میترا جلیلی
دبیر گروه علم و فناوری

 
این روزها بسیاری معتقدند که در آینده‌ای نزدیک، سونامی هوش مصنوعی، بیشترین دگرگونی را در جهان ایجاد خواهد کرد و این فناوری همه بخش‌های زندگی مردم تحت تأثیر قرار خواهد داد. از این رو پس از ظهور موفق«چت جی پی تی» در اواخر سال ۲۰۲۲ به‌عنوان یک چت‌بات هوش مصنوعی مولد، هریک از شرکت‌های بزرگ فناوری جهان، ابزارهای هوشمند ویژه خود را معرفی کردند. امروزه بیشتر کاربران جهان حداقل با یکی از چت بات‌های هوش مصنوعی ازجمله «چت جی پی تی» شرکتOpen AI، «جمینای» گوگل، «کوپایلوت» مایکروسافت، «دیپ سیک» و...آشنا هستند. موضوع وقتی جالب‌تر می‌شود که بدانید حالا دیگر «چت جی پی تی» حدود 700میلیون کاربر هفتگی فعال دارد که البته کاربران ایرانی هم از این جمله‌اند و به این چت‌بات روی خوش نشان داده‌اند.

سهم 75درصدی «چت جی پی تی»
در ایران
هرچند به دلیل مسائلی ازجمله تحریم و فیلترینگ و استفاده کاربران از فیلترشکن، آمارعلمی دقیقی از میزان کاربران هریک از چت بات‌های غول‌های فناوری جهان در ایران وجود ندارد و حتی با پرسش از خود این چت بات‌ها نیز نمی‌توان اطلاعات دقیقی به دست آورد، اما برخی مؤسسات پژوهشی و وب‌سایت‌های تحلیل داده جهانی تلاش داشته‌اند تا آماری در این زمینه جمع‌آوری کنند. statcounter globalstats یک وبسایت مطرح تحلیل ترافیک داده در جهان که سابقه‌ای 26 ساله در جمع‌آوری داده‌ها و انتشار اطلاعات و آمار دارد، در گزارش ماه اوت خود(مردادماه-شهریورماه) سهم بازار چت بات‌های هوش مصنوعی در ایران را برآورد کرده است. طبق گزارش این مؤسسه، سهم «چت‌جی‌پی‌تی» از بازار چت بات‌های هوشمند در ایران به حدود 75.77درصد می‌رسد. میزان استفاده از «کوپایلوت» مایکروسافت، 14.23درصد است و این رقم برای «پرپلکسیتی» 6.99درصد و برای «دیپ سیک» 1.85درصد عنوان شده است. همچنین طبق این گزارش، سهم «جمینای» گوگل در بازار ایران به 98/. درصد و سهم «claude» آنتروپیک هم به 18/. درصد می‌رسد. البته نگاهی به رفتار اطرافیان هم می‌تواند تا حدی این آمار را تأیید کند چراکه بیشتر کاربران در ایران، «چت جی پی تی» را به عنوان هوش مصنوعی می‌شناسند.
 
نظرسنجی از افراد بالای 15سال
به‌تازگی شرکت OpenAI، خالق«چت‌جی‌پی‌تی» در گزارشی 64صفحه‌ای، رفتار کاربران «چت جی پی تی» در جهان را بررسی کرده و از پایان سلطه مردان بر این چت بات و سهم 52درصدی کاربران جهانی زن خبر می‌دهد. همچنین در این گزارش آمده است که نرخ رشد پذیرش «چت جی پی تی» در کشورهای کم‌درآمد بیش از ۴برابر کشورهای پردرآمد بوده و همین امر زمینه ساز کاهش شکاف دیجیتال در جهان می‌شود. اما در این گزارش، آمار کاربران در کشورهای جهان به تفکیک ارائه نشده است و کشور ما هم از این قاعده مستثنی نیست.
چنان که پیش تر اشاره کردیم، در ایران آماری از میزان کاربران هریک از چت بات‌های هوش مصنوعی مولد به تفکیک وجود ندارد و نظرسنجی جامعی هم در این زمینه انجام نشده ولی می‌توان از تازه‌ترین نظرسنجی غیرتفکیکی ایسپا به نتایجی -هرچند حداقلی- دست یافت. نتایج این مطالعه تا حدودی می‌تواند رفتار کاربران ایرانی را در زمینه استفاده از چت بات‌های هوش مصنوعی مولد نشان دهد. مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران (ایسپا) در شهریورماه یک نظرسنجی با ‏اندازه نمونه 1502 نفر و جامعه آماری ایرانیان بالای ۱۵ سال ساکن در مناطق شهری و روستایی به شیوه ‏مصاحبه تلفنی انجام داده است. 50.8 درصد از ‏افراد حاضر در این نظرسنجی را مردان و 49.2 درصد را زنان تشکیل می‌دهند. در این نظرسنجی، نسبت سنی افراد هم مورد توجه قرار گرفته به گونه‌ای که 24.6 درصد از افراد نمونه، 15 تا 29 ساله هستند و 44.9 درصد از آنها هم 30 تا 49 سال سن دارند. همچنین 30.5 درصد از افراد نمونه هم بالای ۵۰ سال هستند. موضوع دیگری که در این نظرسنجی مورد توجه قرار گرفته، میزان تحصیلات افراد حاضر در نظرسنجی است. طبق اطلاعات ایسپا، 32.2 درصد از افراد نمونه، تحصیلات زیردیپلم دارند و مدرک 32.6 درصد از آنها دیپلم است. 33.7 درصد از افراد شرکت کننده در نظرسنجی هم دارای تحصیلات دانشگاهی هستند. در این نظرسنجی سکونت افراد در شهر و روستا هم مورد توجه قرار گرفته تا بتوان هم جامعه روستایی و هم جامعه شهری را از نظر میزان دسترسی به ابزارهای هوش مصنوعی مورد سنجش قرار داد. طبق اطلاعات نظرسنجی انجام شده توسط ایسپا، 78 درصد از افراد نمونه، ساکن شهرها و ۲۲ درصد هم ساکن روستاهای کشور هستند. 
 
