سفیر ایران در سازمان ملل تهدیدات نظامی آمریکا را محکوم کرد
نقض حقوق بین‌الملل در روز روشن
دو استاد دانشگاه تهدید ترامپ به بمباران ایران را نقض بند ۴ ماده ۲ منشور ملل متحد خواندند
رضا عدالتی پور
روزنامه نگار
تهدیدات لفظی مقام‌های آمریکایی و صهیونیستی علیه ایران در نامه سفیر و نماینده ایران در سازمان ملل به شورای امنیت پاسخ گرفت. امیرسعید ایروانی در نامه‌ای به شورای امنیت نسبت به هرگونه ماجراجویی نظامی هشدار داد و اعلام کرد که ایران به هرگونه اقدام تجاوزکارانه یا حمله‌ای از سوی آمریکا یا عامل نیابتی آن اسرائیل، علیه حاکمیت، تمامیت ارضی یا منافع ملی خود، به سرعت و قاطعانه پاسخ خواهد داد. این هشدار پس از آن مطرح شد که مقام‌های بلندپایه آمریکا و اسرائیل در کشاکش تنش‌های دیپلماتیک اخیر با ایران سطح بی‌سابقه‌ای از تهدیدات نظامی را علیه ایران گشوده‌اند؛ تهدیداتی که از حمله نظامی علیه تاسیسات هسته‌ای ایران تا اعمال تحریم‌های جدید را شامل می‌شود و تصمیم گیرندگان در واشنگتن بواسطه آن می‌کوشند اهداف و خواسته‌های زیاده طلبانه خود در زمین مذاکره با ایران را محقق سازند. این رویکردی است که بر پایه روایت بنیادگرایانه «دونالد ترامپ»، رئیس‌جمهوری آمریکا تعریف شده و قائل بر روایت منحصربفرد آمریکایی از منافع ملی است که بر همه قوانین و مقررات بین‌المللی خط بطلان کشیده است. ذیل این نگاه، جهان، نظاره‌گر یک نظام ساختگی و این‌جهانی آمریکای «ترامپ» است که بر پایه اقتضائات زمان و مکان، خوداجتهادی کرده و متناسب با خواسته‌های زیاده از حدش کمترین وجاهتی برای آنچه به عنوان هنجارها و قوانین مصرح بین‌المللی مطرح است، قائل نیست؛ قوانینی که خاصه براساس منشور ملل متحد مصوب سال ۱۹۴۵ در پی مخرب‌ترین جنگ تاریخ بشریت، بنیان گذاشته شد و در پی آن آمریکا و بسیاری از دیگر کشورها توافق کردند که همه اعضا باید در روابط بین‌المللی خود از تهدید یا استفاده از زور علیه تمامیت ارضی یا استقلال سیاسی هر کشوری خودداری کنند. این درحالی است که حالا چندین دهه پس از چنین توافقی رئیس‌جمهوری ایالات متحده با ادبیاتی صریح، ایران را به اقدام نظامی تهدید کرده و مدعی شده است: «اگر توافق نکنند، بمباران خواهند شد؛ بمبارانی که نظیر آن را هرگز پیش از این ندیده‌اند.»
تهدید به زور علیه تمامیت ارضی
ایران این تهدید را نقض فاحش حقوق بین‌الملل و اصول بنیادین منشور ملل متحد بویژه بند ۴ ماده ۲ آن خوانده است که به‌صراحت تهدید به زور یا استفاده از آن علیه تمامیت ارضی یا استقلال سیاسی هر کشوری را ممنوع می‌شمارد. چنانکه سفیر ایران در سازمان ملل در نامه خود یادآور شده است: رئیس‌جمهوری ایالات متحده آمریکا، از زمان تصدی سمت ریاست‌جمهوری در ژانویه ۲۰۲۵، کلیه هنجارها و اصول بین‌المللی که پایه و اساس تأسیس سازمان ملل متحد را تشکیل می‌دهند، نادیده گرفته و نقض کرده است. نماینده ایران با اشاره به اینکه «ترامپ» به‌صورت مستمر کشورهای مستقل را تهدید به توسل به زور می‌کند و پایه‌گذار الگو و رویه‌ای خطرناک در روابط بین‌الملل شده، از شورای امنیت خواسته است بدون ابهام، تهدیدهای رئیس‌جمهوری ایالات متحده را به‌عنوان نقض حقوق بین‌الملل و منشور ملل متحد محکوم نموده و از این کشور بخواهد تا به تعهدات حقوقی خود ذیل حقوق بین‌الملل و منشور ملل متحد پایبند باشد. ایران در پی این خواسته همچنین هشدار داده است که در عین عدم تمایل به درگیری یا تنش‌افزایی به هرگونه اقدام تجاوزکارانه یا حمله‌ای از سوی ایالات متحده یا عامل نیابتی‌آن، (مشخصاً) رژیم اسرائیل، علیه حاکمیت، تمامیت ارضی یا منافع ملی خود، سریعاً و قاطعانه پاسخ خواهد داد و مسئولیت کامل عواقب وخیم هرگونه اقدام خصمانه، به‌طور کامل متوجه ایالات متحده آمریکا خواهد بود.
