شاهین، یکی از زندانیانی است که این روزها در کارگاه مکانیکی زندان مشغول به کار است. او که حدود پنج سال از دوران محکومیتش را پشت سر گذاشته، می‌گوید پیش از بازداشت هیچ مهارتی نداشته و همین بی‌تجربگی او را به سمت کارهای خلاف کشانده بود. 
شاهین معتقد است شرایطی که در زندان و با حمایت دولت و دادگستری استان برایش فراهم شده، مسیر تازه‌ای پیش پای او گذاشته است؛ مسیری که با یادگیری مهارت‌های فنی آغاز شد. او با ورود به کارگاه مکانیکی، دوره‌های تعمیر موتور خودرو، سیم‌کشی و چند مهارت دیگر را گذرانده و به‌تدریج در این حوزه‌ها تجربه کسب کرده است. 
شاهین تأکید می‌کند که در مدت حضورش در زندان، فرصت شرکت در دوره‌های مختلف آموزشی را داشته و همین آموزش‌ها به او کمک کرده تا آینده‌ای متفاوت را برای خود تصور کند؛ آینده‌ای که در آن بتواند پس از آزادی با تکیه بر مهارت‌هایش شغلی پیدا کند و زندگی تازه‌ای بسازد.
 
آموزش به زندانیان 
طبق استانداردهای فنی‌وحرفه‌ای
محسن مرشدزاده، مربی کارگاه مکانیک خودرو که بیش از ۲۰ سال است به‌عنوان مربی سازمان فنی‌وحرفه‌ای در حوزه مکانیک خودرو فعالیت می‌کند و از سال ۱۳۹۰ همکاری‌اش را با مجموعه سازمان زندان‌ها آغاز کرده است درباره مددجویانی که در این کارگاه به‌صورت مستمر مشغول یادگیری و کار عملی هستند، توضیح می‌دهد: «در کارگاه مکانیک خودرو حدود ۲۰ استاندارد آموزشی فنی‌وحرفه‌ای ارائه می‌شود. با تجهیز کارگاه در سال ۱۴۰۲ سطح تجهیزات این مرکز حتی از بسیاری از کارگاه‌های مکانیک خودرو در شهرستان‌های استان بالاتر است. به‌عنوان نمونه، دوره تخصصی گیربکس اتوماتیک در مدل‌های مختلف در این کارگاه برگزار می‌شود، دوره‌هایی که فقط در مرکز بیرجند و کارگاه فنی‌وحرفه‌ای زندان امکان آموزش آنها وجود دارد.»
او می‌گوید: «علاوه بر دوره‌های فنی‌وحرفه‌ای، چهار رشته استاندارد آموزشی برای مددجویانی که در حال دریافت دیپلم هستند از جمله تعمیر اتومبیل سواری به مدت۷۸۰ ساعت، برق خودرو به مدت۴۸۰ ساعت، گازسوز کردن خودرو به مدت۴۰۰ ساعت و تنظیم موتور به مدت۴۸۰ ساعت ارائه می‌شود که مددجویان پس از گذراندن این دوره‌ها می‌توانند دیپلم مکانیک خودرو دریافت کنند.» مرشدزاده توضیح می‌دهد: «دوره‌های آموزشی به سه گروه تقسیم می‌شود؛ دوره‌های بلندمدت ۷۸۰ ساعته، دوره‌های میان‌مدت ۲۰۸ ساعته و دوره‌های کوتاه‌مدت ۶۰ تا ۹۰ ساعته که برای ارتقای مهارت ارائه می‌شود.» او با اشاره به تجربه سال‌های حضورش در زندان می‌گوید: «بسیاری از مددجویانی که این دوره‌ها را گذرانده‌اند، پس از آزادی بیرون از زندان مشغول کار شده‌اند و از همین مهارت‌ها کسب درآمد می‌کنند.»
مرشدزاده درباره ساختار آموزش‌ها در این کارگاه توضیح می‌دهد: «در استانداردهای فنی‌وحرفه‌ای، حدود ۵۰ ساعت اول دوره‌ها به آموزش نکات ایمنی و اصول HSE اختصاص دارد. سپس آموزش ابزارشناسی و نکات ایمنی مرتبط با هر بخش ارائه می‌شود و بعد از آن وارد مرحله کار عملی می‌شوند.»
او می‌گوید آموزش‌های عملی در کارگاه به‌صورت شبیه‌سازی انجام می‌شود؛ برای مثال انواع موتورها روی میز کار قرار می‌گیرند و مددجویان با باز و بسته کردن تعمیرات مربوط به آنها را یادمی‌گیرند. به گفته او، این روش باعث می‌شود افراد قبل از مواجهه با خودرو واقعی، مهارت کافی را در محیط کنترل‌شده کسب کنند.»
