محدثه جعفری
خبرنگار

عقربه‌های ساعت، 8 شب را نشان می‌دهد که یکباره صفحات فضای مجازی پر می‌شود از خبر انفجار در معدن زغال‌سنگی در دامغان. درست یک سال پیش دوازدهم شهریورماه شاهد جان باختن ۶ معدنچی در معدن طزره بودیم. اما باز هم تکرار تراژدی، چهار روز گذشته یعنی 31 شهریورماه کشور دوباره داغدار هموطنانش شد اما این‌بار در طبس. از حدود 70 معدنچی، 38 نفر جانشان را در معدن زغال‌سنگ طبس از دست داده‌اند و تا این لحظه از نگارش این مطلب، هنوز تعدادی از کارگران در انتهای یکی از تونل‌ها گرفتار و محبوس هستند و نمی‌دانیم زنده‌اند یا پر کشیده‌اند. به گفته کارشناسان، این‌گونه حوادث نشان از عدم رعایت اصول ایمنی در محیط‌های کاری بویژه در معادن زغال‌ سنگ دارد. سوم مهرماه در حالی سپری شد که هر لحظه اخبار تازه‌ای از معدن زغال‌سنگ طبس منتشر می‌شود. معادن زغال‌سنگ آبستن حوادث هستند، ولی تجربه باید در پیشگیری از بروز فاجعه تلخ وجود داشته باشد. در حال حاضر سؤالی که ذهن را درگیر می‌کند این است که چرا تکرار؟ آیا بازرسی صورت نگرفته بود؟ عدم رعایت اصول ایمنی کار چقدر در شکل‌گیری حوادث دخیل است؟
محمد گنجی‌کیا، عضو شورای عالی حفاظت فنی کشور و عضو هیأت مدیره کانون عالی انجمن‌های صنفی کارگران کشور با اشاره به حادثه انفجار در معدن طبس در خصوص شرایط ایمنی که باید در این‌گونه از محیط‌های کاری لحاظ شود به «ایران» می‌گوید: زغال‌سنگ با گاز CH4 یا همان متان عجین شده و هر جا زغال‌سنگ وجود دارد، گاز متان هم است. در معادن زغال‌سنگ ما نیز گاز متان همیشه وجود دارد اما باید کنترل شود تا زیر 1.5 درصد ثابت بماند و این کار با تهویه‌های موضعی که در معادن وجود دارد شکل می‌گیرد، همچنین هر کارگری باید روی لباسش یک دستگاه گازسنج داشته باشد تا اگر حجم گاز بیش از این عدد یعنی به بالای 1.5 درصد رسید، هشدار داده و کارگر فوراً از محیط خارج شود.

ضرورت تهویه و گازسنج برای معدن
گنجی‌کیا با اشاره به بحث‌هایی که در خصوص انفجار گاز در معدن طبس صورت گرفته است، می‌گوید: گاز‌سنج‌هایی که همراه کارگران بوده مشکل داشته و درست عمل نکرده است چراکه این دستگاه‌ها دارای باتری بوده و باید هر چند وقت یک‌بار چک و تعـــویض شوند. اکنون صحبت‌ها بر سر این است که این اتفاق به صورت مستمر نیفتاده است. همچنین سیستم کلی سنجش گاز متان در معدن وجود نداشته یا خراب بوده است.
این کارشناس کارگری ادامه می‌دهد: زمانی که حجم زیادی از گاز متان در لحظه تخلیه می‌شود، اگر حجم آن به 5 تا 15 درصد برسد و با اکسیژن ترکیب شود به عامل ثانویه هم نیاز ندارد و بلافاصله به انفجار تبدیل می‌شود؛ حتی اگر انفجار هم رخ ندهد این حجم از گاز CH4 سبب خفگی و در لحظه منجر به مرگ کارگران می‌شود. اگر کارگران معدن زغال‌سنگ طبس تجهیزات هشدار‌دهنده مناسب و به‌روز را همراه داشتند، افرادی که در تونل B بودند نباید دچار حادثه می‌شدند چراکه 20 دقیقه بعد گاز متان به تونل B سرایت می‌کند. مشکل ما در معادن تجهیزات است وگرنه نباید شاهد پرپر شدن کارگران کشور که در عمق 200 تا 800 متری زمین کار می‌کنند، باشیم.

