همزمان با روز جهانی موزه از الواح هخامنشی رونمایی شد
نمایش فرهنگی از یک استرداد تاریخی
زهرا کشوری
دبیر گروه زیست بوم
تعداد ۱۶۳ اثر از الواح هخامنشی که شهریور سال گذشته از امریکا به ایران مسترد شده بود در موزه ملی ایران به نمایش گذاشته شد. این تعداد بخشی از 3 هزار و 506 کتیبه هخامنشی است که سال گذشته همزمان با بازگشت سید ابراهیم رئیسی، رئیس جمهور از نیویورک به ایران استرداد شد.
رئیس جمهور سال گذشته در فرودگاه، بازگشت این الواح را نتیجه پیگیری وزارت میراث فرهنگی و نمایندگی ایران در سازمان ملل دانسته و یادآور شد که ۳ هزار و 506 مورد از الواح دوران هخامنشی که 88 سال در اختیار مرکز شرق‌شناسی دانشگاه شیکاگو بود، به کشور بازگردانده و تحویل موزه‌های کشور شد. رئیس جمهور گفته است: این الواح باید(تنها) سه سال در امریکا می‌ماند و آنها بدعهدی کرده و این الواح را بازنگردانده بودند.
تاریخ 2500 ساله در موزه ملی
30 شهریور ماه سال گذشته، محموله 2500 ساله از فرودگاه به موزه ملی رفت تا آن‌طور که وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خبر داده است در یک نمایشگاه به معرض دید عموم گذاشته شود. 9 ماه بعد، یعنی 29 اردیبهشت سال‌جاری، نمایشگاه وعده داده شده آغاز به کار کرد و از الواح همزمان با روز جهانی موزه‌ها، در حضور سفرای کشورهای خارجی و قائم مقام وزارت میراث فرهنگی رونمایی شد. این مجموعه دارای۲ هزار و 670 قطعه لوح بزرگ به خط میخی و زبان عیلامی و ۸هزار و 369 قطعه لوح کوچک به خط میخی و زبان آرامی است.
9 دهه پیش
88 سال پیش بود که 30 هزار لوح هخامنشی کشف شده در تخت‌جمشید به شیکاگو رفت. الواح 90 سال پیش کشف شده بود. آن روزها هنوز ساختاری مثل وزارت (سازمان) میراث فرهنگی در ایران وجود نداشت. همچنین کاوش‌های باستان‌شناسی تخت جمشید را هم دانشگاه شیکاگو انجام می‌داد. الواح کشف شده به زبان میخی، عیلامی و آرامی بود؛ زبانی که آن روزها در تخصص متخصصان در دانشگاه شیکاگو بود؛ متخصصانی که البته ایرانی هم بودند مثل عبدالمجید ارفعی. همین مسأله هم دلیلی شد تا الواح ایرانی به امانت و برای مطالعه به امریکا بروند. قرار بود سه سال بعد الواح به ایران بازگردد اما برنگشت. نخستین محموله الواح هخامنشی، سال 1327 به ایران برگشت و تعداد الواح استردادی آن سال 179 قطعه اعلام شد. سال 1329 هم 37 هزار قطعه به ایران بازگشت. نخستین محموله بعد از انقلاب 300 قطعه بود که دانشگاه شیکاگو برای اعتباربخشی خود در مجامع بین‌المللی بعد از انقلاب به ایران بازگرداند. بازگشت محموله چهارم اما وارد یک بازی سیاسی می‌شود.
14 سال تلاش حقوقی
26 سال پیش بود که برخی در خارج خواهان توقیف اموال ایران در امریکا شدند و دست روی الواح 2 هزار و 500 ساله هخامنشی گذاشتند. دادگاهی در امریکا حکم داد آثار تاریخی ایران که به‌صورت امانی در دانشگاه شیکاگو نگهداری می‌شدند، مصادره شوند و از فروش این کتیبه‌ها و اشیای تاریخی ایران، غرامت شاکیان پرداخت شود.
