فردین علیخواه
جامعه‌شناس

در رسانه‌ها صف طولانی برای خرید کتاب یا کتاب‌های ترجمه‌شده عادل فردوسی‌پور را در نمایشگاه کتاب دیدم. قبلاً هم چنین تصویری دیده بودم. عادل فردوسی‌پور نویسنده نیست. عادل فردوسی‌پور مترجم نیست. البته خواهش می‌کنم از آنچه گفتم تفسیری نداشته باشید که مراد من نیست. اصلاً قصد تحقیر ندارم و این متن، متنی برای تأمل و درنگی فرهنگی است. منظورم آن است که ایشان را با این دو عنوان نمی‌شناسند یعنی وقتی صحبت از نویسندگی یا ترجمه در میان باشد بعید است که نامی از ایشان آورده شود. عادل فردوسی‌پور برای عرصه‌های دیگری پرآوازه است که نیک می‌دانیم و در جای خود بسیار درخشان است(معتقدم عادل فردوسی‌پور از معدود سلبریتی‌هایی است که فقط مشهور نیست بلکه محبوب هم هست) به همین دلیل، وقتی چنین صفی می‌بینم به عنوان یک پژوهشگر علوم اجتماعی پرسش‌هایی در ذهنم شکل می‌گیرد: سلبریتی بودن ایشان در شکل‌گیری این صف چقدر نقش دارد؟ سلبریتی بودن، کنار گذاشته شدن، و به حاشیه رانده شدن ایشان در سال‌های گذشته، چقدر در شکل‌گیری این صف نقش دارد؟ آیا این صف‌ها را باید شکلی از حمایت جامعه از شخص ایشان(و نه کتاب) تفسیر کرد؟ فرض کنید به جای کتاب، کالای دیگری روی میز قرار می‌گرفت و عادل فردوسی‌پور آن را تبلیغ می‌کرد. آیا این صف دوباره تشکیل می‌شد؟ اطمینان دارم که می‌شد. چند درصد از کسانی که در این صف ایستاده‌اند قصد دارند از نزدیک عادل فردوسی‌پور را ببینند و گپ کوتاهی با او بزنند و کتاب در درجه دوم اهمیت قرار دارد؟ یا اساساً کتاب اهمیت دارد؟ چند درصد از کسانی که در صف ایستاده‌اند دقیق می‌دانند که برای خرید کدام کتاب در صف ایستاده‌اند؟ آیا واقعاً نام دقیق کتاب را می‌دانند؟ و البته موضوع آن را؟ اگر کسی بیاید و اعلام کند اصلاً کتابی وجود ندارد، یا کتاب تمام شد، مبلغی پرداخت کنید تا بتوانید وارد سالن شوید و عادل را ببینید، چند درصد به خاطر تمام شدن کتاب صف را ترک خواهند کرد؟ در کل از نظر اجتماعی به این صف‌ها خوشبین نیستم و آن را نشانه توسعه فرهنگی و ارزشمندی کتاب نمی‌دانم. من اساساً بسیار شک دارم که کتاب‌های امضاشده سلبریتی‌ها خوانده شوند. معمولاً این کتاب‌ها از سایر کتاب‌های کتابخانه جدا شده و از آنها محافظت می‌شود و در مواقعی هم با افتخار به دوستان و میهمانان نشان داده می‌شود. به هر حال امضای یک سلبریتی بر تن آن نشسته است. من تصویر صف ژاپنی‌ها برای خرید آثار هاروکی موراکامی را تحسین‌برانگیز می‌دانم، حال چه او در کتابفروشی حضور داشته باشد و چه نداشته باشد و غالباً حضور ندارد. شغل وی نویسندگی است و خوانندگان، او و حتی امضایش را فقط به خاطر آنچه نوشته دوست دارند.