کودکانی که پای تلویزیون نمی‌نشینند

رضا هامون- منتقد هنری/ آنهایی که این یادداشت را می‌خوانند و حالا در دوران میانسالی خود به سر می‌برند شاید معنا و سخنی که در آن مطرح می‌شود را بهتر درک کنند. به جرأت می‌توان گفت کودکی‌های دهه پنجاه و شصت در ایران معاصر، خاص‌ترین زیست کودکانه بود که حالا نگاهش به گذشته در میانه نوستالژی و تراژدی قرار می‌گیرد. دیگر هیچ کودکی و هیچ شکلی از کودکی شبیه تجربه‌های کودکانه دهه پنجاه و شصتی نیست. کودکان امروز نه فقط در جهانی دیگر به سر می‌برند که کودکی متفاوتی را هم تجربه می‌کنند. کودکانی که انگار پایشان در زمین واقعیت نیست و بیشتر در فضای مجازی مشغول کودکی کردن هستند یا درگیر بازی‌های رایانه‌ای سر در تبلت و موبایل دارند. حتی بسیاری از کارتون‌هایی که امروز پخش می‌شود، هیچ نسبتی با زندگی واقعی کودکان ندارد و خیلی فضایی و دیجیتالی هستند. شاید به همین دلیل است که نسل ما کارتون‌های زمان خود را بیشتر دوست دارد. دنیای واقعی پر از راز و رمز است که کشف آن برای کودک یکی از لذتبخش‌ترین تجربه‌هاست، اما تولید و نمایش کارتون‌های تخیلی و فانتزی، کودکان را از آشنایی و درک این دنیای واقعی دور می‌کند. از طرف دیگر زندگی واقعی نیز برای کودکان کنترل شده است و پدر و مادرها برای جلوگیری از اشتباه کودکان، فرصت تجربه کردن را از آنها می‌گیرند. کارتون‌های امروزی بیشتر در وجوه تکنولوژیکی خود ظهور کرده‌اند و بیش از آنکه ساختاری داستانی داشته باشند که عناصر و المان‌های قصه در آن دیده شود، از تخیلات شدید فن‌محورانه بهره می‌گیرند که سنخیت کمتری با دنیای واقعی کودکان دارند. به همین دلیل به‌جای ایجاد همذات‌پنداری و اثرپذیری اخلاقی- رفتاری در آنها، به قوه تخیل کودک و پرورش ذهنیت ماورایی‌شان بیشتر بها می‌دهد. لذا کمتر به «یادگیری» منجر می‌شود. به‌عبارتی دیگر، اغلب کارتون‌های امروزی بیش از آنکه بر جنبه‌های شناختی و هویتی بنا شود، به حیث هیجانی و سرگرمی مورد توجه قرار می‌گیرد. با این حال کودکان آن نسل (پنجاه و شصت) در یک زیست جهان شبیه به هم زندگی می‌کردند و انگار فردیت نداشتند.
گرچه برای کودکان امروز دیگر تلویزیون رسانه مرجع نیست و آنها به شبکه‌های اجتماعی کوچ کرده‌اند. تلویزیون هم مثل سینمای کودک نتوانسته خود را در برابر رقیب‌های جدید و نوین رسانه‌ای مجهز و جذاب کند تا کودکان آن را برای سرگرمی خود ترجیح دهند. جالب است خانم خامنه و رضایی مجریان برنامه کودک دهه 60 همیشه از یک جمله معروف برای توصیه به کودکان دهه پنجاه و شصتی استفاده می‌کردند که به تکیه کلام آنها تبدیل شده بود: «از تلویزیون فاصله بگیرید». حالا برای کودکان امروز این نه یک جمله توصیه‌گرانه، که توصیفی از خود آنهاست. کودکانی که از تلویزیون فاصله گرفته‌اند و کمتر پای تماشای آن می‌نشینند.