قرارداد ترکمنستان و ایران جهت سوآپ گاز به عراق امضا شد
گام بزرگ دولت سیزدهم در دیپلماسی انرژی
قرارداد سوآپ گاز ترکمنستان ازمسیرجمهوری‌اسلامی ایران به عراق، میان طرفین ایرانی و ترکمنستانی به امضا رسید.
این قرارداد در مراسمی با حضور علی مجتبی روزبهانی، سفیر جمهوری اسلامی ایران در ترکمنستان و مقصد بابایف، رئیس کنسرن دولتی «ترکمن گاز» امضا شده است.
از امضای این قرارداد به‌عنوان گام مهمی در راستای دیپلماسی انرژی در دولت سیزدهم یاد می‌شود.
در دولت یازدهم و دوازدهم در سایه بی‌تدبیری وزارت نفت وقت، تعاملات گازی ایران با کشور ترکمنستان از دی‌ماه سال ۹۵ متوقف شد.
به‌طور خلاصه ماجرا از این قرار بود که با اعمال تحریم‌های نفتی و محدودیت ایران در انجام تراکنش‌های بانکی، در دولت دهم و در زمان مدیرعاملی جواد اوجی در شرکت ملی گاز ایران، برای تداوم واردات گاز ارزان ترکمنستان و تسویه مالی با آنها، با طرف ترکمن توافق شد که شیوه تسویه به صورت «تهاتر گاز با کالا» باشد.
بدین صورت علاوه بر تداوم واردات گاز، کالاهای ایرانی نیز به ترکمنستان صادر می‌شدند.
باروی کارآمدن دولت یازدهم، بیژن زنگنه سازکارتسویه تهاترگاز با کالا را متوقف کرد و در اقدامی عجیب، متعهد به پرداخت ارزی و جریمه دیرکرد به ترکمنستان شد.
به این صورت به‌دلیل گشایش نیافتن در تعاملات ارزی، بدهی ایران به ترکمنستان تا دی‌ماه ۹۵ به مرز۲ میلیارد دلار رسید.
انباشت بدهی ترکمن‌ها موجب گلایه و اعتراض آنها به دولت یازدهم شد، اما بیژن زنگنه وزیر نفت وقت به جای حل این مناقشه گازی، با کری‌خوانی‌های غیرمنطقی عنوان می‌کرد که اصلاً ایران نیازی به گاز ترکمنستان ندارد.
بی‌تدبیری بیژن زنگنه موجب شد تا با شکایت ترکمن‌ها از ایران در دادگاه‌های بین‌المللی، محکومیت ۲ میلیارد دلاری به کشور تحمیل و روابط گازی دو کشور از سال ۹۵ متوقف شد.
با روی کار آمدن دولت سیزدهم، رویکرد ایران بر گسترش تعاملات اقتصادی با همسایگان متمرکز شد. مهم‌تر آن‌که جواد اوجی وزیرنفت اعلام کرد که اصل بدهی بابت واردات گاز از ترکمنستان که در دوره‌های مختلف اتفاق افتاده بود، به همت دولت سیزدهم تسویه شده است.
واقعیت این است که امضای قرارداد سوآپ گازی ایران با ترکمنستان نشان می‌دهد که روابط اقتصادی ایران و ترکمنستان در مسیر بهبود قرار گرفته و تجارت گازی بین دو کشور برقرار شده است. نکته مهم‌تر دیگر اینکه با سوآپ گاز، مشکل ناترازی گاز در شمال شرق کشور نیز حل خواهد شد و کمبود گازی که وجود داشت جبران می‌شود. براساس این قرارداد، سالانه تا سقف ۱۰ میلیارد متر مکعب گازترکمنستان براساس سازکار سوآپ، از طریق خاک جمهوری اسلامی ایران به جمهوری عراق عرضه می‌شود.