همزمان با نامه هشدار ایران به شورای امنیت، اسماعیل بقایی سخنگوی وزارت خارجه نیز نسبت به تداوم رویکرد متناقض انگلیس، آلمان و برخی دیگر از کشورهای غربی از سازوکارهای حقوق بشری برای اعمال فشار سیاسی علیه کشورهای در حال توسعه معترض شد و اقدام این دو کشور در پیشگامی برای صدور قطعنامه‌ای ضد ایرانی در شورای حقوق بشر را محکوم کرد. بقایی سیاست متناقض اروپایی‌ها در شورای حقوق بشر را موجب خدشه‌دارشدن جایگاه و اعتبار این شورا و اخلال در روندهای مبتنی بر همکاری و هم‌افزایی بین کشورها در مورد حقوق بشر دانست و به انگلیس و آلمان و دیگر بانیان غربی قطعنامه ضد ایرانی توصیه کرد برای اثبات صداقت خود در ابراز نگرانی نسبت به وضعیت حقوق بشر در ایران، تبعیت از آمریکا در اعمال تحریم‌های غیرقانونی و ضد انسانی علیه ملت ایران - که جملگی مصداق جنایت علیه بشریت است - را متوقف نمایند.
یادداشت
چرا تهدید ترامپ بر سر مذاکره نقض حقوق بین‌الملل است؟
داوود آقایی
عضو هیأت علمی دانشکده حقوق دانشگاه تهران
بند ۴ ماده ۲ منشور، به‌صراحت بیان می‌کند که هر یک از اعضای سازمان ملل متحد نباید با تهدید یا استفاده از زور علیه استقلال، تمامیت ارضی و حاکمیت ملی دیگران عمل کنند. توجه به این اصل اساسی ضروری است که نه‌تنها تهدید به استفاده از زور، بلکه خود تهدید نیز نقض این اصل منشور است.
این اصل که عدم استفاده از زور یا ممنوعیت تهدید به استفاده از زور را شامل می‌شود نه‌تنها یک اصل اساسی پذیرفته شده در منشور، بلکه به عنوان یک قاعده آمره در نظام حقوق بین‌الملل است که از سال ۱۹۴۵ پذیرفته شده است. این به معنای آن است که همه دولت‌ها در هر شرایطی مکلف به رعایت این قواعد هستند.
لازم‌الرعایه بودن این اصل از سوی تمام کشورها به این معناست که دولتی مثل ایالات متحده به‌رغم آنکه توانمندی اقتصادی و نظامی بالایی دارد، حقی دال بر مصونیت یا صلاحیت در عدم رعایت حقوق بین‌الملل ندارد.
با این توضیحات باید گفت که مواضع دونالد ترامپ و دیگر دولتمردان آمریکا علیه کشورمان چه در دولت اول او و چه در کابینه فعلی که صراحتاً تهدید به اقدام نظامی علیه ایران دارد، نقض فاحش قوانین و هنجارهای پذیرفته شده حقوق بین‌الملل است. در این بین پیشنهاد آقای ترامپ مبنی بر اینکه «توسل به زور یا حمله نظامی در صورت عدم مذاکره» رخ خواهد داد نیز یکی دیگر از مصادیق نقض است. ماده ۳۳ منشور سازمان ملل مذاکره را به عنوان یکی از روش‌های حل و فصل مسالمت‌آمیز اختلافات مورد تأکید قرار داده و این روش در همه حوزه‌ها، چه سیاسی و چه حقوقی، حتی در فضای جنگ، مورد تأکید است. حتی چنانچه دولت‌ها از طریق مذاکره به حل اختلافات نرسند، شورای امنیت می‌تواند دولت‌های درگیر را مجدداً به استفاده از مذاکره دعوت کند.
