گفت‌و‌گو به مثابه راهبرد و نه امری تشریفاتی؛ توصیفی است از حضور روز گذشته رئیس جمهوری در دانشگاه صنعتی شریف. مسعود پزشکیان به مناسبت روز دانشجو به این دانشگاه رفت. اما آنچه رقم خورد صرفاً حضور تشریفاتی رئیس جمهوری در دانشگاه نبود. وقتی مسعود پزشکیان خطاب به دانشجویان تأکید کرد «باید با هم گفت‌و‌گو کنیم و بر اساس منطق به راهکار و راه‌حل برسیم» یعنی تلاش کرد این رویداد هر ساله را به امری فراتر از یک رسم مناسبتی تبدیل کند. این نشست، یک خطابه یکطرفه هم نبود؛ بلکه گفت و شنودی دو سویه بود؛ هم دانشجویان گفتند و شنیدند، هم رئیس جمهوری شنید و گفت. پیش از سخنرانی پزشکیان، 13 دانشجو با گرایش‌های مختلف سخن گفتند. پزشکیان هم عمده اظهارات خود را به پاسخ دغدغه‌های دانشجویان اختصاص داد. این اظهارات یا پاسخ‌ها، در چهارچوب رویکرد کلان دولت چهاردهم یعنی «وفاق» بود. در رویکرد وفاق طرح مسائل به معنای مچ‌گیری، بیان مشکلات به قصد فرافکنی و پیش کشیدن معضلات برای سلب مسئولیت نیست. در طرح مسأله صرفاً یک هدف دنبال می‌شود؛ ایجاد دیدگاه مشترک باهدف رسیدن به راه‌حل مشترک. زیرا در دولت چهاردهم اصل این است که یک دست صدا ندارد و راه‌حل فقط در یک جا یعنی دولت نیست. یا مسائل خود را با هم حل می‌کنیم، یا مسائل خود را باهم حل نمی‌کنیم. برمبنای این مشی است که گفت‌و‌گو جایگاهی ویژه می‌یابد. یعنی گفت‌و‌گو راهبردی است که قرار است راهبردهای حل مسائل از درون آن شکل بگیرد.

دانشگاه چگونه می‌تواند به کشور کمک کند؟
پایگاه اطلاع‌رسانی ریاست جمهوری گزارش خود از این مراسم را اینطور آغاز کرد: «دکتر مسعود پزشکیان پس از گوش سپردن به نظرات نمایندگان تشکل‌های دانشجویی» دیدگاه‌های خود را مطرح کرد. این عبارت از این رو اهمیت دارد که «گوش سپردن» یا «شنیدن» بخش مهمی از فرآیند گفت‌و‌گو است. گفت‌و‌گویی که در دولت وفاق ملی دنبال می‌شود، به معنای دیکته کردن حرف خود نیست، بلکه با شنیدن و درک متقابل باهدف رسیدن به دیدگاه مشترک دنبال می‌شود.
رئیس جمهوری سخنان خود را با این پرسش‌ها آغاز کرد که «چگونه می‌شود مشکلات مملکت را حل کرد، چگونه شما (یعنی دانشجویان) می‌توانید با ما تعامل و به ما کمک کنید و چگونه می‌توانیم وفاق کنیم و با هم دعوا نکنیم.»
پزشکیان سخنان خود را با نوعی گلایه از جریان دانشجویی ادامه داد که «چرا در دانشگاه‌های امریکا و اروپا نسبت به بی‌عدالتی و جنایت و کشتار  توسط صهیونیست‌ها در فلسطین و غزه فریاد بلند شد، اما در دانشگاه‌های ما آنگونه که باید، اعتراضی را شاهد نبودیم.»