تجهیزات به‌روز‌رسانی نمی‌شوند
به گفته عضو شورای عالی حفاظت فنی کشور، اغلب تجهیزات مخصوص معدن وارداتی هستند و معمولاً برای پیمانکاران هزینه زیادی دربر دارند و این در حالی رقم می‌خورد که آنها سود خوبی از معادن کسب می‌کنند اما در تهیه وسایل و ابزار مورد نیاز کارگران سهل‌انگاری صورت می‌گیرد چراکه نظارت مناسبی در بحث حفاظت و ایمنی در معادن نداریم.
عضو هیأت مدیره کانون عالی انجمن‌های صنفی کارگران کشور با بیان اینکه کار در معدن بویژه معادن سنتی جزو مشاغل پرخطر نسبت به صنایع دیگر محسوب می‌شود، عنوان می‌کند: معدن زغال‌سنگ طبس جزو معادن سنتی کشور بوده و فرآیند بازرسی در این‌گونه معادن باید به صورت ویژه‌تر صورت بگیرد که ما در این امر در همه ارگان‌های مرتبط با آن دچار مشکل و ضعف هستیم. به غیر از وزارت کار، دستگاه‌های صادر‌کننده مجوز بهره‌برداری مثل وزارت صمت و معاونت امور معدنی، سازمان نظام مهندسی و... که باید هر گونه ناایمنی را گزارش، بررسی و پایش کرده و در صورت عدم اصلاح دستور پلمب صادر کنند، اما به خاطر اینکه هنوز گزارش‌های حادثه معدن به صورت رسمی منتشر نشده است نمی‌توانیم بگوییم چقدر این اقدامات صورت گرفته یا نگرفته و قصور را چه کسی یا سازمانی رخ داده است.

اولویت تغییر نگرش مسئولان در حوزه ایمنی است
وی می‌افزاید: به طور کلی باید نگاه مسئولان را نسبت به حفاظت و ایمنی کار تغییر دهیم، اگر این دیدگاه تغییر نکند شاهد این حوادث خواهیم بود به طوری که در شش ماه نخست سال 1403 در کشور 12 حادثه معدن رخ داده که منجر به فوت کارگران در ابعاد مختلف شده است. سال گذشته هم حادثه معدن طزره دامغان را داشتیم که منجر به فوت 6 کارگر شد اما باید دید چقدر از این‌گونه حوادث که جان‌ها پای آن می‌رود و خانواده‌های بسیاری را بی‌سرپرست می‌کند، درس گرفته می‌شود.
این عضو شورای عالی حفاظت فنی کشور با بیان اینکه مطالبی از سوی برخی از مسئولان نقل می‌شود که نشان می‌دهد هنوز به ایمنی کار باور ندارند مانند همین جمله که در مورد این حادثه گفته‌اند:«این حادثه قابل پیش‌بینی و پیشگیری نبود» و این در حالی گفته می‌شود که در تمام دنیا علم ایمنی آمده است تا این پیشگیری‌ها را انجام دهد. در همین حادثه معدن طبس گفته‌اند؛ کارگران با توده عظیمی از گاز متان به ابعاد 50 هزار مترمکعب برخورد کردند که سبب انفجار شده است، این حجم از متان حتی اگر منفجر هم نمی‌شد گاز CH4 همه را خفه می‌کرد.
وی با بیان اینکه در مرحله اکتشاف باید شرایط ایمنی‌سنجی صورت گیرد، می‌گوید: کشورهای توسعه‌یافته در مرحله اکتشاف و بهره‌برداری در مراحل مختلف کار، نقشه‌برداری انجام می‌دهند و اگر ما نیز این اقدامات را انجام می‌دادیم باید در نقشه‌برداری این حجم از گاز مشخص و شرایط احتیاطی و تهویه مناسب در نظر گرفته می‌شد و گاز‌سنجی‌های مستمر صورت می‌گرفت. در این حادثه یا حوادث مشابه آن، مجموعه‌ای از علل و عوامل وجود دارند که سبب رخ دادن حوادث کاری بویژه در معدن می‌شوند.