با این حال، اگر دولتی به هر دلیلی مذاکره را با تهدید همراه کند، ماهیت مذاکره از بین رفته و عملاً اقدامی در راستای ماده 33 منشور ملل متحد نیست. به بیان صریح‌تر این اقدام نه یک مذاکره یا دعوت به مذاکره بلکه یک نوع تحقیر و تسلیم است.
بر این اساس می‌توان گفت، اظهارات آقای ترامپ که در هفته‌های اخیر حداقل سه بار از تهدید استفاده کرده، مبنی بر اینکه اگر ایران به مذاکره نپردازد، ایران را بمباران خواهد کرد، یک نقض فاحش حقوق بین‌الملل است. در این بین به نظر می‌رسد نهادهای حقوقی و سیاسی منطقه‌ای و جهانی باید نسبت به این نوع مسائل دیدگاه و رویکرد مسئولانه‌تری داشته باشند.
یادداشت
رویه‌سازی کاخ سفید برای عبور از حقوق بین‌الملل
علی‌مسعودیان
پژوهشگر حقوق بین‌الملل در دانشگاه تهران
دولت آمریکا به رهبری دونالد ترامپ در مسیر بی‌سابقه‌ای قرار گرفته است که در آن اقدامات مغایر با حقوق بین‌الملل به عنوان یک رفتار به وضوح دیده می‌شود. این تفاوت از آن رو است که در دولت‌های قبلی آمریکا، به خصوص در دوره ریاست جمهوری دموکرات‌ها حداقل در ظاهر، تلاش می‌شد تا مواضع سیاسی و عملی با حقوق بین‌الملل توجیه شود. اما در زمان ترامپ، اکثر مواضع او نسبت به کشورهای همسایه یا سایر دولت‌های دنیا، نمونه و مصداقی از نقض حقوق بین‌الملل است. این نقض نه تنها مربوط به قواعد عادی حقوق بین‌الملل است، بلکه به قواعد آمره آن نیز می‌رسد.
در حقوق بین‌الملل عمومی، قواعد آمره به آن دسته از قواعد گفته می‌شود که تحت هیچ شرایطی نباید نقض شوند. این قواعد به عنوان اصول اساسی نظام حقوق بین‌الملل پذیرفته شده‌اند و از سال ۱۹۴۵ به بعد، همه دولت‌ها موظف به رعایت آنها هستند. اما اظهارات اخیر ترامپ، که در توئیت‌ها، مطبوعات و سخنرانی‌های رسمی او مشاهده می‌شود، عملاً نقض این قواعد است. نکته قابل توجه آنکه از آنجا که مهم‌ترین شخص در یک دولت که اظهاراتش به دولت منتسب می‌شود، رئیس‌جمهوری است. بنابراین، به لحاظ حقوق بین‌الملل مواضع ترامپ به عنوان مواضع دولت ایالات متحده آمریکا است.
این نقض حقوق بین‌الملل در مورد ایران نیز به وضوح دیده می‌شود. تهدید ترامپ به حمله نظامی و بمباران ایران، به صراحت نقض بند ۴ ماده ۲ منشور ملل متحد است. این بند نه تنها استفاده از زور را ممنوع می‌کند، بلکه تهدید به زور را نیز ممنوع می‌داند. این اصل بر اساس منشور سازمان ملل متحد، به صراحت بیان می‌کند که دولت‌ها حق ندارند با تهدید یا استفاده از زور علیه استقلال، تمامیت ارضی و حاکمیت ملی دیگران عمل کنند. اگرچه ایران در این زمینه امکان استفاده از ابزارهای موجود در سازمان ملل را برای کاهش فشار ناشی از این تهدیدات دارد و مطابق حقوق خود می‌تواند با درخواست تشکیل جلسه در شورای امنیت و استفاده از ماده ۹۹ منشور برای جلب توجه دبیرکل سازمان ملل توجه جامعه جهانی را به این موضوع جلب کند، اما واقعیت امر این است که سیاست آمریکا در حال تغییر دادن رویه‌های حقوق بین‌المللی است. ایالات متحده در دولت ترامپ به جای تکیه بر حقوق بین‌الملل، از اصطلاح «نظم بین‌المللی قاعده‌محور» استفاده می‌کند که جنبه سیاسی دارد تا حقوقی. این تغییر رویه می‌تواند به بی‌ثباتی در نظم بین‌المللی منجر شود و اگر همه دولت‌ها به تهدید به زور روی بیاورند، دور از واقعیت نخواهد بود که نظم بین‌المللی موجود تغییر کند.
