بیتا میرعظیمی
روزنامه‌نگار

 ابرپروژه ریلی میانه به اردبیل با پشت سر گذاشتن فراز و نشیب‌های فراوان در 2 دهه گذشته و توجه ویژه دولت چهاردهم نسبت به تکمیل طرح‌های نیمه تمام، جانی دوباره گرفته و با تزریق اعتبارات و تحقق پیشرفت 92 درصدی، به ایستگاه پایانی رسیده است. طبق گفته معاون شرکت ساخت و توسعه زیربناهای حمل و نقل به «ایران»، احداث این پروژه به عنوان یکی از فنی‌ترین و پیچیده‌ترین پروژه‌های ریلی در حال ساخت کشور با هدف اتصال استان اردبیل به شبکه ریلی در یکی از صعب‌العبورترین مناطق کوهستانی کشور در حال اجرا بوده و حداکثر تا 6 ماه آینده با برنامه‌ریزی و تأمین منابع مورد نیاز افتتاح و به بهره‌برداری خواهد رسید.
خط راه آهن میانه به اردبیل یکی از پیچیده‌ترین و پرچالش‌ترین پروژه‌های راهسازی کشور است که از نظر مهندسی و روش‌های اجرایی، خلق یک شاهکار با توان داخلی در ساخت خطوط ریلی کشور را به نمایش گذاشته است. این خط ریلی که بخشی از کریدور شمال به جنوب ایران محسوب می‌شود، ضمن عبور از مسیرهای صعب‌العبور کوهستانی، از نظر میزان و نوع ابنیه فنی یکی از خطوط ریلی منحصر به فرد محسوب می‌شود. خط ریلی ۱۷۵ کیلومتری میانه به اردبیل، از ایستگاه سبز شهرستان میانه واقع در استان آذربایجان شرقی شروع و با عبور از حاشیه رودخانه قزل اوزن و مناطق کوهستانی وارد ایستگاه اردبیل می‌شود. هم اکنون، حدود 150 کیلومتر عملیات نصب خط و ریل‌گذاری انجام شده و 25 کیلومتر تا اتصال این مسیر مستقیم باقی مانده است. قرار است در آینده‌ای نه چندان دور، این خط ریلی از شهر اردبیل در دو مسیر مجزا تا پارس‌آباد ادامه پیدا کرده و در نهایت به راه‌آهن جمهوری آذربایجان متصل شود. تکمیل این خط ریلی یکی از مطالبات 20 ساله مردم اردبیل است که با تحقق آن در دولت چهاردهم و توسعه مراودات اقتصادی آن با بازارهای جهانی، زمینه اتصال این استان تاریخی به شبکه ریلی کشور را فراهم کرده و سوت قطار در آن به صدا درخواهد آمد.
 
«اردبیل» روی ریل تجارت جهانی
«عباس خطیبی» معاون ساخت و توسعه راه آهن، بنادر و فرودگاه‌های شرکت ساخت و توسعه زیربناهای حمل‌و‌نقل کشور به «ایران» می‌گوید: «خط راه آهن میانه به اردبیل با هدف اتصال استان اردبیل به شبکه ریلی کشور در دستور کار وزارت راه و شهرسازی قرار گرفته است. لذا این پروژه از سال‌های گذشته در پیوست قانون قرار گرفته و عملیات اجرایی آن آغاز شده است. پروژه‌ای که یکی از مهم‌ترین طرح‌های زیربنایی کشور محسوب شده و نقش مؤثری در توسعه و تسهیل روند حمل و نقل بار و مسافران ایفا خواهد کرد.»
طبق گفته این مقام مسئول، «مسیر 175 کیلومتری خط راه آهن میانه به اردبیل از ایستگاه راه آهن زاویه در راه آهن میانه به بستان‌آباد انشعاب گرفته و پس از عبور از مناطق مختلف که باید در طول مسیر پوشش دهد، به شهر اردبیل می‌رسد. در حال حاضر، پیشرفت فیزیکی پروژه راه آهن میانه به اردبیل حدود 92 درصد است که در بخش‌های مختلف زیرسازی، روسازی و بخش ایستگاه‌ها که 3 بخش متشکله ساختار پروژه‌های ریلی به شمار می‌روند، حاصل شده است. در بخش زیرسازی این پروژه 96 درصد، در بخش روسازی 80 درصد و در بخش ایستگاه‌ها حدود 82 درصد پیشرفت فیزیکی وجود دارد.»
 
