راضیه خوئینی
خبرنگار

 آمارهای سازمان حفاظت محیط‌زیست از افزایش ۸۰۰ هزار هکتاری مناطق حفاظت‌شده خبر می‌دهد. موضوعی که دست محیطبان‌ها را برای حفاظت از محیط زیست بازتر می‌کند. حسن اکبری معاون محیط طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط‌زیست در گفت‌و‌گو با «ایران» تأکید می‌کند تا زمانی که یک منطقه تحت حفاظت قرار نگیرد و به مناطق چهارگانه نپیوندد فقط می‌توان جلوی شکار غیرمجاز متخلفان را گرفت و دست مأموران این سازمان برای رسیدگی به تخلفات دیگری مثل تخریب خاک و آلودگی‌ها بسته است. بنابراین، افزایش مناطق حفاظت شده می‌تواند فضا را به صورت قانونی برای جلوگیری از تخریب خاک، آب و هوا برای محیط زیست بازتر کند. او وسعت مناطق حفاظت شده را بیش از این وسعت برمی شمرد و این افزایش را منوط به موافقت دو وزارتخانه صمت و جهادکشاورزی می‌داند. این مرزبندی فقط به نفع محیط زیست و حیات وحش تمام نمی‌شود. با نگاهی عمیق به سطوح بالاتر درک می‌کنیم که این امر ضرورتی برای بقا و رفاه خود بشر است. برای مثال، حفظ گونه‌های وحشی و گیاهان به بهبود تنوع و انعطاف‌پذیری محصولات و در نهایت امنیت غذایی انسان منجر خواهد شد.

امکان افزایش مناطق حفاظت شده
معاون محیط طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط‌زیست درباره جزئیات این اتفاق اینطور می‌گوید: در واقع وسعت مناطق حفاظت شده در کشورمان می‌‎توانست خیلی بیش از این آمار باشد. ماجرایی که به دو وزارتخانه دیگر بستگی دارد و تصمیم‌گیری در خصوص انتخاب و مرزبندی مناطق حفاظت شده به تنهایی در حوزه اختیارات سازمان حفاظت محیط‌زیست قرار ندارد. اکبری درباره روندی که یک منطقه را تحت حفاظت سازمان حفاظت محیط‌زیست قرار می‌دهد، می‌گوید: همکاران ما برای ارتقای سطح مناطق، ابتدا در هر استان‌ بر اساس معیارهای موجود مناطقی را انتخاب و پیشنهاد می‌کنند. این مناطق دارای پتانسیل‌های خاصی از نظر گونه‌های برجسته جانوری، میزان تنوع زیستی، دست نخوردگی زیستگاه، یکپارچگی زیستگاه، وجود گونه‌های در معرض خطر انقراض و ویژگی‌هایی از این قبیل هستند.
حسن اکبری درباره شمار زیاد مناطق   پیشنهاد شده از سوی استان‌های مختلف برای پیوستن به مناطق چهارگانه می‌گوید: ما نزدیک ۴۰ منطقه داریم که استان‌ها پیشنهاد داده‌اند. برنامه‌هایی برای تعداد زیادی از مناطق شکار ممنوع داریم که ارزش حفاظتی بالایی دارند و می‌توان آنها را اعتبارسنجی کرد. ولی نمی‌توان همه این مناطق را جزو مناطق تحت حفاظت قرار داد.