اینجا بود که 14 سال دعوای حقوقی شروع شد و در نهایت رأی دادگاه به نفع ایران و مؤسسه شرق‌شناسی صادر شد. در تاریخ 27 مارس 2014 بود که دادگاه ایالتی درخواست طرح دعوای ایران و مؤسسه شرق‌شناسی را پذیرفت و برخلاف انتظار شاکیان، این دادگاه هیچ دلیلی برای توقیف الواح ایرانی نیافت. بنابراین شاکیان، شکایت را به دادگاه تجدیدنظر امریکا بردند. دادگاه عالی ایالت متحده هم دست آنها را خالی گذاشت و اعلام کرد که الواح تخت جمشید نمی‌توانند توقیف شوند. الواح اداری تخت جمشید حاوی اطلاعات ارزشمندی در مورد مدیریت منابع و راه‌ها، روابط اجتماعی و دستمزدها و اقتصاد جامعه هخامنشی است که پژوهش درباره آنها پاسخگوی بسیاری از پرسش‌ها و ابهامات درباره تمدن ایران است. این اسناد ارزشمند رمزگشای بخش مهمی از تاریخ مکتوب هخامنشیان در دوره داریوش اول محسوب می‌شود. پس از آن بود که در پاییز 1398، تعداد 1783 لوح هخامنشی به ایران بازگشت.
محموله پنجم
محتوای الواح استردادی به همراه رئیس جمهور و هیأت همراه، مربوط به مدیریت منابع راه‌ها، روابط اجتماعی مایحتاج اساسی زندگی، دستمزدها و اقتصاد جامعه در دوران هخامنشی است. این مجموعه دارای۲ هزار و 670 قطعه لوح بزرگ به خط میخی و زبان عیلامی و ۸ هزار و 369 قطعه لوح کوچک به خط میخی و زبان آرامی است. این الواح هخامنشی در ۹ صندوق و هر صندوق به وزن ۷۵ کیلوگرم نگهداری می‌شود و از طریق هواپیمای حامل هیأت ایرانی در زمان برگزاری مجمع سالانه سازمان ملل از امریکا به ایران بازگشت. تاکنون علاوه بر استرداد الواح هخامنشی، یک نقش برجسته و ۲۹ قلم شیء تاریخی از فرانسه، در دولت سیزدهم به کشور برگردانده شده است.
الواحی به خط عیلامی و آرامی
جبرئیل نوکنده، رئیس موزه ملی ایران در مراسم رونمایی الواح هخامنشی، الواح بازگردانده به کشور را ۵ محموله می‌داند و می‌گوید: این مجموعه اخیر شامل ۳ هزار و 506 اثر است که ۲۸۰۰ لوح به خط عیلامی و بقیه به خط آرامی، اطلاعاتی از سازمان اداری و حسابداری و بخش عادی جامعه در دوران هخامنشی را بازگو می‌کند. به گفته نوکنده، این الواح بخش دیگری از لایه جامعه است که در آن می‌بینیم به تخصص کارگران احترام گذاشته شده است. در آن زمان چارپایان و مأموران حق مأموریت می‌گرفته‌اند. همچنین تاکنون مطالعات انجام شده روی الواح نشان می‌دهد که چه ایزدانی مورد احترام آنها بوده است. رئیس موزه ملی این اسناد را متعلق به داریوش بزرگ می‌داند و وجود مجسمه او روی الواح را شاهدی برای حرف‌های خود می‌گیرد و می‌گوید: این اسناد متعلق به ایران بوده که باید به ایران برمی‌گشت. در رأی صادره که به ایران داده شده گفته شده، میراث فرهنگی متعلق به کشورها است. همچنین ۵هزار و 700 گل مهر سالم به ایران آمده است. در مقطعی از زمان ۳۰ هزار لوح از آنها به ایران داده شد که الواح مطالعاتی بوده‌اند.پیش از آنکه بخشی از الواحی که شهریور گذشته به ایران استرداد شد، برای دوماه آینده به نمایش گذاشته شود، الواح قدیمی‌تر به مخزن برگشت داده شد.