چیستی سخن حق
رئیس جمهوری با اشاره به توصیه حضرت علی(ع) به تقوا در فرازی از وصیت‌اش، تقوا را براساس نگاه اعتقادی «حرکت بدون خطا و با کمترین هزینه و اشتباه» توصیف کرد.
پزشکیان پس از ارتباط دادن میان تقوا و کارآمدی برای جامعه، نسبت و ارتباط حق گویی با داشتن پست و مقام را تشریح کرد. وی با بیان اینکه «کسی می‌تواند سخن حق بگوید که وابسته به پست و مقام و قدرت نباشد» افزود: «این صفت به بهترین شکل در شما دانشجویان وجود دارد. دانشجو دلبستگی به پست و مقام ندارد و اگر بتواند این ویژگی را حفظ کند، همیشه می‌تواند حرفش را راحت بزند؛ البته بگذریم از عده‌ای که ممکن است وابستگی‌هایی داشته باشند.»
رئیس جمهوری در ادامه به مشکلات کشور، رابطه دانشگاه و این مشکلات و چگونگی پیدا کردن راه‌حل‌ها اشاره کرد. وی ابتدا خطاب به دانشجویان گفت که «شما حق دارید و ما نتوانستیم خیلی از مشکلات را حل کنیم.» اما آیا این مشکلات در کوتاه مدت یا با راه‌حل‌های ساده حل‌شدنی است؟ رئیس جمهوری این طور پاسخ داد: «حل این مشکلات در کوتاه مدت ممکن نیست و نیاز به تفکر و برنامه‌ریزی و سپس اجرای صحیح دارد.»
اما تفکر صحیح و اجرای صحیح چیست که رئیس جمهوری به آن اشاره کرد؟ پزشکیان با استناد به آیات و روایات پاسخ داد: «قرآن کریم می‌فرماید هیچ‌کس ظالم‌تر از آن فردی نیست که به خدا دروغ می‌بندد و در مقابل حرف صحیح ایستادگی کرده و آن را قبول نمی‌کند. متقی کسی است که در مقابل حرف درست و حق سر خم کند و آن را بپذیرد.»
وی ادامه داد: «امروز در عرصه علم و دانشگاه و مدیریت نیز مبنا همین پذیرش حرف حق و درست است. امروز علم و مدیریت بر اساس شواهد حکم می‌کند؛ آن حرفی قابل پذیرش است که مستند به شواهد و علم باشد.»

مستندات و شواهد علمی
مبنای بحث و تصمیم
پزشکیان که سخنان خود را از تبیین ارتباط میان تقوا، کارآمدی و حق بینی و حق گویی آغاز کرده بود، در ادامه روشن کرد که این ارتباط و اساساً این مفاهیم چگونه می‌تواند نه فقط برای حل مشکلات، بلکه اساساً برای شکل‌گیری یک گفت‌و‌گوی سالم و راهبردی راهگشا باشد.
رئیس جمهوری گفت: «یکی از دلایلی که ما امروز درگیر مشکلات متعدد هستیم این است که بدون مستندات و شواهد علمی تصمیم گرفتیم و عمل کردیم، بدون شواهد علمی دعوا راه انداختیم؛ اصلاً لزومی ندارد که من و شما اینجا دعوا راه بیندازیم. باید بر اساس منطق با یکدیگر گفت‌و‌گو کنیم، منطق باید بر شواهد، مستندات و مدارک استوار باشد.»
اما چرا پزشکیان ضرورت بحث و گفت‌و‌گو بر مبنای مستندات و شواهد علمی را پیش کشید؟ پاسخ او ناظر به رویه گذشته است که به وضعیت امروز منجر شده است. وی گفت: «ما در این مملکت دعوای جناح‌ها و دسته‌ها را داشتیم که هر کدام ادعا می‌کردند بهتر می‌توانند مملکت را اداره و مشکلات را حل کنند و امروز نتیجه آن است که با مشکلات متعدد مواجه هستیم.»
رئیس جمهوری البته ماهیت دعواهای جناحی گذشته را که نه از جنس گفت‌و‌گوی راهبردی، بلکه از جنس بگومگو بود هم تشریح کرد و گفت: «یک پزشک تا به طور دقیق درد و مشکل بیمار را از او نپرسد و نشنود، نمی‌تواند نسخه صحیحی برای او تجویز کند. در عرصه حکومتداری نیز وضع همین است، تا دقیقاً متوجه نشویم که مشکل چه و ناشی از چیست، نمی‌توانیم برای آن راه‌حلی ارائه و اجرا کنیم. اینکه بیاییم وعده پوچ بدهیم، مشکلی را حل نمی‌کند.»

ناترازی‌ها محصول عملکرد ماست
پزشیکان همچون همیشه که ناترازی‌ها را مشکل همگان و محصول عملکرد همگان می‌داند و خود را از این «همگان» جدا نمی‌کند، دیروز هم در دانشگاه شریف گفت: «ایجاد چنین وضعیتی محصول عملکرد ناصحیح دولت‌هاست.»
اما حالا که این ناترازی‌ها هست، چه باید کرد؟ دولت یک توانای کامل است که با دستان پرتوان خود می‌تواند همه کاری بکند و هر مانعی را از پیش رو بردارد؟ پزشکیان گفت: «ما برای اصلاح این وضعیت به کمک شما نیاز داریم. امروز نسبت به اصلاح هر بخشی که می‌خواهیم اقدام کنیم، عده‌ای می‌گویند به آن دست نزنید؛ اما بالاخره باید این مشکل و بیماری را درمان کنیم، درمان هم سختی و درد دارد. ما امروز گروهی را مأمور تدوین راه‌حل‌های صحیح و راهکارهای اجرایی صحیح کردیم، اما به کمک همه نیاز داریم. اگر سیستم اصلاح شود، اینها نیز اصلاح خواهد شد.»
وی یک مثال زد؛ FATF. رئیس جمهوری گفت: «یکی از راهکارهای مؤثر در زمینه مقابله با فساد راه‌اندازی FATF در داخل کشور است. امروز و در شرایطی که امریکایی‌ها از آن سوی دنیا می‌دانند که ما با منابع مالی خود چه می‌کنیم، ‌در داخل کشور یک کشتی با بارش گم می‌شود و ما متوجه نمی‌شویم، لذا اگر خواهان مبارزه با رانت و فساد هستیم باید FATF داخلی راه‌اندازی کنیم.» رئیس جمهوری خطاب به دانشجویان گفت: «شما می‌توانید در حل این مسائل به ما کمک کنید، چرا که بنده معتقدم اگر دانشگاهیان و اساتید به میدان بیایند ما قادر به حل مشکلات خواهیم بود.»

