بیتا میرعظیمی
خبرنگار

حاشیه‌نشینی و مسائل مربوط به آن یکی از مباحث پرحاشیه کنونی در بسیاری از کلانشهرهای ایران از جمله مشهد مقدس محسوب می‌شود. طی سال‌های متمادی، اگرچه وضعیت حاشیه شهرهای استان نسبت به سال‌های گذشته بهبود یافته و بخشی از مشکلات آن سروسامان پیدا کرده، اما باز همچنان بخش‌های مختلفی از شهرهایی مانند مشهد نیازمند درمان و رسیدگی فوری است. برنامه شما برای رفع این معضل چیست؟
بیش از یک میلیون و ۳۰۰ هزار نفر از جمعیت کلانشهر مشهد در پهنه‌های حاشیه‌ای این شهر سکونت دارند. همچنین 300 هزار نفر از اتباع خارجی نیز در حاشیه‌های شهر مشهد سکونت دارند. جمعیتی قابل‌توجه که نسبت به دیگر استان‌های کشور، بالا بوده و در کمربند شمالی و شمال‌غرب و بخشی دیگر در جنوب‌شرق شهر مشهد سکونت دارند. خوشبختانه اوضاع حاشیه‌نشینی نسبت به گذشته بهتر شده است؛ البته این به معنای کتمان مشکلات و چالش‌های موجود در حاشیه‌های شهر‌ها نیست. مطابق آخرین جلسه ستاد حاشیه‌نشینی شهر مشهد و ارائه شاخص‌ها و گزارش‌های ارائه شده، به‌نظر می‌رسد که وضعیت حاشیه‌نشینی بهتر از چیزی که است که در اذهان عمومی شکل گرفته است. این اتفاق نیز به برکت دستور مقام معظم رهبری درباره ساماندهی حاشیه‌نشینی و تشکیل ستاد حاشیه‌نشینی در شهرها و استان‌های دارای حاشیه خصوصاً مشهد مقدس صورت گرفته است. تاکنون نیز در ستاد ساماندهی حاشیه‌نشینی استان اقدامات بسیار خوبی صورت گرفته که نباید از آن چشم‌پوشی کرد. هرچند باید تأکید کرد که به‌دلیل حجم زیاد جمعیت حاشیه‌نشین در برخی شهرهای استان، مشکلات و چالش‌ها همچنان کم‌و‌بیش زیاد است. تقویت ستاد ساماندهی حاشیه شهرها در استان و تلاش در جهت رفع تعارضات، توسعه و آبادانی حاشیه شهرها با تحریک مهاجرت‌های غیرقابل کنترل می‌تواند به تعادل‌بخشی و منطقی کردن این موضوع پرچالش کمک کند که باید برای تحقق آن برنامه‌های مبتنی بر دانش و تجربیات بین‌المللی تهیه و در دستورکار ستاد مزبور قرار گیرد.

نقش ساماندهی روستاهای دور درست در رفع معضل حاشیه‌نشینی را چگونه می‌بینید؟
برداشت بنده این است که حاشیه‌نشینی باید ساماندهی شده و به قول معروف فاصله شمال و جنوب به حداقل برسد. باید در این مسیر، استانداردهای بهتری را تعریف کرده و از مناطق دوردست نیز غافل نشویم. برای بهبود وضعیت حاشیه‌نشینی در شهر مشهد و دیگر شهرهای استان، باید وضعیت معیشت و اقتصاد روستاهای دوردست را در اولویت ساماندهی قرار دهیم. طبیعی است که با آبادانی و تأمین رفاه و معیشت روستائیان، انگیزه‌ای برای مهاجرت از روستاها و حاشیه‌نشینی نیز باقی نخواهد ماند. این در حالی است که هم‌اکنون هزار طرح جامع روستایی بلاتکلیف و بدون توجیه در استان خراسان رضوی وجود دارد که باید هرچه سریع‌تر تعیین‌تکلیف شوند. درحقیقت با اجرای درست طرح هادی در روستاها و ارائه زمین و خدمات به روستائیان، مهاجرت از روستاها و حاشیه‌نشینی در شهرها به حداقل خواهد رسید. بنابراین باید رسیدگی به زیرساخت‌ها و ارائه خدمات در مناطق محروم و روستاها را در ستورکار قرار داده و برای تحقق آن از ظرفیت‌های موجود، نیروهای محلی و همچنین خیرین بهره کافی برد.