توازن جنسیتی
در این نظرسنجی، میزان استفاده زنان و مردان از انواع ابزارهای هوش مصنوعی هم مورد توجه قرار گرفته و درنهایت مشخص شد سهم زنان ایرانی که به صورت تخصصی یا غیرحرفه‌ای از انواع چت بات‌های هوش مصنوعی مولد استفاده می‌کنند، 29.6درصد است درحالی که سهم مردان در این شاخص به 34.8 درصد می‌رسد. طبق این ارقام، هرچند میزان استفاده زنان از ابزارهای هوش مصنوعی کمتر از مردان است اما نمی‌توان گفت که در ایران شکاف جنسیتی در این زمینه وجود دارد. همچنین با توجه به اینکه بیشتر کاربران ایرانی از «چت جی پی تی» استفاده می‌کنند، می‌توان آمار به دست آمده از نظرسنجی ایسپا را با آمار شرکت OpenAIمقایسه کرد که سهم زنان جهان از چت جی پی تی را 52درصد عنوان کرده است.
 با توجه به اینکه جمعیت بالای ۱۵سال در ایران حدود 66میلیون نفر است، می‌توان گفت طبق این نظرسنجی، 22میلیون و 968هزار نفر از مردان و 19میلیون و 536هزار نفر از زنان بالای 15سال ایران به صورت دائم یا تفننی و تخصصی یا غیرحرفه‌ای، با انواع ابزارهای هوش مصنوعی کار می‌کنند.

استقبال بالای جوانان از هوش مصنوعی
وقتی هم نوبت به سن کاربران ابزارهای هوش مصنوعی می‌رسد باید گفت طبق این نظرسنجی، بیشتر کاربران حرفه‌ای یا غیرحرفه‌ای ابزارهای هوش مصنوعی در ایران را جوانان 15 تا 29ساله تشکیل می‌دهند که این رقم هم تا حدودی با آمار جهانی «چت جی پی تی» همخوانی دارد. در گزارشOpenAI، افراد زیر ۲۶ سال تقریباً نیمی از کاربران جهانی «چت جی پی تی» را تشکیل می‌دهند. البته در این گزارش افراد بالای 18سال مد نظر قرار گرفته بودند.
طبق نظرسنجی ایسپا، 54.2 درصد از افراد 15 تا 29 سال معادل 35میلیون و 772 هزار نفر به نحوی با چت بات‌های هوش مصنوعی مولد کار می‌کنند. در بازه سنی 30 تا 49 سال این سهم به 31.2 درصد می‌رسد به این معنا که تعداد کاربران ابزارهای هوش مصنوعی 30 تا 49ساله در ایران، به 20میلیون و 592هزار نفر می‌رسد. وقتی هم پای افراد بالای 50سال به این نظرسنجی باز می‌شود، نتایج نشان می‌دهد 16.1 درصد از این افراد معادل 10میلیون و 626هزار نفر از انواع چت بات‌های هوش مصنوعی مولد به صورت تخصصی یا غیرحرفه‌ای استفاده می‌کنند. این آمار نشان می‌دهد نسل جوان نگاه ویژه‌ای به فناوری هوش مصنوعی دارد و می‌توان از این ظرفیت برای توسعه فناورانه کشور بیشترین بهره را گرفت.

نسبت تحصیلات با کاربران هوش مصنوعی
در این نظرسنجی میزان تحصیلات هم به عنوان یک شاخص مورد توجه قرار گرفته و مشخص شده است میزان تحصیلات با استفاده از ابزارهای هوش مصنوعی نسبت مستقیم دارد. طبق نتایج نهایی، 57.9 درصد از افراد با تحصیلات دانشگاهی معادل 38میلیون و 214هزار نفر حداقل از یکی از چت بات‌های هوش مصنوعی مولد استفاده می‌کنند درحالی که این رقم برای افراد با تحصیلات دیپلم، 26.8 درصد و افراد با تحصیلات کمتر از دیپلم، 11.3 درصد است. این بدان معناست که حدود 17میلیون و 688هزار نفر از افراد با تحصیلات دیپلم در کشور از ابزارهای هوش مصنوعی استفاده تخصصی یا غیرحرفه‌ای می‌کنند و این رقم برای افراد زیر دیپلم به 7میلیون و 458هزار نفر می‌رسد.