امکان حمل بار تا 4.5 میلیون تن
معاون ساخت و توسعه راه‌آهن کشور، احداث پروژه را برای استان اردبیل حایز اهمیت دانسته و تصریح می‌کند: «پروژه ریلی راه آهن میانه به اردبیل با توجه به شرایط خاص توپوگرافی استان اردبیل و اهمیت ارتباطات جاده‌ای و ریلی، شرایط ارتباط با مرکز و مناطق مختلف کشور را مهیا خواهد کرد. این امر می‌تواند تردد مسافرین و همچنین جابه‌جایی بار را تسهیل کند.»
طبق گفته این مقام مسئول، «پیش‌بینی شده در سال اول بهره‌برداری راه آهن میانه به اردبیل، حدود 600 هزار مسافر از این مسیر بهره‌مند شده و استفاده خواهند کرد؛ همچنین در سال افق طرح که سال بیستم تلقی می‌شود زمینه سفر حدود یک و نیم میلیون نفر را فراهم خواهد کرد. این پروژه در عین حال، در سال اول بهره‌برداری حداقل 2 و نیم میلیون تن تقاضای جابه‌جایی بار ایجاد کرده و در سال افق طرح (سال بیستم)، این میزان به 4 و نیم میلیون تن افزایش پیدا خواهد کرد. البته ما خط راه آهن میانه به اردبیل را برای ظرفیت حدود 6 میلیون تن طراحی کرده‌ایم؛ لذا با افزایش قدرت جذب بار در شبکه ریلی، زمینه افزایش ظرفیت جابه‌جایی بار در این مسیر ریلی نیز فراهم خواهد شد.»

پروژه‌ای فنی با 29 پل شاخص
معاون ساخت و توسعه راه‌آهن ادامه می‌دهد: «پروژه راه‌آهن میانه به اردبیل در منطقه سخت و کوهستانی در حال ساخت است؛ به گونه‌ای که 60 درصد طول پروژه در مسیر کوهستانی، حدود 20 درصد در مسیر تپه ماهوری و 20 درصد در دشت قرار دارد». «عباس خطیبی»، راه‌آهن میانه به اردبیل را یکی از فنی‌ترین و پیچیده‌ترین پروژه‌های ریلی در حال ساخت کشور معرفی و خاطرنشان می‌کند: «یکی از دلایل طولانی شدن زمان احداث این خط ریلی، فارغ از مشکلات مرتبط با تأمین منابع مالی، سختی و فنی بودن پروژه است. به گونه‌ای که عملیات اجرایی پل‌ها، تونل‌ها و مسائل ژئوتکنیک و زمین شناسی این پروژه بسیار منحصربفرد و خاص است. در پروژه خط آهن میانه به اردبیل، 29 دهانه پل شاخص وجود دارد که عمده آنها ساخته شده است. طول این پل‌ها 4 هزار و 300 متر است و بعضاً مرتفع‌ترین پل‌های ریلی ایران به‌شمار می‌روند. «آرپاچای» یکی از پل‌های مهم این خط ریلی است؛ یکی از بزرگ‌ترین پل‌های راه‌آهن کشور با 5 دهانه 265 متری که ارتفاع بلندترین پایه آن حدود 85 متر است. «سارای» نیز پل ویژه‌ای است که با ۹ پایه با ارتفاع متغیر تا ۵۳ متر و ۱۰ دهانه با طول متغیر تا ۹۵ متر احداث شده و با توجه به قوس افقی پل در پلان، ارتفاع صندوقه‌های بتنی آن از ۷ متر روی پایه تا ۴ متر در وسط دهانه متغیر است. پل سارای از نظر ابعاد، دهانه بندی، شرایط خاستگاه از لحاظ توپوگرافی و ژئولوژی، شیوه ساخت عرشه و رعایت اصول زیبایی شناختی، سازه‌ای خاص محسوب می‌شود.»

