مطالعات، زنگ هشدار را برای گونههای جانوری و گیاهی به صدا درآورد
گونه‌هایی که دیگر نیستند
راضیه خوئینی
خبرنگار
سومین جمعه ماه مه هر سال به ما هشدار می‌دهد که برخی گونه‌ها در حال انقراض هستند؛ گونه‌هایی که شامل حیوانات، حشرات و گیاهان می‌شوند. امسال هم 28 اردیبهشت‌ماه در تقویم کشورمان مصادف است با روز «گونههای در معرض خطر انقراض»؛ روزی که ما را یاد یوزپلنگ آسیایی، خرس بلوچی، میش‌مرغ بوکان و بسیاری دیگر از گونه‌ها می‌اندازد؛ جاندارانی که شاید تا چند سال آینده دیگر دیده نشوند؛ گونه‌هایی که بزودی به خاطرات، عکس‌ها و فیلم‌ها خواهند پیوست، مانند نسل دایناسورها!
هر چند از 40 سال پیش مقررات زیادی برای حمایت از این گونه‌ها روی کره زمین وضع شده است، ولی باید بیشتر تلاش شود. بسیاری از کشورها از توسعه در مناطقی که دارای اهمیت اکولوژیکی استثنایی هستند، جلوگیری می کنند؛ مانند زمین‌ها و مناطقی که مرکز زیست و زادآوری پرندگان یا باتلاق‌های متنوع است. مثلاً اگر با توسعه اقتصادی در منطقه‌ای، یک گونه خاص در معرض خطر انقراض قرار گیرد، طبق قوانین قید آن توسعه زده می‌شود. این نشانه اهمیت حیات همه گونه‌ها روی زمین است.
لزوم مطالعه روی حشرات
ایمان ابراهیمی، مؤسس انجمن حفاظت از پرندگان آوای بوم در اصفهان در گفت‌وگو با «ایران» درباره این روز می‌گوید: در کشور ما جای خالی حشره‌شناسی و مطالعات روی این گونه‌ها بسیار حس می‌شود. برای مثال درباره حیواناتی مانند یوز بسیار حساس هستیم و می‌دانیم در چه وضعیتی قرار دارند، اما ممکن است یک گونه حشره در سرزمین ما وجود داشته باشد که اصلاً از آن آگاه نباشیم، حتی ممکن است برخی از این گونه‌ها بدون آنکه کسی بداند منقرض شوند. ابراهیمی با بیان اینکه وضعیت تنوع زیستی در سراسر کره زمین هر لحظه خطرناک‌تر می‌شود، می‌گوید: سرعت انقراض گونههای جانوری در دنیا به حدی رسیده است که طبق گفته دانشمندان و نتایج پژوهش‌ها، اکنون در ششمین دوره انقراض بزرگ کره زمین قرار داریم؛ یعنی انقراضی که در حال رخ دادن است با ۵ انقراض قبلی بر اثر یخبندان‌ها و «دوره‌های آیس‌ایج» (IceAge) قابل مقایسه نیست.
سرعت انقراض گونههای روی زمین به حدی بالاست که ابراهیمی می‌گوید: به سرعت در حال از دست دادن گونههای مختلف زمین هستیم. در هر چند دقیقه یک گونه جانوری را از دست می‌دهیم و هر چند ثانیه یک گونه زیستی؛ اعم از گیاهی و جانوری! در کشور ما هم وضع چندان مطلوب نیست.
انسان هم یکی از گونه‌هاست
روز جهانی گونههای در معرض خطر انقراض، بهانه‌ای برای افزایش آگاهی مردم جهان، اعم از مدیران کشورها، مدیران بین‌المللی و مردم عادی درباره خطرات و پیامدهای این پدیده است اما مهم‌ترین نکته از نظر ابراهیمی این است که انسان هم یکی از گونههای روی کره زمین است.
این پرنده‌شناس ادامه می‌دهد: باید بدانیم اکوسیستم زمانی سالم و پویاست که تمام گونههای جانوری آن در وضعیت مطلوبی قرار داشته باشند. در واقع انقراض هر گونه جانوری منجر به تهدید و انقراض گونه یا گونههای دیگر می‌شود. این چرخه‌ای است که به هر حال ما انسان‌ها هم بخشی از آن هستیم. زمانی که اکوسیستم محیط‌زیست روی زمین به هم بخورد، طبیعتاً سلامت و بقای ما هم به خطر می‌افتد.
زنگ خطر
ابراهیمی درباره وضعیت کشورمان می‌گوید: ما چند گونه در معرض انقراض داریم. متأسفانه طی قرن اخیر چند گونه بسیار ارزشمند را برای همیشه از دست دادیم، از جمله دو گونه شیر و ببر ایرانی. این می‌تواند برای ما زنگ خطری جدی باشد که گونههای حتی بزرگ‌جثه و ارزشمند ما هم می‌توانند به راحتی منقرض شوند. میان پرندگان حداقل ۱۶ گونه در معرض خطر انقراض داریم از جمله درنای سیبری، دال پشت سفید و گیلانشاه خال‌دار. میان پستانداران کشورمان یوز آسیایی را داریم که از این گونه در کل جهان فقط 30 قلاده در ایران باقی مانده است؛ البته این آمار در خوشبینانه‌ترین حالت است و در واقع این حیوان در لبه تیغ انقراض حرکت می‌کند.
مؤسس انجمن پرنده‌نگری و پرنده‌شناسی آوای بوم، این شرایط را برای بسیاری از خزندگان کشور که اندمیک هستند صادق می‌داند و می‌گوید: این خزندگان فقط در نقاط خاصی از کشور ما زیست می‌کنند و هرگونه تغییر زیستگاه و تخریب طبیعت می‌تواند منجر به انقراض کامل این گونه‌ها شود.
وضعیت نگران‌کننده حشرات
مسأله بسیار مهم درباره حشرات و گیاهان که باید به آن توجه شود، بحث کم یا ضعیف بودن مطالعات مرتبط با حشرات ایران است. ما بسیاری از حشرات خود را در فرایند استفاده از سموم کشاورزی، کشت دیم و نابودی مراتع از دست می‌دهیم. بسیاری از گونههای حشرات کشور رو به انقراض هستند و بدتر اینکه شاید در حال از دست دادن گونه‌هایی باشیم که اصلاً آنها را نمی‌شناسیم. در کل مطالعات ما درباره حشرات به اندازه‌ای نبوده که بگوییم همه حشرات کشورمان را می‌شناسیم. ممکن است در همین لحظه گونه‌ای از حشرات کشور منقرض شود، در صورتی که اصلاً از وجود آنها آگاهی نداشته‌ایم.
