درباره کتاب‌های ترجمه شده بازار
ترجمه استعاری جمله‌‌ها
فاطمه منصوری‌نصرآباد
مترجم
گاهی در زبان‌های مختلف متن‌ها و جملاتی نوشته می‌شود که معنا و مفهوم خاصی پشت آنها نیست. به‌عنوان‌مثال جملاتی مانند «قبل از خوردن اولین لقمه چند ثانیه ناباورانه در سهمش نگریست، انگار لحظه‌ای که مدت‌ها منتظرش بوده فرارسیده و آرزویی بسیار بزرگ برایش محقق شده باشد و عظمت آنچه نصیبش شده سبب شود به واقعیت شک کند.» معنای پنهان یا کنایی ندارند. این‌گونه شیوه‌های بیانی را اصطلاحاً بیان شفاف می‌نامند. مترجم برای ترجمه نیاز به استفاده از تکنیک‌های خاصی ندارد؛ تحت‌اللفظی ترجمه‌کردن این‌گونه جملات البته در کنار روان بودن آن امری عادی است. مترجم می‌تواند در چنین موقعیت‌هایی فقط سعی کند جملات را به بهترین نحو و کلمه‌به‌کلمه ترجمه کند و معنا و مفهوم مدنظر نویسنده را به مخاطب برساند.
اما در مواقعی جملات و متن دارای معنای استعاری یا کنایی می‌شوند. نویسنده در بخش‌هایی از جملات در روایت رمان و ادبیات داستانی از ارائه‌های مختلفی مثل تشبیه، استعاره یا کنایه استفاده می‌کند. این نوع شیوه بیانی هم شیوه برجسته‌سازی یا غیرمستقیم نام دارد که در چنین مواقعی معمولاً مترجم باید در متن مبدأ و مقصد دنبال معادل‌های مشابه بگردد و اگر قابلیت ترجمه درست و اصولی را دارد آن را ترجمه کند. این موضوع طبیعتاً از بدیهیات کار ترجمه
است.
البته این مورد در مواقعی می‌تواند واقعاً چالش‌برانگیز و حساس باشد. اگر نویسنده قصد داشته باشد با استفاده از معنای مجازی یک کلمه مفهومی را به مخاطب برساند و متنی ادبی و جدی نوشته باشد مترجم وارد چالشی اساسی می‌شود. ترجمه این‌گونه متن‌ها واقعاً نیاز به دایره لغات گسترده و ذوق و طبع درست و حسابی دارد. البته که همیشه این قضیه چالشی نیست.
مثلاً در بخشی از کتاب فرزندخوانده این متن آورده شده: «می‌دیدم‌شان که دور توری‌ها جمع می‌شوند و بی‌آنکه بدانند، هیجان را در حرکت‌شان نشان می‌دهند، برخی مثل کودکان این‌پاوآن‌پا می‌کردند انگار وزن جسم امان‌شان را بریده باشد...»
این متن زیاد چالشی به همراه ندارد. نویسنده برای بیان بی‌تابی و تردید از عبارت‌های «این‌پاوآن‌پا کردن» و «امان کسی را بریدن» استفاده کرده است. چنین تعبیراتی را همه در گفتارهای روزمره‌شان استفاده می‌کنند و به گوش آشنا است؛ اما همین‌ها می‌توانند متن را دلپذیر کنند و وظیفه مترجم در اینجا پیداکردن معادل درست (چه معنای اصلی چه معنای فرعی) برای متن مقصد است. خلاصه کلام اینکه مترجم در ترجمه جملاتی که مفاهیم استعاری دارند با چالش‌های جدی روبه‌رو است و بدون مطالعه زیاد نمی‌توان به‌خوبی از پس آن
بر آمد.