آفت مقررات‌زدایی در حوزه ایمنی
گنجی‌کیا با اشاره به جان باختن کارگران در حوادث معدن می‌گوید:  متأسفانه ما از حوادثی که رخ می‌دهد درس عبرت نمی‌گیریم این در حالی است که این دست از حوادث، مشابه هم هستند و به یک دلیل رخ می‌دهند. حادثه معدن دامغان یک سال گذشته رخ داد و امسال همان حادثه با همان کیفیت در طبس روی داد و فردا ممکن است در معدن دیگری رخ دهد. کشوری مثل چین که استخراج زغال‌سنگش ده‌ها برابر کشور ماست با این شرایط روبه‌رو نیست؛ این کشور از چه شیوه‌هایی برای جلوگیری از حوادث در معادنش استفاده می‌کند؟ باید نگاه مسئولان ما در حوزه ایمنی تغییر کند و این امر برای همه صنایع صورت گیرد. نباید در حوزه ایمنی مقررات‌زدایی کرده بلکه باید تدابیر سختگیرانه بیشتری برای آن اعمال کنیم.
این عضو شورای عالی حفاظت فنی کشور می‌افزاید: سال 98 آیین‌نامه به‌کارگیری مسئول ایمنی در صنایع توسط دیوان عدالت ابطال می‌شود. این آیین‌نامه سبب می‌شد کارشناسان متخصص حوزه ایمنی ملزم به حضور در صنایع مختلف باشند. در حوزه ایمنی نباید دنبال مقررات‌زدایی باشیم. اکنون حدود 35 هزار مسئول ایمنی در واحدهای مختلف داریم که اگر این ابطال صورت نمی‌گرفت، این عدد به مرز 70 هزار مسئول ایمنی نزدیک می‌شد که ضعف بازرسی‌ها را تا حدی پوشش می‌داد.

ضعف در بازرسی‌های ادواری
گنجی‌کیا با اشاره به ضعف بازرسی در صنایع مختلف می‌گوید: هیچ شکی نیست که از لحاظ تعداد نیروی بازرس کار دچار کمبود هستیم به طوری که در کل کشور حدود 800 بازرس کار داریم. شهر تهران 73 بازرس کار برای بیش از یک میلیون و 400 هزار واحد در صنوف مختلف دارد که یکی از وظایف آنها بازرسی است و آنقدر کار بر دوش بازرسان کار قرار دارد که بازرسی ادواری از کارگاه‌ها با توجه به تجربه بنده جزو آخرین اولویت‌های آنهاست.

بــــرش

کمیته تخصصی «بررسی استانداردهای ایمنی معادن در ایران» تشکیل می‌شود

 «فاطمه مهاجرانی» سخنگوی دولت ضمن ابراز تأسف عمیق از حادثه دلخراش معدن طبس، این ضایعه دردناک را به خانواده‌های داغدیده، جامعه کارگری و تمامی ملت شریف ایران تسلیت گفت و تصریح کرد: این فاجعه نه تنها قلب خانواده‌های جان‌باختگان را جریحه‌دار کرد، بلکه بار دیگر ضرورت بازنگری و اصلاح قوانین و رویه‌های مرتبط با ایمنی محیط کار را نمایان کرد. از این رو دولت با جدیت برای بهبود شرایط کاری و افزایش ضوابط ایمنی تلاش می‌کند تا از تکرار چنین حوادث ناگواری جلوگیری شود.  در پی دستور احمد میدری وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی، مقرر شد کمیته‌ای تخصصی به منظور بررسی استانداردهای ایمنی معادن در ایران تشکیل و بازنگری موارد غیرکارآمد انجام شود.