 
آینده‌ای متفاوت برای زندانیان
ابراهیم زنگنه، مدیر بنیاد تعاون زندانیان استان خراسان جنوبی با تأکید به اینکه زندانیانی که شغل دارند و مهارت کسب کرده‌اند، به‌طور چشمگیری کمتر به چرخه جرم بازمی‌گردند و این موضوع اهمیت اشتغال را در فرآیند اصلاح و بازپروری نشان می‌دهد، درباره فعالیت‌های این بنیاد توضیح می‌دهد: «وظیفه اصلی بنیاد تعاون زندانیان، ایجاد اشتغال و حرفه‌آموزی برای زندانیان است. در استان خراسان‌جنوبی زیرساخت‌های متنوعی در بخش‌های صنعتی، کشاورزی و خدماتی ایجاد شده تا زندانیان بتوانند در محیط واقعی کار فعالیت کنند.»
به گفته زنگنه، یکی از شاخص‌ترین فعالیت‌های بنیاد، مزرعه بزرگ پرورش شترمرغ است که از بزرگ‌ترین مزارع شرق کشور به شمار می‌رود. این مجموعه سالانه حدود چهار هزار قطعه شترمرغ تولید می‌کند و زنجیره کامل تولید از مرحله پرورش تا عرضه در همین مجموعه انجام می‌شود. این مزارع با دو هدف ایجاد شده‌اند؛ اول فراهم کردن بستر اشتغال برای زندانیان و دوم حمایت از آنان پس از آزادی.» او می‌گوید: «زندانیان پس از آزادی می‌توانند جوجه دریافت کنند، از خدمات مشاوره‌ای بهره‌مند شوند و با توجه به دوره کوتاه پرورش شترمرغ، در مدت شش ماه به درآمد برسند.»
زنگنه با اشاره به گلخانه استاندارد بنیاد تعاون زندانیان استان خراسان‌جنوبی که ۲۰ زندانی به صورت مستقیم در این بخش فعالیت می‌کنند، توضیح می‌دهد: «این گلخانه بر پایه سیستم هیدروپونیک فعالیت می‌کند و سالانه تا ۱۲۰ تن محصولات صیفی تولید دارد. همه مراحل کاشت، داشت و برداشت توسط مددجویان انجام می‌شود و حتی نوجوانان کانون اصلاح و تربیت هم در این گلخانه مشغول کار و آموزش هستند.»
او همچنین از همکاری بنیاد با بخش خصوصی در حوزه‌هایی مانند تولید پلاستیک و نایلون زباله، کارواش، تعمیر خودرو، تعویض روغن و فعالیت‌های کشاورزی مانند باغات زیتون و پسته خبر می‌دهد و می‌گوید: «بسیاری از زندانیان به دلیل پیشینه روستایی و آشنایی با دام و طیور، تمایل بیشتری به فعالیت در این حوزه دارند که در این مجموعه آموزش‌های تخصصی با حضور مربیان، کارشناسان و دامپزشکان ارائه می‌شود و زندانیان پس از طی دوره‌ها می‌توانند گواهینامه فنی‌وحرفه‌ای دریافت کنند و از تسهیلات اشتغال بهره‌مند شوند.»
مدیر بنیاد تعاون زندانیان استان خراستان جنوبی می‌گوید: «مرکز مراقبت پس از خروج، هر سال تعداد زیادی از زندانیان را با توجه به اعتبارات دولتی به عنوان شاغلان خانگی معرفی می‌کند و بسیاری از آنها در حوزه دام و طیور مشغول به کار می‌شوند.»
او با اعلام اینکه در حال حاضر برای حدود ۵۰ درصد زندانیان استان شغل مولد ایجاد شده و دستمزد آنها طبق آیین‌نامه سازمان زندان‌ها و متناسب با قانون کار پرداخت می‌شود، می‌‎گوید: «زندانیان روزانه هشت ساعت کار می‌کنند و دستمزد آنها مستقیماً به حساب سرپرست خانوار واریز می‌شود. ما کارگاه‌های کارمزدی هم داریم از جمله ۲۰ دار قالی در بند نسوان که ۴۰ زندانی در این بخش فعالیت دارند و دستمزدشان بر اساس نرخ اتحادیه فرش پرداخت می‌شود. در زندان زنان همچنین کارگاه بزرگ حوله‌بافی با ۱۸ دار فعال داریم که ۲۰ زندانی در آن مشغول کار هستند.»