احداث 30 کیلومتر تونل و گالری
معاون ساخت و توسعه راه‌آهن ادامه می‌دهد: «در پروژه راه‌آهن میانه به اردبیل، 62 دستگاه تونل به طول 24 کیلومتر ساخته شده که این میزان با مجموع گالری‌های ساخته شده، بیش از 30 کیلومتر ارتقا پیدا کرده و بسیار حائز اهمیت است. طویل‌ترین تونل احداث شده به طول 10 هزار و 200 متر نیز در قطعه 2 الف احداث شده است.» طبق گفته این مقام مسئول، «در طول مسیر راه‌آهن میانه به اردبیل، 4 ایستگاه در دست احداث است. ایستگاه تشکیلاتی اردبیل 84 درصد، ایستگاه فیروزآباد 81 درصد، ایستگاه گنج گاه 56 درصد و ایستگاه میهماندوست 77 درصد پیشرفت فیزیکی دارد. در مجموع متوسط پیشرفت ساختمانی این پروژه 82 درصد است. علاوه بر این 3 ایستگاه سبقت تلاقی نیز در طول مسیر ساخته شده و در حال تکمیل است. در بخش روسازی مسیر مستقیم به طول 175 کیلومتر، حدود 150 کیلومتر عملیات نصب خط و ریل‌گذاری انجام شده و 25 کیلومتر تا اتصال این طول مستقیم باقی مانده است. البته در بخش ایستگاهی نیز عملیات نصب خط و اجرای روسازی را خواهیم داشت که عملیات روسازی 4 کیلومتر آن در بخش ایستگاهی تکمیل شده و ریل‌گذاری نیز صورت گرفته است.»
معاون ساخت و توسعه راه آهن، بنادر و فرودگاه‌های شرکت ساخت و توسعه زیربناهای حمل‌و‌نقل کشور در آخر می‌افزاید: «از ابتدای ساخت پروژه ریلی میانه به اردبیل تاکنون، حدود 7/5 همت هزینه شده که عدد قابل توجهی است. طی این سال‌ها نیز منابع مالی به صورت تدریجی به پروژه تزریق شده است. ارزش روز این پروژه به لحاظ هزینه وسرمایه‌گذاری بیش از 30 همت است.»

یادداشت

راه‌آهن اردبیل؛ ریل پیشرفت، قطار عدالت

مسعود امامی‌یگانه
استاندار اردبیل

 راه‌آهن میانه-اردبیل با هدف اتصال استان اردبیل به شبکه ریلی کشور و عبور قطارهای مسافری و باری با مسیر ریلی ایمن و قابل اطمینان در حال اجراست. این پروژه، سنگ‌بنایی برای توسعه پایدار، افزایش عدالت منطقه‌ای و ایجاد تحرک در اقتصاد و اشتغال استان محسوب می‌شود زیرا با بهره‌برداری از آن، اردبیل به شبکه ریلی ملی متصل خواهد شد. این مسیر، گذرگاهی کلیدی در اتصال کشورمان به کریدور شمال‌-جنوب نیز است که می‌تواند منطقه را به یکی از کانون‌های تجارت، گردشگری و ترانزیت تبدیل کند.
 