حضور اتباع غیرقانونی در کشور سال‌هاست که به چالشی پیچیده و چندجانبه تبدیل شده و حل‌و‌فصل آن نیازمند تدابیر و سیاستگذاری‌های قاطع و مؤثر است. در این میان آمارهای متناقضی نیز از حضور قابل‌توجه اتباع بیگانه در کلانشهرهایی مانند مشهد منتشر می‌شود. افرادی که اغلب در حاشیه‌های شهر سکونت داشته و مشکلات فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی متعددی را پدید می‌آورند. استراتژی شما برای ساماندهی اتباع بیگانه چیست؟
ورود مهاجرین غیرقانونی در کشور علی‌الخصوص در استان خراسان رضوی که دروازه ورود اتباع خارجی به کشور تلقی می‌شود، به معضلی جدی تبدیل شده است؛ مهاجرین غیرقانونی در استان باید هرچه سریع‌تر تعیین‌تکلیف شده و از کشور طرد شوند. البته باید توجه داشت که برای مقابله با پدیده مهاجرت غیرقانونی و تأمین امنیت و آرامش کشور، تلاش‌ها را به سمت‌و‌سوی توسعه افغانستان معطوف کنیم. خراسان رضوی اصلی‌ترین ارتباطات در حوزه اقتصادی را با کشور افغانستان دارد. سال‌جاری چیزی حدود 4 میلیارد دلار صادرات به افغانستان انجام شده است. ما باید در کنار رونق صادرات، واردات مواد خام و... از افغانستان را نیز توسعه داده و وضعیت اقتصاد استان را متحول کنیم. هفته گذشته در کنفرانس صادرات به کشورهای آسیای میانه و افغانستان در شهر مشهد دیداری با تجار افغانستانی داشتیم و بر تشکیل کنسرسیوم منطقه‌ای به‌منظور توسعه صادرات و واردات میان دو کشور تأکید کردیم. هم‌اکنون، مرز دوغارون با وجود 8 هزار هکتار منطقه آزاد به کانونی مهم برای سرمایه‌گذاری تبدیل شده و نباید از این فرصت ارزشمند غفلت کرد. در حقیقت باید حل‌و‌فصل مشکل اتباع بیگانه را در بلندمدت با افزایش ارتباطات اقتصادی میان دو کشور امکانپذیر کرد. باید امنیت مرزها را تأمین کرده و ضمن توسعه تبادلات اقتصادی، موضوع انسداد مرز‌ها (احداث 900 کیلومتر دیوار مرزی) را نیز با سرعت بیشتری به پیش ببریم. البته در تلاشیم تا فعالیت اتباع دارای مجوز را نیز به‌درستی ساماندهی و مدیریت کنیم. باید بدانیم در کدام مناطق استان چه تعداد اتباع خارجی وجود داشته و به چه فعالیتی مشغولند؟ یا اینکه آیا سرمایه‌گذاری‌های آنها توجیه اقتصادی دارد یا خیر؟

حضور اتباع بیگانه و گسترش حاشیه‌نشینی در شهرهای مختلف استان را تا چه میزان در افزایش آسیب‌های اجتماعی مؤثر می‌دانید؟
مطابق آمار موجود، میزان آسیب‌های اجتماعی در استان از میانگین کشوری بالاتر نیست. این در حالی است که مسائل و مشکلات حاشیه‌ای شهرها نسبت به کانون‌های مرکزی شهر، بیشتر است. خوشبختانه فضای آموزش و پرورش ما در حاشیه شهر مشهد تا حد زیادی بهبود پیدا کرده است. پیشتر در برخی از این مناطق، مدارس 4 شیفته با کلاس‌های 45 نفره وجود داشت. خوشبختانه در حال حاضر، مدارس این مناطق 2 شیفته شده و تعداد جمعیت دانش‌آموزان در کلاس‌ها نیز کاهش پیدا کرده است. طی این مدت نیز 52 مدرسه در مجموعه مشهد افتتاح شده است. باید توجه داشت که حجم خواسته‌ها و نیازها باتوجه به جمعیت این مناطق زیاد بوده و مسئولان در تلاشند تا مشکلات و چالش‌های موجود را در اسرع وقت برطرف کنند.