زنگنه درباره همکاری بنیاد تعاون با بخش خصوصی و نهادهای آموزشی توضیح می‌دهد: «این همکاری‌ها در چند حوزه انجام می‌شود. بنیاد با سازمان آموزش فنی‌وحرفه‌ای، جهاد کشاورزی و میراث فرهنگی همکاری دارد تا مربیان متخصص برای کارگاه‌ها تأمین شوند و زندانیان بتوانند آموزش‌های استاندارد دریافت کنند.» به گفته او، «بخشی از اشتغال زندانیان به صورت «اشتغال نشسته» داخل زندان انجام می‌شود؛ یعنی مددجویان روی تخت یا در فضای داخلی بند، کارهایی مانند تولید صنایع‌دستی، گیوه‌دوزی، عروسک‌سازی و ساخت تابلوهای هنری را انجام می‌دهند. 
مواد اولیه توسط بنیاد تأمین می‌شود و محصولات نهایی توسط بنیاد خریداری و در بازار عرضه می‌شود.»
او توضیح می‌دهد: «نوع دیگر اشتغال زندانیان، کارگاهی است؛ زندانیان هر روز صبح از بند خارج می‌شوند، وارد فضای کارگاه می‌شوند و هشت ساعت کار می‌کنند و سپس به‌ بند برمی‌گردند. علاوه بر این، تعدادی از زندانیان رأی باز بر اساس دستور قضایی در قالب نظام نیمه‌آزادی در کارگاه‌ها و کارخانه‌هایی که در اطراف زندان ایجاد شده، مشغول به کار هستند.» زنگنه می‌گوید: «در حال حاضر فقط در زندان مرکزی بیرجند حدود ۳۰۰ زندانی در کارگاه‌های بنیاد مشغول فعالیت‌اند. آنها حقوق و دستمزد دریافت می‌کنند، آموزش می‌بینند و در محیط واقعی کار تجربه کسب می‌کنند.» او تأکید می‌کند که این مدل اشتغال هم به توانمندسازی زندانیان کمک می‌کند و هم زمینه بازگشت سالم‌تر آنها به جامعه را فراهم می‌کند.
 
کاهش چشمگیر بازگشت به جرم 
با یادگیری یک مهارت
مدیر بنیاد تعاون زندانیان استان خراستان جنوبی درباره تأثیر راه‌اندازی کارگاه‌ها بر روحیه و بازگشت زندانیان به زندگی سالم توضیح می‌دهد: «طبق تحقیقات مرکز آموزش و پژوهش زندان‌ها، نتایج بسیار امیدوارکننده بوده است. 
زندانیانی که در دوران حبس آموزش دیده‌اند، مهارت کسب کرده‌اند و پس از آزادی برایشان شغل فراهم شده، نرخ بازگشت به جرمشان بین صفر تا سه درصد بوده است؛ در حالی که این رقم در میان زندانیان فاقد مهارت و شغل، گاهی به ۳۵ تا ۴۰ درصد هم می‌رسد. این آمار نشان می‌دهد مسیر درستی انتخاب شده و اشتغال‌زایی نقش تعیین‌کننده‌ای در بازگشت سالم زندانیان به جامعه دارد.»
زنگنه با تأکید بر اینکه اگر حمایت‌ها ادامه داشته باشد و نگاه مسئولان به زندانیانِ پس از آزادی تقویت شود، نتایج بسیار بهتری هم حاصل خواهد شد، توضیح می‌دهد: «زندان به‌طور طبیعی محدودیت‌هایی دارد، اما بیرون از زندان فضا و امکانات لازم برای آموزش فنی، تجهیزات و اشتغال فراهم است و مهم‌ترین مرحله، توانایی زندانی در دوره محکومیت برای اداره زندگی خود پس از آزادی است.» به گفته او، «یکی از اهداف اصلی سازمان زندان‌ها و بنیاد تعاون این است، از فردی که مرتکب جرم شده، یک نیروی مولد و حتی یک کارآفرین ساخته شود. در حال حاضر در داخل شهر کارگاه‌هایی وجود دارد که توسط زندانیان سابق راه‌اندازی شده، اما به دلیل حفظ آبروی افراد، نامی از آنها برده نمی‌شود. 
یکی از این افراد کارگاه اتوماتیک راه انداخته و بنیاد ۱۵ زندانی را برای اشتغال به او معرفی کرده است. این کارگاه‌ها به‌طور مستمر رصد و پایش می‌شوند تا روند اشتغال و بازگشت به جامعه به‌درستی ادامه پیدا کند.»