شرط اصلی برای افزایش مناطق
موافقت دو وزارتخانه صمت (صنعت، معدن و تجارت) و جهاد کشاورزی شرط اصلی برای تحت حفاظت درآوردن این مناطق یا افزودن آنها به مناطق چهارگانه سازمان حفاظت محیط‌زیست است. اکبری ادامه می‌دهد: وزارت صمت روی زیستگاه‌ها و مناطق دارای معدن حساسیت بالایی نشان می‌دهد. سازمان منابع طبیعی هم روی مناطقی با حقوق عرفی دامداران یا طرح‌های بهره‌برداری در قالب جنگل‌زایی حساسیت دارد.
مناطق حفاظت شده می‌توانند از نظر تعداد، وسعت و تنوع بسیار متفاوت باشند؛ از مناطق حفاظت شده کوچک محلی گرفته تا پارک‌های ملی بزرگ، رودها و تالاب‌ها که هر کدام نقشی منحصر به فرد در حفاظت از تنوع زیستی دارند. کشور ما در این زمینه از جایگاهی ویژه برخوردار است. آخرین آمارها نرخ رشد مناطق حفاظت شده در ایران را بیش از خیلی کشورهای دیگر برآورد کرده‌اند. در واقع از سال ۱۹۶۲ تا ۲۰۱۸، شمار سایت‌های تحت حفاظت در جهان ۲۶ برابر رشد داشته است که در ایران میزان رشد حدود ۳۷ برابر بوده است. یعنی طی ۶۰ سال گذشته، مناطق حفاظت شده دنیا حدود ۲.۶ برابر اما در ایران ۴.۷ برابر شده است. یعنی ایران در مقایسه با متوسط جهانی از رشد بیشتری در سطح مناطق حفاظت شده برخوردار بوده است. در منطقه خاورمیانه به‌طور متوسط ۵.۳ درصد از سطح خشکی کشورها به مناطق حفاظت شده اختصاص یافته است اما این رقم در کشور ما ۱۰.۴ درصد و تقریباً ۲ برابر متوسط منطقه است البته باید توجه داشت که ایران تنوع زیستی بسیار گسترده‌تری در مقایسه با دیگر کشورهای منطقه دارد. اکبری تأکید می‌کند، خیلی از مناطقی که آنها استعلام می‌گیرند مورد موافقت این دو وزارتخانه قرار نمی‌گیرد. مناطق محدودی برای پیوستن به مناطق چهارگانه موافقت این دو ارگان را جلب می‌کنند. البته تعیین مرز همین مناطق محدود باز ممکن است توسط دو وزارتخانه تغییراتی داشته باشد. او می‌افزاید: به هرحال ما سعی می‌کنیم طوری مرزبندی کنیم که ارزش اکولوژیک منطقه خیلی پایین نیاید. اگر هم تغییرات خیلی زیاد باشد، ممکن است اصلاً از ارتقای سطح آن منطقه کاملاً صرف نظر کنیم. او می‌گوید: ۱۵ منطقه را توانستیم ارتقای سطح بدهیم و جزو مناطق چهارگانه قرار دهیم. از این ۱۵ مورد، ۱۱ مورد جزو مناطق چهارگانه و 4 منطقه جزو آثار طبیعی ملی قرار گرفتند.

کدام مناطق ارتقا سطح یافتند؟
مناطق جدیدی که ارتقای سطح یافتند در استان‌های اردبیل، اصفهان، خراسان جنوبی، چهارمحال وبختیاری، تهران، آذربایجان غربی، خراسان رضوی و بوشهر بودند. به گفته اکبری بعضی از آنها سال‌ها منطقه شکار ممنوع بودند و ویژگی‌های خاص و خوبی داشتند. اکبری درباره تفاوت مناطق شکار ممنوع با مناطق حفاظت شده می‌گوید: تا زمانی یک منطقه تحت حفاظت قرار نگیرد و به مناطق چهارگانه ما نپیوندد، صرفاً می‌توانیم از شکار غیرمجاز جلوگیری کنیم؛ ولی بقیه مسائل مربوط به تخریب خاک و آلودگی‌ها، پوشش و پروژه‌ها همه در حیطه مدیریت منابع طبیعی قرار می‌گیرد. به محض اینکه منطقه‌ای جزو مناطق چهارگانه قرار بگیرد از نظر قانونی دستمان بازتر می‌شود و می‌توانیم مدیریت خیلی بهتری روی مناطق داشته باشیم.