42 درصد از صادرات استان به افغانستان از مرز دوغارون صورت گرفته و طبق آخرین آمار منتشر شده، تردد روزانه 3 هزار مسافر اعم از مسافرن ایرانی، خارجی، رانندگان، سرمایه‌گذاران و فعالان اقتصادی نیز از این مرز انجام می‌شود. برای توسعه این منطقه و بهبود دغدغه‌ها و مشکلات مرزنشینان چه تدبیری اندیشیده‌اید؟
خوشبختانه مرز دوغارون دارای ظرفیت‌ها و امکانات متعددی است که با مدیریت صحیح و تأمین زیرساخت‌ها، بخش زیادی از مسائل مرزی بلاتکلیف و غیررسمی از جمله قاچاق سوخت و... حل‌و‌فصل خواهد شد. در حال حاضر اقتصاد غیررسمی و گردش مالی غیررسمی در مرز دوغارون، 3 برابر کل بودجه استان خراسان رضوی است. باید از این ظرفیت گسترده بهره لازم را برده و اقتصاد منطقه را شکوفا کنیم. اقدامات نسبتاً خوبی نیز در طول مرزها از شمال به جنوب در مرز شرقی انجام شده اما کافی نیست؛ چرا که قابلیت‌ها و ظرفیت‌های این منطقه بسیار بالا بوده و با فعال‌سازی منطقه آزاد، از مشکلات موجود عبور کنیم.

توسعه ظرفیت‌های اقتصادی و جذب سرمایه گذاری‌های اقتصادی به منظور شکوفایی استان، چگونه میسر خواهد شد؟
استان خراسان رضوی را می‌توان در 3 بخش مختلف تقسیم بندی کرد. بخش کشاورزی در شمال، بخش صنعت و خدمات در مرکز از سبزوار تا نیشابور و مشهد و بخش معدن و خدمات در جنوب استان قرار دارد. البته نباید از اهمیت کشت طلای سرخ (زعفران) در این منطقه غفلت کرد. بنابراین، مطابق آمایش سرزمینی باید حوزه کشاورزی را در شمال استان توسعه داده و ضمن فعال‌سازی بخش خدمات و صنایع، توجه ویژه‌ای نیز به فعال‌سازی ظرفیت‌های گردشگری اختصاص دهیم. درحال حاضر، 80 درصد سرمایه گذاری‌ها در خراسان رضوی به بخش خصوصی سپرده شده است، برعکس برخی از استان‌ها که این میزان زیر 50 درصد قرار دارد. البته این به معنای غفلت از پروژه‌های ملی در استان نبوده و اتفاقاً باید به این موضوع توجه ویژه‌ای داشته باشیم.

خراسان رضوی از نظر تنوع موادمعدنی در کشور رتبه یک و از نظر تعداد معادن در رتبه دوم قرار دارد. بنابراین با وجود پتانسیل معدنی بالا باید به استان نگاه ویژه و توسعه‌ای داشت. نظر شما چیست؟ آیا سپردن کار به بخش خصوصی را به منظور توسعه ظرفیت‌ها و جذب سرمایه گذاری، مؤثر می‌دانید؟
عمده معادن استان شامل سنگ آهن و مس است. بنده در تلاشم تا زنجیره‌های ارزش در بخش معدن جنوب استان که نیازمند اشتغال بیشتری هم است، کامل شود. سنگ آهن را به فولاد تبدیل کرده و صنایع ذوب و تولید شمش را در استان توسعه دهیم. در حال حاضر، صنایع وابسته تبدیل کاتد به مفتول در شرف بهره‌برداری بوده و نیازمند توسعه است. باید توجه داشت که ارزش افزوده تولید شده توسط این صنایع بسیار بالا بوده و باید آنها را تقویت کرد. مس تولید شده در کشور یکی از خالص‌ترین مس‌ها در دنیا محسوب شده و ارزش افزوده آن بسیار بالاست. باید شرایط تبدیل مس به محصول نهایی را فراهم کرده و با برندی خوب صادر کنیم. در حقیقت با نگاه ملی در حوزه‌های کاری متفاوت می‌توان مسیر صادرات را هموار کرده و ظرفیت‌های استان را توسعه داد. در این مسیر نباید به بخش خصوصی به چشم رقیب نگاه کرد. مادامی که اقتصاد متحول شده و اشتغال ایجاد شود، سرمایه‌گذاری نیز توسعه پیدا خواهد کرد. ما باید این رویه را در خراسان رضوی تغییر دهیم. باید اقتصاد استان ر ا به گونه‌ای طراحی کنیم که مجموعه‌هایی مانند فولاد سپاهان اصفهان و خوزستان بخشی از واحدهای خود را در استان مستقر کنند. به این ترتیب هم هزینه‌های آنها کمتر شده و هم مردم جنوب و جنوب شرق استان منتفع خواهند شد. آیا حق مردم این مناطق نیست تا از این منابع خدادادی بهره‌مند شده و زندگی راحت‌تری را تجربه کنند؟ در هر صورت اقتصاد خراسان رضوی روبه جلو و رو به رشد بوده و باید از همه ظرفیت‌ها برای توسعه آن بهره ببریم.
 
