امیر خدادادهمدانی
حقوقدان فناوری های نوین

جدی شدن تشکیل نهاد نظارتی

آماندیپ سینگ گیل، نماینده فناوری یونسکو اعلام کرده است که سازمان ملل یک نهاد مشورتی متشکل از ۳۹ عضو را برای رسیدگی به مسائل مربوط به حاکمیت بین‌المللی هوش مصنوعی ایجاد کرد. این نهاد موظف شده است تا چشم‌انداز و واکنش‌های حاکمیتی موجود در سراسر مرز‌ها را بررسی کند و سپس کشورها بررسی کنند که شکاف‌ها کجا هستند و چگونه می‌توان پاسخ‌های حاکمیتی را به یکدیگر متصل کرد تا هیچ شکافی وجود نداشته باشد.
گیل که سال گذشته توسط آنتونیو گوترش، دبیر کل سازمان ملل متحد به عنوان نماینده بخش فناوری منصوب شد، وظیفه هماهنگی در سراسر سازمان ملل متحد در مورد مسائل فناوری، از هوش مصنوعی تا فناوری‌های نوظهور دیگر را بر‌عهده دارد. قانونگذاران و مردم با فناوری‌هایی که به سرعت و بدون هیچ چهارچوب مشخصی در حال توسعه هستند دست و پنجه نرم می‌کنند و این روند هر روز پررنگ‌تر می‌شود. گوترش در ماه ژوئن سال گذشته از پیشنهاد برخی از مدیران هوش مصنوعی برای ایجاد یک نهاد بین‌المللی نظارت بر هوش مصنوعی مانند آژانس بین‌المللی انرژی اتمی حمایت کرده بود. نماینده فناوری سازمان ملل متحد ادامه داد، سازمان ملل راه را برای حوزه‌های قضایی ملی فراهم می‌کند تا گرد هم آیند و در مورد چگونگی اعمال استاندارد‌ها یا نیاز به بروز شدن بحث کنند. این گزارش مهم در مورد شکاف‌های موجود در پاسخ‌های دولتی در مواجهه با چالش‌های جدید و بومی‌سازی هوش مصنوعی است.

وابستگی مالی و سیطره فناوری

برای تشکیل آژانس بین‌المللی هوش مصنوعی، حمایت مالی و پشتوانه اقتصادی هم مطرح است تا جایی که هزینه‌های توسعه فناوری و تقویت زیرساخت‌ها و همچنین بکارگیری نیروی انسانی، شائبه‌های نفوذ برخی کشورهای توسعه‌یافته را تداعی می‌کند، بنابراین نقش آفرینی NGO‌ ها و شرکت‌های حقوقی فراملیتی در حوزه فناورانه برای طراحی و عملیاتی کردن این نهاد جهانی ضروری به نظر می‌رسد، چراکه برخی با تزریق اقتصادی، اولاً برای توسعه، تنها به خود می‌اندیشند و ثانیاً راه استعماری در پیش خواهند گرفت تا ملت‌های درحال توسعه برای دستیابی به لایه‌های پیدا و پنهان هوش مصنوعی با موانعی روبه‌رو شوند و اگر تحرکی در این شاخه از فناوری داشته باشند، با تحریم و تهدید دست و پنجه نرم کنند.

ائتلاف‌سازی گسترده با قدرت‌های همسو

هدف اصلی و اولویت‌دار امریکا، حفظ برتری فناورانه نسبت به قدرت‌های رقیب و شکل دادن به «شبکه‌ای از متحدان» برای کنترل فرآیند بهره‌گیری از هوش مصنوعی با کمک کشورهای هم‌پیمان و البته کسب جایگاه رهبری جهانی و مدیریت اقدامات در حوزه هوش مصنوعی است. بر این اساس، به نظر می‌رسد کنترل و رهبری هوش مصنوعی نیز همچون سایر فناوری‌های دوران‌ساز از جمله انرژی هسته‌ای در حال قرار گرفتن در اختیار امریکا و سایر کشورهای قدرتمند غربی است. در این شرایط راهکار کشورهای در حال توسعه‌ای همچون ایران چه می‌تواند باشد؟
بی شک مدیریت جهانی هوش مصنوعی مستلزم سرمایه‌گذاری‌های کلان داخلی و خارجی، تبدیل شدن به مرکز نوآوری و خلاقیت در زمینه هوش مصنوعی، ائتلاف‌سازی گسترده با قدرت‌های همسو و لابی پرنفوذ در مجامع بین‌المللی است. جمهوری اسلامی ایران در مقطع فعلی امکان تحقق بسیاری از شروط فوق را ندارد؛ اما در عین حال منفعل بودن و دست روی دست گذاشتن قطعاً شرایط را بدتر خواهد کرد. در این راستا، ایران می‌تواند با توجه به مقدورات خود دست به برخی ابتکارات داخلی، منطقه‌ای و جهانی بزند.
در گام نخست، لازم است یک اجماع نظر داخلی بین نخبگان علمی - دانشگاهی و نخبگان اجرایی کشور پیرامون پتانسیل‌ها، امکانات و نحوه نقش‌آفرینی ایران در حوزه هوش مصنوعی شکل بگیرد. پس از آن، اجرایی کردن راهبرد ملی هوش مصنوعی کشور (مصوب خردادماه ۱۴۰۳ شورای عالی انقلاب فرهنگی)، فراهم کردن شرایط سرمایه‌گذاری بخش دولتی و خصوصی در این حوزه و حمایت از سازمان‌های دانش‌بنیان و دانشگاه‌ها برای تقویت تولیدات بومی هوش مصنوعی باید در اولویت قرار گیرد.
در گام دوم، ایران می‌تواند با توجه به پیشرفت‌های خوب خود در حوزه هوش مصنوعی، رهبری برخی ابتکارات منطقه‌ای را به دست بگیرد؛ به عنوان مثال میزبان کشورهای اسلامی برای نشست‌های مختلف در حوزه هوش مصنوعی باشد و اهداف متنوعی همچون تشکیل صندوق مشترک سرمایه‌گذاری در این حوزه، همکاری‌های فنی، علمی و سرمایه‌ای و نیز قانونمند کردن هوش مصنوعی در منطقه غرب آسیا را پیگیری کند.
در گام سوم و در عرصه جهانی ایران می‌تواند مطالبات خود در حوزه هوش مصنوعی را در سازمان‌هایی همچون یونسکو که در زمینه تولید اسناد جهانی برای قانونمند کردن هوش مصنوعی فعال هستند، پیگیری و تلاش کند مصوبات این سازمان‌ها را با اهداف و منافع خود و سایر کشورهای در حال توسعه همسو سازد.
با این حال پیگیری همه این اهداف مستلزم برقراری آرامش و توازن در سیاست داخلی و خارجی ایران است؛ امری که با روی کار آمدن دولت پزشکیان امیدها برای آن تا حد زیادی افزایش پیدا کرده است./ دیپلماسی ایرانی