دونالد ترامپ در ۲۳ ژانویه با لحنی بی‌تفاوت، مانند کسی که از غذای خود به گارسون شکایت دارد، گفت: «واقعاً خوب می‌شد اگر می‌شد این مسأله را بدون برداشتن آن قدم بعدی حل کرد.» در واقع، ترامپ درباره برنامه هسته‌ای ایران صحبت می‌کرد. «قدم بعدی» شاید حمله بود و اینکه آیا این مسأله می‌تواند «حل شود» یا نه، شاید بزرگ‌ترین پرسشی باشد که رئیس‌جمهوری با آن روبه‌رو است. برنامه هسته‌ای ایران از حوزه‌هایی است که این کشور همچنان می‌تواند ادعا کند در آن ابتکار عمل را در دست دارد. اواخر سال گذشته، ایران هر ماه حدود ۷ کیلوگرم اورانیوم غنی‌شده تا سطح ۶۰ درصد تولید می‌کرد -فاصله‌ای اندک تا سطح مورد نیاز برای سلاح هسته‌ای- که در صورت غنی‌سازی بیشتر، برای ساخت حدود دو بمب هسته‌ای در سال کافی بود. اکنون ایران در حال نصب سانتریفیوژهای پیشرفته‌تر است و برخی از آنها را با اورانیومی تغذیه می‌کند که از قبل در سطوح بالاتری غنی شده است. رافائل گروسی، رئیس آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، به اکونومیست گفت: «ظرفیت در حال افزایش است، آن هم با ضریبی هفت برابر.» برای این میزان از غنی‌سازی، هیچ کاربرد غیرنظامی معتبری وجود ندارد.
ایران برنامه رسمی هسته‌ای خود را در سال ۲۰۰۳ متوقف کرد، اما به کار روی فعالیت‌های مرتبط ادامه داد. ترور محسن فخری‌زاده، فیزیکدان هسته‌ای، با یک سلاح کنترل‌ شده از طریق ماهواره در سال ۲۰۲۰  موقتاً باعث ایجاد خلأ شد. اکنون هیچ فرد مشخصی فعالیت‌های مرتبط با تسلیحات را هماهنگ نمی‌کند. یک منبع اسرائیلی می‌گوید: «اکنون حداقل پنج یا شش فخری‌زاده وجود دارند و دسترسی به آنها بسیار سخت‌تر است.»
به نظر نمی‌رسد که ایران هیچ سایت مخفی غنی‌سازی دیگری غیر از نطنز و فردو داشته باشد اما نگرانی‌هایی وجود دارد که این کشور سانتریفیوژهای اعلام‌نشده‌ای را برای استفاده در آینده ذخیره کند.
بسیاری در اسرائیل خواهان حمله به سایت‌های هسته‌ای ایران هستند تا از دستیابی این کشور به بمب جلوگیری کنند. اما ایهود باراک، نخست‌وزیر پیشین اسرائیل که زمانی از چنین اقدامی حمایت می‌کرد و دیگر سیاستمداران پیشین اسرائیلی معتقدند که برنامه هسته‌ای ایران اکنون بیش از آن پیش رفته و در اعماق زمین مدفون شده است که بتوان آن را نابود کرد. او در ماه اکتبر اذعان کرد: «از نظر عملی، شما نمی‌توانید به‌راحتی آنها را برای مدت قابل‌توجهی به تأخیر بیندازید.» با این حال، برخی مقامات اسرائیلی معتقدند که همچنان می‌توانند آسیب جدی وارد کنند اگر امریکا بمب‌های سنگرشکن و اطلاعات لازم را در اختیارشان بگذارد.
اما ترامپ متقاعد نشده است. او اخیراً تأکید کرده است: «آن‌ها نمی‌توانند یک سلاح هسته‌ای داشته باشند، آنها مذهبی هستند.» اما اقدامات اولیه‌اش نشان می‌دهد که علاقه‌ای به یک درگیری فوری ندارد. ترامپ ظرف چند ساعت پس از آغاز به کار، برایان هوک، مقام تندرویی را که در دوره اول ریاست‌جمهوری‌اش نماینده ویژه در امور ایران بود، اخراج کرد. او سپس محافظت امنیتی از بولتون و مایک پمپئو، وزیر خارجه سابقش را لغو کرد.
بسیاری از منصوبان اولیه ترامپ نیز به‌شدت مخالف درگیری امریکا در خاورمیانه هستند. البرج کلبی، رئیس جدید سیاستگذاری پنتاگون، می‌خواهد که کشور بر آسیا تمرکز کند. تندروها همچنین از شایعاتی نگران هستند که ترامپ ممکن است استیو ویتکاف، سرمایه‌گذار املاک را که به‌عنوان نماینده ویژه در امور خاورمیانه فعالیت می‌کند به‌عنوان نماینده امور ایران نیز منصوب کند.
ترجیح ترامپ این است که فشار حداکثری را با افزودن تحریم‌های جدید و اجرای سختگیرانه آنها بر ایران از سر بگیرد. اما سؤال اینجاست که با چه هدفی. رئیس‌جمهوری باید تصمیم بگیرد که تا چه اندازه می‌خواهد برنامه ایران را محدود کند و آیا می‌خواهد محدودیت‌هایی فراتر از برجام، توافقی که در سال ۲۰۱۸ از آن خارج شد و عملاً آن را نابود کرد، اعمال کند یا نه. گروسی اطمینان دارد که آژانس بین‌المللی انرژی اتمی می‌تواند سیستمی برای «نظارت بر» مسیرهای مختلف ایران به سمت یک بمب طراحی کند، هرچند هشدار می‌دهد که این نهاد اکنون «تقریباً در تاریکی کامل» نسبت به تأمین قطعات سانتریفیوژهای ایران قرار دارد. ترامپ همچنین باید تصمیم بگیرد که آیا می‌خواهد تنها بر مسائل هسته‌ای تمرکز کند یا موضوعات منطقه‌ای مانند حمایت ایران از گروه‌های مسلح را نیز دربر بگیرد. گروسی که در ماه نوامبر به ایران سفر کرد، می‌گوید در مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهوری ایران، «تمایل به تعامل سازنده‌تر و جامع‌تر» را دیده است. حتی کسانی که قدرت تصمیم‌گیری واقعی دارند، دلایلی برای توافق دارند. راز زیمت، تحلیلگر مسائل ایران در دانشگاه تل‌آویو می‌گوید: «احتمالاً ایران در حال حاضر مذاکرات را انتخاب خواهد کرد.»
گروسی اذعان می‌کند «ما با یک جدول زمانی بسیار فشرده روبه‌رو هستیم.» طبق برجام، بریتانیا، فرانسه و آلمان -سه عضو غربی باقی‌مانده در این توافق- می‌توانند رأی به بازگرداندن تمامی تحریم‌های پیش از سال ۲۰۱۵ علیه ایران بدهند، اقدامی که در دسامبر 2024 تهدید به انجام آن کردند. اگر تا ماه اکتبر (مهر ماه 1404) این کار را انجام ندهند، این فرصت را از دست خواهند داد. ایران گفته است که ممکن است در پاسخ از پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (NPT) خارج شود. در حال حاضر، میان لندن، پاریس و برلین اجماعی وجود ندارد.
همانند ایران، متحدان امریکا نیز منتظر هستند تا ببینند ترامپ چگونه به مذاکرات نزدیک خواهد شد. رئیس‌جمهوری امریکا در ۲۳ ژانویه گفت: «امیدوارم ایران توافق کند و اگر توافق نکند، آن هم اشکالی ندارد.»
منبع: The Economist