سند چشم انداز، یک مبنای وفاق
پزشکیان مشکلات را گفت و به برخی از راه‌حل‌ها هم اشاره کرد. اما «وفاق» چگونه حاصل می‌شود و براساس چه مبنایی می‌توان یک وفاق، ولو حداقلی ایجاد کرد؟ رئیس جمهوری سند چشم‌انداز را پیشنهاد کرد. پزشکیان با بیان اینکه «از روز اول اعلام کردم که چشم‌انداز و سیاست‌های مقام معظم رهبری هدف ماست» اظهارکرد: «اگر چنین چشم‌اندازی مورد قبول هم است، برای چه دعوا می‌کنیم؟ این گوی و میدان، هرکه مدعی است می‌تواند برای حل مشکلات راهکار ارائه دهد و به دولت کمک کند ما آمادگی داریم بستر را برای او فراهم کنیم و نوکری‌اش را هم خواهیم کرد.»
رئیس جمهوری خطاب به دانشجویان و اساتید دانشگاه تأکید کرد: «شما باید این کشور را بسازید و با قهر کردن هم کشور اصلاح نخواهد شد، کشور مال شماست، کجا بروید؟‌ باید بمانید و دست در دست هم بدهیم چشم‌انداز را محقق کنیم و طبیعتاً در این مسیر افراد نخبه و توانمند باید به میدان بیایند و افراد بی‌عرضه و ناکارآمد کنار بروند.»

راه حل‌ها از کجا می‌آیند؟
بخش پایانی سخنان رئیس جمهوری از این رو مهم بود که بار دیگر راه‌حل مشکلات و راه‌حل سوء‌تفاهم‌ها را تبیین کرد. وی با بیان اینکه «باید با هم گفت‌و‌گو کنیم و بر اساس منطق به راهکار و راه‌حل برسیم» تأکید کرد که «شما بر اساس شواهد و مستندات علمی راهکار بدهید ما خواهیم پذیرفت و اگر ما نیز بر اساس شواهد و مستندات علمی عمل کردیم شما بپذیرید.» پزشکیان به این دلیل مسأله سخن گفتن یا تصمیم‌گیری برمبنای شواهد را مطرح کرد تا بار دیگر تأکید کند که قرار نیست دولت فعال مایشاء باشد و هرچه اراده کرد، همان بشود. رئیس جمهوری تأکید کرد: «قرار نیست چون بنده رئیس‌جمهوری هستم شب بخوابم و صبح یک چیزی به ذهنم رسید بر مبنای آن دل و روده جامعه را بیرون بریزم و بعد نتوانم آن را جمع کنم، باید مستندات علمی، ‌تجربیات بین‌المللی، عقلانیت و منطق کارشناسی پشتوانه تصمیمات باشد.»
البته همه اینها لوازم دیگری هم دارد، مانند این ملزومات که رئیس جمهوری بر آن تأکید کرد: «ما باید به همدیگر دل ببندیم، به اهل علم احترام بگذاریم، نباید با رانت و لابی به جایگاهی برسیم که شایستگی آن را نداریم و این آن چیزی است که باید برای رسیدن به آن به هم کمک کنیم.» ملزوم دیگر هم این است: «می‌توانیم با کمک شما این کشور را بسازیم و مشکلات را حل کنیم، اما شرط اول آن این است که ابتدا بپذیریم که به مشکلات متعددی گرفتاریم.» چرا که به گفته او، اکنون به گونه‌ای رفتار می‌کنیم که گویی هیچ مشکلی وجود ندارد، درحالی که، باز هم به گفته پزشکیان «اتفاقاً مشکل وجود دارد.»
البته گفت‌و‌گو بر مبنای مستندات علمی، چیزی نبود که دولت یا پزشکیان صرفاً برای خود تجویز کنند، بلکه این را برای طرف مقابل گفت‌و‌گو هم توصیه می‌کنند، مانند این سخن پزشکیان که «اگر بتوانیم با هم گفت‌و‌گو کنیم مشکلی وجود نخواهد داشت. به عنوان مثال اینکه برخی FATF را قبول ندارند باید برای آن مستندات علمی بیاورند، نباید بدون اینکه اصل و فلسفه موضوعی را نمی‌دانیم آن را رد کنیم.»