جایگاه راهبردی اردبیل در مسیرهای منطقه‌ای
 استان اردبیل به دلیل مجاورت با جمهوری آذربایجان و نزدیکی به کشورهای حوزه قفقاز، همواره جایگاه ویژه‌ای در نقشه ژئوپلیتیکی ایران داشته است لذا اتصال ریلی این استان به شبکه سراسری، اقدامی راهبردی برای تقویت ارتباطات اقتصادی با کشورهای همسایه، بویژه در مسیر کریدور بین‌المللی شمال-جنوب نیز است.با تکمیل این خط و ادامه و اجرای خط آهن اردبیل به پارس‌آباد، بستر ترانزیت کالا از خلیج فارس به بنادر روسیه و اروپای شرقی، از طریق اردبیل، هموار می‌شود و طبیعتاً زمینه رونق گمرکات مرزی، افزایش سرمایه‌گذاری خارجی و داخلی و تقویت تولید را در پی خواهد آورد.
 
اقتصادی که روی ریل حرکت می‌کند
 خط ‌آهن اردبیل، افق‌های تازه‌ای در حوزه اقتصاد خواهد گشود. بسیاری از صاحبان صنایع کوچک و متوسط که به دلیل هزینه‌های بالای حمل‌ونقل یا محدودیت‌های لجستیکی نمی‌توانستند محصولات خود را آسان در بازار عرضه کنند، با دسترسی به ریل، فرصت تازه‌ای خواهند یافت. این پروژه، بویژه در حوزه صادرات محصولات کشاورزی، دامداری و صنایع تبدیلی می‌تواند نقش کلیدی ایفا کند. در کنار آن، ایجاد فرصت‌های شغلی مستقیم و غیرمستقیم در حوزه بهره‌برداری از خط، ایستگاه‌های باری و مسافری، خدمات لجستیکی و توسعه شهرک‌های صنعتی در حاشیه مسیر ریلی، از دیگر مزایای بالقوه اقتصادی این طرح بزرگ است.

گردشگری در مسیر تحول
 اردبیل، سرزمین تاریخ، فرهنگ و چشمه‌های شفابخش از دیرباز مقصد گردشگران داخلی و خارجی بوده است. با بهره‌برداری از راه‌آهن، سفر به استان، ارزان‌تر و ایمن‌تر خواهد شد. قطار، دسترسی گردشگران به جاذبه‌های اردبیل را تسهیل خواهد کرد و بر این بنیان، امید می‌رود در آینده، شاهد شکل‌گیری تورهای گردشگری ریلی، توسعه اقامتگاه‌ها و مراکز خدماتی و افزایش سهم استان در اقتصاد گردشگری کشور باشیم. علاوه بر اینها، حضور پررنگ گردشگران، امید و نشاط را نیز در زندگی مردم استان افزایش خواهد داد.
 
گامی در مسیر عدالت و تمرکززدایی
 به فرجام رساندن راه‌آهن اردبیل، نمونه‌ای روشن از توجه به مناطق کم‌برخوردار است، زیرا گسترش حمل‌ونقل ریلی به معنای آن است که همه مردم، فارغ از محل زندگی، از مزایای توسعه برخوردار شوند. استان اردبیل به دلیل فقدان زیرساخت‌های حمل‌ونقل، سال‌ها از نظر توزیع فرصت‌های اقتصادی و دسترسی به بازارهای ملی و بین‌المللی در مضیقه بوده است اما این پروژه، وضعیت را تغییر خواهد داد و انتظار می‌رود با کمک به تحقق فرصت‌های شغلی و اقتصادی، انگیزه‌ای برای جلوگیری از مهاجرت آنان فراهم آورد.
 
آینده‌ای روشن
 ما به راه‌آهن اردبیل، به ‌عنوان آغازی برای یک دوره جدید نگاه می‌کنیم. زمانی که کشاورز بتواند محصولات خود را با کمترین هزینه به بازار برساند تا کارآفرین، کارخانه‌ای در نزدیکی ریل تأسیس کند و گردشگر از تهران تا سرعین را با قطار طی کند، تحرکی نو رقم خواهد خورد. بنابراین، برنامه‌ریزی برای توسعه ایستگاه‌های لجستیکی، خطوط فرعی به مراکز تولیدی و تکمیل اتصال این خط به مرزهای بین‌المللی از اولویت‌های پیش‌رو است.