رفتار کاربران شهری و روستایی
در این گزارش، سکونت در شهر و روستا و همچنین مرکز استان یا شهرهای غیرمرکز استان هم مورد توجه قرار گرفته است. نتیجه، نشان می‌دهد درحالی که 12.4 درصد از روستاییان کشور معادل 8میلیون و 184هزار نفر به صورت تخصصی یا غیرحرفه‌ای حداقل از یکی از چت بات‌های هوش مصنوعی مولد بهره می‌گیرند، این رقم برای ساکنان مراکز استان‌های کشور به 43.7 درصد معادل 28میلیون و 908هزار نفر می‌رسد. این درحالی است که سهم ساکنان شهرهای غیرمرکز استان بسیار کمتر از شهرهای مرکز و31.8درصد است. این رقم، معادل 20میلیون و 988هزار نفر برآورد شده است.

بــــرش

ناآشنایی 35درصد مردم با ابزارهای هوش مصنوعی
یکی از سؤالات این نظرسنجی به منظور سنجش میزان آشنایی مردم کشور با انواع ابزارهای هوش مصنوعی ازجمله«چت جی پی تی»، «جمینای» و... طرح شده است. نتیجه نظرسنجی نشان می‌دهد 35.6 درصد مردم اصلاً با ابزارهای هوش مصنوعی آشنا نیستند و 32.1 درصد نیز بیان کردند که فقط اسم این ابزارها را شنیده‌اند. اما 27.2 درصد اظهار کرده‌اند، می‌توانند تاحدودی با ابزارهای هوش مصنوعی کار کنند و 5.1 درصد بیان کرده‌اند به صورت تخصصی و حرفه‌ای از ابزارهای هوش مصنوعی استفاده می‌کنند. بنابراین با جمع این اعداد، می‌توان گفت که 32.3 درصد از افراد بالای 15 سال کشور از ابزارهای هوش مصنوعی (حرفه‌ای یا غیرحرفه‌ای) استفاده می‌کنند.

بــــرش

کسب اطلاعات؛ بالاترین میزان استفاده
چگونگی استفاده از ابزارهای هوش مصنوعی هم در این نظرسنجی مورد توجه قرار گرفته است و با توجه به اینکه در این سؤال پاسخگو می‌توانست بیش از یک گزینه را انتخاب کند، بنابراین جمع درصد بیش از ۱۰۰ شده است.
نتیجه نشان می‌دهد کاربران ایرانی در رده‌های سنی مختلف بیش از همه، از ابزارهای هوش مصنوعی برای کسب اطلاعات عمومی بهره می‌گیرند. نتیجه این نظرسنجی، تا حدودی با آمار ارائه شده توسط OpenAI همخوانی دارد.
در گزارش این شرکت آمده است که کاربردهای غیرکاری، 73درصد از کل مکالمات در «چت جی پی تی» را تشکیل داده و کاربران از آن بیشتر برای مشاوره و کسب اطلاعات استفاده می‌کنند. کدنویسی و برنامه نویسی هم در رده‌های بعدی قرار دارد. طبق نظرسنجی ایسپا هم 54.5 درصد کاربران تخصصی یا غیرحرفه‌ای ایرانی ابزار‌های هوش مصنوعی، از این چت بات‌ها برای کسب اطلاعات عمومی استفاده می‌کنند.
میزان استفاده از چت بات‌های هوش مصنوعی برای آموزش و مهارت‌آموزی به 27.8 درصد می‌رسد و 26.7 درصد هم برای پژوهش و کارهای علمی از ابزارهای هوش مصنوعی استفاده می‌کنند. طبق این نظرسنجی، کاربران از انواع ابزارهای هوش مصنوعی برای تولید محتوا و طراحی، توسعه نرم‌افزار و برنامه‌نویسی، زبان و ترجمه، برنامه‌ریزی زندگی، مشاوره و راهنمایی حرفه‌ای، مشاوره پزشکی، مشاوره‌ حقوقی و کارهای قضایی هم استفاده می‌کنند.
گفتنی است میزان استفاده از ابزارهای هوش مصنوعی برای تولید محتوا و طراحی، 16.8درصد و مشاوره پزشکی به 8.8درصد می‌رسد.
میزان اعتماد به پاسخ‌های هوش مصنوعی هم یکی از سؤال‌های محوری در نظرسنجی ایسپا بوده است که نتیجه، نشان می‌دهد 53.6 درصد کاربران اعتماد زیادی به پاسخ‌های هوش مصنوعی دارند. اما میزان اعتماد 20.7 درصد آنها به این پاسخ‌ها و نتایج کم است و 25.3 درصد نیز تاحدودی به پاسخ‌ها و نتایج اعتماد دارند (4/.درصد از کاربران هم به این سؤال پاسخی ندادند).