سارا غضنفری
دبیر گروه خودرو

بازار خودروی ایران در ماه‌های اخیر بار دیگر با افزایش سطح قیمت‌ها مواجه شده است؛ افزایشی که در نگاه اول ممکن است صرفاً ناشی از نوسانات مقطعی تلقی شود، اما بررسی دقیق‌تر نشان می‌دهد این روند حاصل مجموعه‌ای از عوامل ساختاری و اقتصادی است. مهم‌تر آنکه شدت افزایش قیمت در میان خودروهای داخلی، مونتاژی و وارداتی یکسان نبوده و هر کدام مسیر متفاوتی را طی کرده‌اند. اولین متغیر اثرگذار بر بازار خودرو، شرایط کلی اقتصاد و افزایش هزینه‌ها در بخش تولید است. خودرو صنعتی متکی بر زنجیره‌ای گسترده از نهاده‌هاست؛ از فلزات اساسی و مواد پتروشیمی گرفته تا قطعات الکترونیکی و خدمات فنی. افزایش هزینه این نهاده‌ها، چه در داخل کشور و چه در بازارهای جهانی، مستقیماً بر بهای تمام‌شده خودرو اثر می‌گذارد. در چنین فضایی، افزایش قیمت خودرو را می‌توان بخشی از انتقال هزینه‌های تولید به بازار مصرف دانست.در کنار آن، نوسانات نرخ ارز نیز نقش مهمی در شکل‌گیری قیمت‌ها ایفا می‌کند. حتی در خودروهای تولید داخل، سهم قطعات یا مواد اولیه‌ای که قیمت آنها به‌ صورت مستقیم یا غیرمستقیم به ارز وابسته است، قابل توجه است. از این رو، تغییرات ارزی نه‌تنها هزینه واقعی تولید را افزایش می‌دهد، بلکه انتظارات قیمتی فعالان بازار را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهد. بررسی تحولات بازار نشان می‌دهد، در دوره اخیر خودروهای مونتاژی بیشترین افزایش قیمت را تجربه کرده‌اند. این گروه از خودروها به دلیل وابستگی بالا به واردات قطعات، بیش از سایر بخش‌ها در معرض افزایش هزینه‌های ارزی، گمرکی و لجستیکی قرار دارند. علاوه بر این، تیراژ محدود تولید در بسیاری از محصولات مونتاژی باعث می‌شود کوچک‌ترین اختلال در تأمین یا تولید، اثر بزرگی بر قیمت بازار داشته باشد. از سوی دیگر، خودروهای مونتاژی معمولاً در بازه قیمتی میانی قرار دارند و با افزایش هزینه‌ها، فاصله قیمتی آنها با خودروهای وارداتی کاهش می‌یابد. همین موضوع باعث شده در برخی مقاطع، رشد قیمت این گروه حتی محسوس‌تر از خودروهای وارداتی باشد.
 
وضعیت خودروهای وارداتی در بازار
خودروهای وارداتی نیز با وجود ازسرگیری واردات، همچنان با قیمت‌های بالا در بازار عرضه می‌شوند. قیمت این خودروها تابع مجموعه‌ای از عوامل از جمله نرخ ارز، تعرفه‌ها و هزینه‌های جانبی ورود به کشور است. اگرچه واردات می‌تواند به تعادل بازار کمک کند، اما تا زمانی که حجم عرضه به سطح مؤثر نرسد، کاهش معنادار قیمت‌ها دور از انتظار خواهد بود. با این حال، رشد قیمت خودروهای وارداتی در بسیاری از مقاطع، نسبت به خودروهای مونتاژی با شیب ملایم‌تری همراه بوده و بیشتر واکنشی به تغییرات ارزی داشته است تا افزایش تقاضای مصرفی. در بخش خودروهای داخلی، افزایش قیمت‌ها معمولاً به‌ صورت تدریجی و پیوسته رخ داده است. تیراژ بالاتر تولید و نقش قیمت‌گذاری رسمی باعث شده نوسانات شدید قیمتی کمتر مشاهده شود. با وجود این، شکاف میان قیمت کارخانه و بازار آزاد همچنان یکی از عوامل تأثیرگذار بر رفتار بازار است و در مقاطع افزایش تقاضا، به رشد قیمت‌ها دامن می‌زند.
 
نقش عرضه، تقاضا و انتظارات بازار
عامل مهم دیگر، عدم تعادل مقطعی میان عرضه و تقاضاست. هرگونه تأخیر در تحویل، کاهش تولید یا محدودیت عرضه، به‌سرعت در قیمت‌های بازار آزاد منعکس می‌شود. همچنین در شرایط تورمی، خودرو برای بخشی از جامعه صرفاً کالای مصرفی نیست، بلکه ابزاری برای حفظ ارزش دارایی محسوب می‌شود. این نگاه سرمایه‌ای، تقاضای مازاد ایجاد کرده و فشار قیمتی را افزایش می‌دهد. در مجموع، افزایش قیمت خودرو نتیجه هم‌زمان افزایش هزینه‌های تولید، نوسانات ارزی، محدودیت‌های عرضه و رفتار انتظاری بازار است. در این میان، خودروهای مونتاژی بیشترین رشد قیمت را تجربه کرده‌اند، خودروهای وارداتی همچنان گران اما با نوسان کنترل‌شده‌تر معامله می‌شوند و خودروهای داخلی با شیبی آرام‌تر افزایش قیمت داشته‌اند. تداوم سیاست‌های افزایش عرضه و ثبات اقتصادی می‌تواند در میان‌مدت به متعادل شدن بازار کمک کند.