سواپ گاز میان ترکمنستان و جمهوری اسلامی ایران پیش از این در سال‌های ۲۰۲۲ و ۲۰۲۳ نیز به مقصد جمهوری آذربایجان انجام شده است.
درحال حاضر ۸۰ درصد برقی که در نیروگاه‌های عراق تولید می‌شود، به گاز وابسته است هر چند که میادین گازی این کشور همچنان به بهره‌برداری کامل نرسیده‌اند. گفته می‌شود که عراق روزانه نیازمند ۵۵ تا ۶۰ میلیون مترمکعب گاز بوده، هرچند که بخشی از آن را از ایران تأمین می‌کند.
احمد موسی، سخنگوی وزارت برق عراق پیش‌تراعلام کرده است وزارت برق قراردادی را برای مدت پنج سال با شرکت گاز ایران امضا کرده تا واردات ۵۰ میلیون مترمکعب گاز در روز را تضمین کند و افزود: روزانه ۳۲ میلیون متر مکعب از گاز ایران راهی مناطق مرکزی و ۱۰ میلیون متر مکعب آن به منطقه جنوب می‌رسد و این واردات گاز از ایران به شکلی منظم و روان ادامه دارد. جدا از این ماجرا، از ترکمنستان به عنوان دارنده چهارمین ذخایر بزرگ گاز طبیعی جهان یاد می‌شود.طبق آمار بریتیش پترولیوم، این کشور چهارمین ذخایر گاز طبیعی بزرگ جهان را به میزان ۱۹.۵ تریلیون مترمکعب در اختیار دارد. تولید این کشوراندک بوده ودر سال ۲۰۲۰، به حدود ۵۹ میلیارد متر مکعب رسید که عمده آن، به دلیل مصرف داخلی نسبتاً اندک، به چین صادر شد. ترکمنستان همچنین به همسایگان خود در آسیای مرکزی گاز صادر می‌کند.
ترکمنستان پیش‌تر به‌عنوان بخشی از قرارداد سوآپ گاز با جمهوری آذربایجان، گاز به ایران ارسال کرده است.
تهران ظرفیت خط لوله را با هدف افزایش حجم سوآپ سالانه جمهوری آذربایجان و ترکمنستان، به ۵.۵ میلیارد مترمکعب افزایش داده است.
مقامات ترکمنستان و عراق در نوامبر گذشته، در عشق‌آباد ملاقات و در خصوص چشم‌انداز سوآپ مشابه، تا سقف ۹ میلیارد مترمکعب سالانه در یک دوره پنج ساله، گفت‌وگو کردند که باز هم ایران به‌عنوان واسطه عمل کرد.
رامین نوربخش کارشناس انرژی، با اشاره به اینکه ترکمنستان باید از طریق خط لوله ایران به عراق گاز خود را ارسال کند، گفته است که واردات گاز عراق از ترکمنستان به معنای آن است که قرار است این میزان گاز از طریق خطوط لوله گاز ایران به عراق صادر شود و قرار نیست عراق گاز ترکمنستان را با خط لوله جداگانه‌ای وارد کند.
به گفته این کارشناس انرژی، ترکمنستان از شمال کشور با زیر‌ساخت‌هایی که دارد گاز را به ایران می‌دهد و ایران با خطوط لوله موجود و یا احداث خطوط لوله جدید گاز را از ترکمنستان دریافت و به عراق منتقل می‌کند.
وی ادامه داد: سوآپ گاز سایر کشورها بازاریابی برای کشور صادرکننده است و امتیازی برای کشور صادرکننده به شمار می‌آید، به همین دلیل عقد این قرارداد مطلوب است.
در بیانیه مشترک مطبوعاتی بین ایران وترکمنستان، عنوان شده است که «ترکمنستان و جمهوری اسلامی ایران براساس اصول دوستی، حسن همجواری، احترام متقابل و مشارکت برابر، سال‌هاست که در حال توسعه روابط سودمند متقابل در صنعت گاز هستند.»