خراسان رضوی از قطب‌های اصلی صنایع تبدیلی و فرآوری در کشور است. برنامه شما برای تقویت این صنایع چیست؟
خوشبختانه توسعه صنایع تبدیلی، زنجیره ارزش افزوده در استان را تا حد قابل توجهی توسعه داده است. در تحقق این امر نیز بخش‌های عمومی و خصوصی پرتوان و پرقدرت حضور داشته و اقدامات مؤثری انجام داده‌اند. در هر صورت ظرفیت‌های استان قابل توجه بوده و امکان توسعه آن نیز وجود دارد. در حال حاضر در بخش صنایع، برندهای خوبی وجود دارد که در بخش صادرات بسیار موفق عمل کرده‌اند.

آمار مختلفی از میزان بیکاری و اشتغال در استان روایت می‌شود. شما که در ابتدای مسئولیت‌تان همه مسائل را به صورت واقع بینانه رصد کرده و مورد توجه قرار داده‌اید، این وضعیت را چگونه می‌بیند؟
نرخ اشتغال استان از متوسط کشوری پایین‌تر نیست. چرا که مجموعه‌های فعال در حوزه‌های خدمات، صنعت و کشاورزی استان قابل توجه است. البته آمار دقیقی بر اساس استاندارد مشخص در کشور وجود نداشته و اتخاذ شیوه‌ای واحد یک ضرورت تلقی می‌شود. از این هفته نیز سرشماری عمومی کشاورزی در سراسر کشور آغاز شده و با گردآوری اطلاعات مرتبط می‌توان به آمار مستندی در حوزه کشاورزی دست یافت.
 
بحث توانمندسازی روستاها و مهاجرت معکوس را چگونه می‌بینید؟ آیا زیرساخت‌ها برای تحقق این ضرورت در استان فراهم است؟
 بحث توانمندسازی روستاها و مهاجرت به دلیل کثرت روستاها در استان از اهمیت بالایی برخوردار است. اگر بناست حاشیه نشینی شهرها به حداقل رسیده و مشکلات آنها رفع گردد، باید در بلندمدت به روستاهای دوردست توجه کرده و زمینه آبادانی و توسعه آن را فراهم کرد. باید محدودیت روستاهای بزرگ با ظرفیت‌های گسترده را به حداقل رساند. در قدم اول نیز باید هزار طرح هادی معطل مانده را ساماندهی کرده و با همین اقدام، وضعیت روستاهای استان را سروسامان بخشیم. باید زمینه توسعه اشتغالزایی در روستاها را فراهم کرده و خواسته‌های بحق آنها را برآورده کنیم. بهتر است در بخش روستاها، زنجیره‌های کنسرسیوم تشکیل شده و فعالیت‌های اقتصادی خُرد آنها مدیریت شود. با آموزش خوب و تأمین زیرساخت‌های روستاها و مناطق دوردست، طبیعی است که مهاجرت به حداقل رسیده و توانمندسازی روستاییان با جدیت بیشتری دنبال خواهد شد.
 