بــــرش

خراسان جنوبی؛ پیشگام 
استفاده از پابند الکترونیک برای متهمان

دکتر محمدجعفر عبداللهی، رئیس‌کل دادگستری استان خراسان جنوبی با اشاره به الگوهای جهادی، رسیدگی به پرونده‌های مهم همچون فاجعه معدن طبس و همچنین مقابله با قاچاقچیان را بخشی از اقدامات مجموعه قضایی استان برمی‌شمرد و می‌گوید: «خراسان جنوبی با ۵۳۱ کیلومتر مرز مشترک با افغانستان، از امن‌ترین استان‌های کشور محسوب می‌شود. این استان از نظر جمعیت در رتبه ۲۸ قرار دارد و فقط یک درصد جمعیت کشور را در خود جای داده است. ۹۱ درصد مردم استان شیعه و ۹ درصد اهل سنت هستند. همچنین ۶۴ درصد جمعیت در شهرها و ۳۶ درصد در روستاها زندگی می‌کنند.» 
عبداللهی با بیان اینکه این استان به سمت مدرن شدن حرکت می‌کند بدون اینکه سنت‌زدایی کند، می‌گوید: «نرخ جرم و جنایت در این استان در پایین‌ترین رتبه‌های کشور قرار دارد؛ به‌طوری‌که جرائم خشن مانند قتل در رتبه ۳۱ و خودکشی در رتبه ۲۹ قرار دارد.»  
او با اعلام اینکه دادگستری استان خراسان‌جنوبی به ‌عنوان برند قوه قضائیه در حوزه فناوری‌های نوین شناخته می‌شود، به دستاوردهایی در این زمینه اشاره می‌کند و می‌گوید: «دادگستری استان در بسیاری از حوزه‌های فناورانه برای اولین بار در کشور پیشگام بوده است. 
در دوران کرونا، زمانی که همه خانه‌نشین شدند، معاون فناوری اطلاعات دادگستری استان با تلاش همکاران خود برای حل مشکل رسیدگی به دعاوی مردم، اولین دادگاه برخط را از سال ۱۳۹۹ راه‌اندازی کرد. تاکنون ۲۶۱ هزار و ۷۶۸ دادگاه برخط برگزار شده که ۷۵ مورد آن خارج از کشور و در ایام اربعین و حج برای زائران تشکیل شده است.» 
او به یکی از دیگر دستاوردها که تشکیل پرونده تمام ‌الکترونیک است، اشاره می‌کند و می‌گوید: «در برنامه هفتم توسعه پیش‌بینی شده که تا پایان برنامه، همه پرونده‌ها الکترونیکی تشکیل شود، اما خراسان‌جنوبی پیش از آغاز برنامه، ۴۲ درصد پرونده‌ها را بدون استفاده از حتی یک برگ کاغذ به روش تمام ‌الکترونیک تشکیل داده است.» 
رئیس‌کل دادگستری استان خراسان جنوبی توضیح می‌دهد: «در بسیاری از استان‌ها هنوز ارجاع پرونده‌ها به‌ صورت دستی و سنتی توسط قاضی انجام می‌شود، اما در خراسان جنوبی سامانه به‌ صورت هوشمند ارجاع را انجام می‌دهد و مقام ارجاع نمی‌تواند پرونده را به‌صورت سلیقه‌ای به شعبه خاصی بدهد که این موضوع اعتماد مردم را افزایش داده است.»
عبداللهی می‌گوید: «برگزاری اردوهای جهادی در 1۷۷۹ نقطه استان با همکاران دستگاه قضایی و دفاتر خدمات الکترونیک قضایی از دیگر دستاوردهاست. همکاران ما با حاضر شدن در این مناطق، خدماتی رایگان، بدون منت و از سر افتخار به شهروندان ارائه کرده‌اند. در آذرماه، ۸۶ مورد خدمت جهادی انجام شده است.»
رئیس‌کل دادگستری استان خراسان جنوبی استفاده گسترده از جایگزین‌های حبس را از مهم‌ترین اقدامات دادگستری استان خراسان جنوبی می‌داند و می‌گوید: «آیا با شلاق زدن می‌توان محرومیت‌زدایی کرد؟ آیا با اجرای شلاق می‌توان خروجی مطلوب دستگاه قضایی را رقم زد؟ ما معتقد هستیم این مسیر با حرف و شلاق پیش نمی‌رود، بلکه با جایگزین‌های مؤثر محقق می‌شود.»
او با بیان اینکه برای اولین بار در کشور از پابند الکترونیک برای برخی متهمان استفاده شده است، توضیح می‌دهد: «تاکنون برای ۶۲ نفر در استان پابند الکترونیک نصب شده که اکنون 8 نفر از آنها تحت نظارت الکترونیکی قرار دارند و این استان از مناطق پیشگام در این زمینه است.»