند، استاد انسان شناسی در روزهای منتهی به پیروزی انقلاب در ایران حضور داشت. او تابستان ۱۳۵۶ برای پژوهشی میدانی درباره کشاورزی در ایران به روستای علی آباد در نزدیکی شیراز سفر کرد و تا بعد از انقلاب میان مردمِ آنجا ماند. به تدریج آنقدر تب انقلاب بالا گرفت که پژوهش خانم هگلند به مطالعه رفتار و کنش مردم بویژه زنان در آن روزها بدل شد. او توضیح می‌دهد چطور زنان با حفظ روابط خویشاوندی، مهمترین نقش را در تشکیل گروه‌های اجتماعی داشتند. زمانی که مردان برای تجارت از روستا خارج می‌شدند، این زنان بودند که اداره خانواده، تعامل با اقوام و ارتباطات روستا را برعهده داشتند. در واقع این زنان بودند که بنیان روابط اجتماعی و حتی سیاسی را در روستا تنظیم می‌کردند و مردان اغلب به دنبال کشاورزی و تجارت خارج از روستا بودند. مهمترین گواه این ادعا آنجایی است که در چند هفته مانده به پیروزی انقلاب، روستای علی‌آباد هم به عرصه تظاهرات علیه حکومت شاه بدل شد و آغازگر این راه هم زنان روستا بودند. هگلند نوشته است: «اولین تظاهرات را زنان، بدون پیشنهاد یا تشویقی از سوی مردان خودشان راه‌اندازی و برنامه‌ریزی کردند.اعتراض طی تظاهرات شبانه منظم در روستا، شکل جدیدی از فعالیت برای زنان روستایی بود.» نویسنده در جایی دیگر اشاره می‌کند تصور عمومی از زنان این بود که نمی‌توانند کنشگری سیاسی داشته باشند و همین راه را برای مشارکت پررنگ زنان هموارتر کرد: «زنان که ظاهراً احساساتی و ضعیف بودند، بیرون از عرصه سیاست قرار داشتند و بازیگران سیاسی واقعی حساب نمی‌شدند. به همین دلیل توانستند گام‌هایی بردارند و نقش‌های سیاسی را ایفا کنند که مردان در آن برهه احساس می‌کردند امکانش را ندارند.»کتاب «روزهای انقلاب؛ چطور زنان یک روستا در ایران انقلابی شدند؟» روایتی میدانی از چگونگی مشارکت مردم در به پیروزی رساندن انقلاب اسلامی است اما مهمتر از آن مطالعه‌ای درباره زیستِ شهروندان و چگونگی نقش آفرینی زنان در آن دوران است. حتماً تصاویر حضور پرشور زنان در مراسم استقبال از امام خمینی(ره) هنگام ورود به تهران و اشتیاق آنها برای دیدار با امام(ره) را در مدرسه علوی دیده‌اید. زنان ایران، انقلاب را از آن خودشان می‌دانند؛ می‌دانند پیروزی این انقلاب به همت حضور پررنگ شان میسر شده است و حالا هم پس از ۴۴ سال این مسیر ادامه دارد. ما وارث و پرچمدار انقلابی هستیم که از پیر و جوان و زن و مرد برای به ثمر رساندنش خون دادند.
