سرمایه ای که باید از کودکی فراهم آورد
مریم شهبازی
روزنامه‌نگار
سی‌وششمین دوره نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران از چهارشنبه هفته قبل آغاز شده است؛ جشنی سالانه برای عاشقان کتاب و پاتوقی فرهنگی برای کتابخوان ها و خانواده‌ها. در میان بخش‌های مختلف، نمایشگاه سالن ناشران کتاب‌های کودک و نوجوان همیشه حال‌وهوای متفاوت‌تری دارد. اینجا جایی است که در نگاه والدین جوان می‌توان ترکیبی از امید و سردرگمی را دید؛ امید به پرورش نسلی کتابخوان، اما همراه با چالشی جدی: «در قفسه‌های پر ازدحام این سالن، کدام کتاب‌ها مناسب فرزندشان است؟»
والدین جوان، هرچند در مواردی شاید خودشان کتابخوان حرفه‌ای نباشند، اما به اهمیت کتاب در شکل‌گیری شخصیت و آینده کودکان آگاه‌تر شده‌اند. آنان می‌دانند کتاب تنها سرگرمی نیست و کتابخوانی فرزندان شان را باید به چشم یک سرمایه معنوی نزد آنها نگاه کنند. اما میان عناوین متنوع و بسیار آثار- از داستان‌های شیرین تا کتاب‌هایی که هیچ نسبتی با نیاز کودکان ندارند- چگونه می‌توان دست به انتخاب‌های اصولی زد؟ آیا هر کتابی که بخشی از قفسه‌ها را اشغال کرده است، ارزش خرید دارد؟
خوشبختانه در این مسیر چندین مرجع قابل اعتماد وجود دارند که طی سال‌ها راهنمای خانواده‌ها شده‌اند. یکی از مهم‌ترین آنها «شورای کتاب کودک» است؛ نهادی مردمی و به دور از وابستگی‌های سیاسی که با دقت و تخصص آثار منتخب را معرفی می‌کند. این شورا که بنیانش به تلاش‌های بزرگانی همچون زنده‌یاد توران میرهادی برمی‌گردد، هر سال فهرستی نظام‌مند از کتاب‌های برگزیده را ارائه می‌دهد. در این فهرست، کتاب‌ها در دسته‌بندی‌هایی هدفمند مثل «داستان»، «علوم»، «هنر»، «شعر» و غیره معرفی می‌شوند و میان آثار ترجمه‌شده و تألیفی هم تفکیک دقیق صورت گرفته است.
از سوی دیگر، جایزه «لاک‌پشت پرنده» نیز طی سال‌های اخیر اعتبار قابل توجهی پیدا کرده است. این جایزه هر فصل فهرستی از بهترین کتاب‌ها را منتشر می‌کند؛ فهرستی که توسط نویسندگان، منتقدان و کارشناسان حوزه کودک انتخاب می‌شود. لاک‌پشت پرنده با نشان‌های طلایی و نقره‌ای خود، آثار ارزشمند را معرفی می‌کند و خانواده‌ها را از سردرگمی میان انبوه کتاب‌ها نجات می‌دهد. آنچه این جایزه را ویژه‌تر می‌کند، این است که طی سال‌ها توانسته فارغ از برچسب‌های سازمانی یا سیاسی، جایگاه قابل‌اعتمادی نزد جامعه کتابخوان پیدا کند.
کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان نیز هنوز در این مسیر نقش‌آفرینی می‌کند. هرچند این کانون از اعتبار و نفوذ گذشته فاصله بسیاری گرفته است، اما فهرست‌های سالانه‌اش همچنان منبع قابل‌اطمینانی برای شناخت آثار قابل‌تأمل در حوزه‌های تألیف و ترجمه هستند. این‌روزها شبکه‌های اجتماعی نیز به ابزار مهمی برای تشخیص کتاب‌های مناسب تبدیل شده‌اند. والدین می‌توانند صفحات نویسندگان، مترجمان موفق و ناشران تخصصی کتاب‌های کودک و نوجوان را دنبال کنند و از نظرات آنها، نقدها و حتی کامنت‌های کاربران بهره بگیرند.
کتابخوانی عادتی نیست که بتوان آن را در بزرگسالی به وجود آورد؛ این سرمایه باید از کودکی شکل بگیرد؛ پدران و مادران در این زمینه نقش کلیدی دارند. انتخاب درست کتاب به معنای انتخاب آینده‌ای روشن‌تر برای فرزندان است. در این عصر پرازدحام و پرهیاهو، بیایید زمان بگذاریم؛ فهرست‌ها را بخوانیم؛ نظرات متخصصان را جدی بگیریم و این هدیه ارزشمند را به سکان‌داران آینده هدیه کنیم. شاید ورق زدن یک کتاب، سرآغاز دنیایی جدید برای آنان باشد.
