فرصتی مناسب برای گفت‌وگوی ملی پیرامون بازار صنایع دستی
سید رضا صالحی امیری
وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی
سی و هفتمین نمایشگاه ملی صنایع دستی تهران که از تاریخ ۲۳ الی ۲۶ آبان ۱۴۰۳ برگزار می‌گردد، فرصتی مناسب برای شکل‌دهی یک گفت‌وگوی ملی در خصوص صنایع دستی است. خوشبختانه بازار صنایع دستی علاوه بر اقلام سنتی کلاسیک و دست‌ساز، از الگوهای امروزین و معاصر صنایع دستی نیز بی‌بهره نیست و برای طیف گسترده‌ای از سلایق، علایق و نیازهای مصرف‌کنندگان پاسخی درخور دارد.
در سال‌های اخیر، افزایش گرایش به سفر و گردشگری، زمینه آشنایی مردم با فرهنگ و مصنوعات گوناگون سایر کشورها را به‌خوبی فراهم آورده و موجب آشنایی آنها با صنایع دستی سنتی منحصربه‌فرد آنها گردیده است. این امر موجب افزایش تقاضا برای این محصولات هنری و در نتیجه برجسته‌شدن اصالت، جذابیت و غنای فرهنگی ماندگار آنها در بازار شده و در نهایت به رشد و تقویت بیشتر بازار صنایع دستی خواهد انجامید.
گزارش‌های بین‌المللی نشان از آن دارد که بازار صنایع دستی همچنان از پتانسیل رشد بسیار بالایی برخوردار است و انتظار می‌رود در سال‌های آینده نیز به رشد خود ادامه دهد. بازار صنایع دستی در سال 2023 ارزشی معادل 721.9 میلیارد دلار امریکا داشته است و پیش‌بینی می‌شود تا سال 2033 با نرخ رشد مرکب سالانه 5.3 درصد، به 1,194.4 میلیارد دلار امریکا برسد.
از سوی دیگر، منطقه آسیا و اقیانوسیه با تکیه بر سنت‌های دیرینه صنایع دستی و مهارت‌های بی‌نظیر هنرمندان خود، همچنان به‌عنوان بازیگر اصلی در بازار جهانی این حوزه شناخته می‌شود و آمارها حاکی از تسلط این مناطق بر بازار جهانی صنایع دستی می‌باشد. به‌عنوان مثال، کشورهایی مانند هند، چین و بنگلادش با تولید طیف گسترده‌ای از محصولات دست‌ساز، از جمله پارچه‌های ابریشمی، سفالینه‌های سنتی و منبت‌کاری‌های چوبی، سهم قابل توجهی از بازار را در اختیار دارند. این مناطق در سال ۲۰۲۳ حدود ۳۵ درصد از سهم بازار جهانی را به خود اختصاص داده‌اند که نشان‌دهنده اهمیت روزافزون صنایع دستی در اقتصاد این کشورها است.
در این میان، ایران به‌عنوان یکی از معدود کشورهایی که از دیرباز در زمینه تولید مصنوعات دست‌ساز، سرآمد و صاحب شهرت بوده است، میراثی گرانبها از تمدنی کهن را در آیینه صنایع دستی خود به نمایش گذاشته است. پر واضح است که این هنرها، تنها محصولات دست نیستند، بلکه نمادی از غنای روح و فرهنگ ایرانی هستند و هریک از این آثار، به‌درستی روایتگر داستانی جذاب و دل‌انگیز از تاریخ، باورها و احساسات مردم این سرزمین به شمار می‌روند.
از این منظر، ایران با جای دادن یکی از غنی‌ترین گنجینه‌های صنایع دستی جهان در خود، علاوه بر دارا بودن میراث فرهنگی بی‌نظیر و ارزشمند، ابزاری برای ایجاد اشتغال و رونق اقتصادی نیز اختیار دارد. در این راستا، صنایع دستی می‌تواند به‌عنوان عاملی مهم در حفظ هویت فرهنگی و جلوگیری از مهاجرت روستاییان به شهرها عمل کند؛ لذا با حمایت از آن، می‌توان به کاهش نرخ بیکاری، بویژه در مناطق محروم، یاری رساند و به‌عنوان یک منبع ارزآوری حائز اهمیت، درآمد ارزی قابل توجهی برای کشور به ارمغان آورده، فرآیند توسعه اقتصادی را تسریع و مسیر نیل به آن را تسهیل بخشید. البته نباید فراموش کرد که این صنعت با چالش‌هایی مانند رقابت نابرابر با محصولات صنعتی، کمبود سرمایه، ناکافی بودن آموزش و دشواری‌های صادرات مواجه است.
در این میان، علی‌رغم آنکه جمهوری اسلامی ایران جزو سه کشور برتر جهان در حوزه صنایع‌دستی قرار دارد، صادرات صنایع دستی در کشور تنها حدود 250 میلیون دلار است که این رقم در قیاس با بازار 700 میلیارد دلاری صنایع دستی در دنیا عدد ناچیزی به شمار می‌آید و حتی یک درصد آن را نیز تشکیل نمی‌دهد و این وظیفه ما به‌عنوان دولت است که به‌مدد سیاستگذاری کارآمد، تسهیلگری عالمانه و نیز حمایت‌های اثربخش، صنایع دستی را در کشور رونقی درخور بخشیم.
همان‌گونه که بارها تأکید کرده‌ام، در مدیریت وزارت میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، راهبرد اصلی مشورت با متخصصان ذی‌ربط و مشارکت دادن همه ذی‌نفعان در فرایند سیاستگذاری است. بر همین اساس، در نشست گفت‌وشنودی که بیش از سه ساعت به طول انجامید، شنونده نکات، دغدغه‌ها، پیشنهادها و انتقادهای پیشکسوتان، هنرمندان و فعالان حوزه صنایع دستی بودم، عزیزانی که صمیمانه، صریح و دلسوزانه دیدگاه‌های خود را بیان کردند تا یاریگر و همراه ما در بهبود وضعیت صنایع دستی کشور باشند.
اکنون در آستانه برگزاری این همایش ملی، ضمن دعوت از همه ایرانیان بویژه دوستداران صنایع دستی برای بازدید از نمایشگاه بین‌المللی صنایع دستی تهران، از همه کنشگران، هنرمندان، اهالی رسانه، صداوسیمای جمهوری اسلامی و گروه‌های ذی‌ربط و ذی‌نفع درخواست دارم این ایام را به فرصتی شورانگیز برای گفت‌وگو و ترویج صنایع دستی در حوزه عمومی تبدیل کنند.