سهم اندک ایران از تجارت زعفران، گل سرسبد محصولات کشاورزی ایران با وجود تولید حدود ۹۰ درصد این محصول در ایران، گواه مظلومیتی غریب برای این محصول راهبردی در عرصه جهانی است؛ محصولی ناب که همچنان ضعف‌های گسترده در حوزه بسته‌بندی، سورتینگ، برندینگ و البته فرآوری و صنایع تبدیلی داشته و با آسیب‌ها، خلأها و چالش‌های متداول در قصه کهن طلای سرخ ایرانی آن هم در عرصه جهانی دست و پنجه نرم می‌کند. شما چه راهکاری برای احیای تجارت طلای سرخ در بازارهای بین‌المللی درنظر دارید؟
با وجود تأمین 90 درصدی زعفران دنیا از استان خراسان رضوی، ضعف‌های جدی در بازار تجارت طلای سرخ وجود دارد. ظاهراً طبق آمار به‌دست آمده از همایش روز ملی زعفران در مشهد، مشکل اصلی از صادرات فله‌ای این محصول نشأت می‌گیرد. البته تحریم‌ها هم در ایجاد این مشکل بی‌تأثیر نبوده و باید سرمایه‌گذاری‌های مشترک را توسعه داد. باید شرایطی را فراهم کرد تا زعفران ناب ایرانی در کشور برندسازی یا شناسنامه‌دار شده و سپس صادر شود. دولت هم باید با اقداماتی مانند خرید تضمینی و... از کشاورزان حمایت کرده و راه را برای توسعه سرمایه‌گذاری بخش خصوصی هموارتر کند.
 
خراسان رضوی فرصت‌های ارزشمندی مانند وجود آستان مقدس امام رضا(ع)، ظرفیت‌های متعدد گردشگری و فرهنگی و وجود مشاهیری مانند عطار و فردوسی دارد. طبق آمار منتشر شده، سالانه بیش از 20 میلیون زائر به شهر مقدس مشهد مشرف می‌شوند. تدابیر شما برای بازکردن گره مشکلات گردشگری در استان چیست؟
استان خراسان رضوی به دلیل وجود بارگاه مقدس امام رضا (ع)، همه ساله میزبان میلیون‌ها گردشگر داخلی و خارجی است. به طور متوسط هر 3 سال یکبار جمعیت همه کشور به شهر مقدس مشهد می‌آیند و افتخار میزبانی را نصیب مردم استان می‌کنند. بنابراین در چنین فضای گردشگری، باید تلاش‌ها را بر توسعه ظرفیت‌ها معطوف کرده و با توسعه زیرساخت‌ها و شرایط لازم برای توسعه گردشگری، شرایط مطلوب‌تر و بهتری را برای عزیزانی که از شهرهای مختلف و کشورهای اطراف از استان و بارگاه ملکوتی امام رضا‌(ع) بازدید می‌کنند، فراهم کنیم. باید تلاش‌ها را بر ایجاد فضای همدلی و وفاق در جهت رفع مسائل و مشکلات مردم و توسعه استان معطوف کرده و با بهره‌گیری مطلوب از فرصت‌های موجود، خدمت‌رسانی به شهروندان و گردشگران را در صدر توجه قرار دهیم.
 
پروژه راه‌اندازی قطار برقی و  سریع‌السیر در استان به کجا رسیده؟ آیا با تزریق منابع جدید امیدی به راه‌اندازی زودهنگام این طرح‌ها وجود دارد؟
قطار برقی و سریع السیر در استان از جمله پروژه‌هایی است که همه مسئولان بر توسعه و راه‌اندازی آن تأکید دارند. خوشبختانه مقدمات راه‌اندازی قطار برقی با تأمین منابع (1.2 میلیارد یورو) انجام شده است. درباره قطار سریع السیر نیز پیشنهادی از جانب چینی‌ها مبنی بر اجرا از شرق تا غرب کشور(از تبریز تا مشهد و سرخس) داشتیم که در دست بررسی است. چندی پیش طی گفت‌و‌گویی با استاندار جدید آذربایجان شرقی بر تشکیل کنسرسیومی متشکل از استان‌هایی که در مسیر این قطار قرار دارند، تأکید کرده و پس از انجام مطالعات لازم، این طرح استراتژیک را به سرانجام خواهیم رساند. تأمین منابع مالی این طرح راهبردی امکانپذیر بوده و قادر است درآمدهای ترانزیتی کشور را ارتقا دهد. بنابراین باید فرصت را مغتنم شمرده و از افتتاح طرح‌های موردنظر بهره برد. یکی از ضعف‌های گسترده استان علی رغم حجم زیاد تردد، نبود آزاد راه است. همچنین باید آزادراه مشهد _ تهران و تلفیق آن با آزادراه حرم تا حرم را در اولویت جدی قرار داده و برای تأمین مالی این طرح‌های ملی، تدبیری اساسی اندیشیده شود و آنها را به سرانجام برسانیم.