گفت‌و‌گو با پشنگ کامکار و حمیدرضا نوربخش به مناسبت زاد روز پرویز مشکاتیان
برای سرو آزاد موسیقی ایران
ندا سیجانی
خبرنگار
24 اردیبهشت ماه مصادف است با سالروز تولد پرویز مشکاتیان، آهنگساز و نوازنده برجسته ساز سنتور؛ (۲۴ اردیبهشت ۱۳۳۴) موسیقیدان نامداری که او را سرو آزاد موسیقی ایران نامیدند. مشکاتیان در نوازندگی و آهنگسازی تبحر و تفکر خاصی داشت و این خاص بودن در آثارش که سراسر شور بود وعشق، هویداست.
نجوای او «بیداد» بود و از «آستان جانان» سخن گفت و با «سر عشق»، «مژده بهار» می‌داد و از«صبح مشتاقان» سرود و در آخر از «گنبد مینا» گذشت و به «لحظه دیدار» رسید. هنر و هنرپروری پرویز مشکاتیان بر کسی پوشیده نیست؛ هنرمندی که سبکی متمایز در سنتورنوازی خلق کرد. شیوه‌ای منحصربه‌فرد که اصالت در آن آشکار است.
نامی ماندگار در تاریخ موسیقی ایران
پشنگ کامکار یار و همساز پرویز مشکاتیان درباره آشنایی‌اش با این هنرمند می‌گوید: «دوستی و آشنایی من با پرویز مشکاتیان به سال‌ها قبل برمی گردد. هردو، ورودی سال 1353 دانشگاه هنر بودیم. آن دوران خانه‌ای در نزدیکی دانشگاه کرایه کردیم و در کنار رفیق صمیمی وهم اتاقی‌ام، بسیارآموختیم و زندگی کردیم. بعد‌ها در آزمون باربد که به همت نورعلی خان برومند تشکیل شده بود، هر دو مقام نخست سنتورنوازی را کسب کردیم. من از همان دوران پرویز مشکاتیان را هنرمندی با احساس و اهل شعر و ادبیات می دانستم.
این نوازنده پیشکسوت سنتور در ادامه درباره سبک نوازندگی مشکاتیان بیان کرد: «مشکاتیان علاقه‌مند به شیوه نوازندگی استاد فرامرز پایور بود و بسیار از او تأثیر گرفت. اما سبک نوازندگی پرویز مشکاتیان مختص به خودش و منحصر به‌فرد بود و متفاوت با احساس و تکنیک استاد پایور و این منحصربه‌فرد بودن او در آثار ماندگاری که در موسیقی سنتی ایران تولید کرد بسیار آشکار بود. نکته دیگر تسلط بسیار مشکاتیان به شعر بود و این شناخت و آگاهی در آثار او برجسته بود؛ به طورمثال تصنیف «مرا عاشق» با شعری از حضرت مولانا که با صدای شهرام ناظری شنیده شد. یا تصنیف «آستان جانان» و«بیداد» که شجریان آن را خوانده بودند و بسیار مورد توجه مردم قرار گرفت. ان‌شاءالله که نامشان همیشه در تاریخ ماندگار شود، چرا که لیاقت این نام و عنوان را داشت.
پشنگ کامکار درباره تأسی گرفتن نسل امروز از هنرمندان بزرگی چون پرویز مشکاتیان بیان داشت: سبک و شیوه مشکاتیان و انتخاب اشعار او که از اخوان، حافظ، مولانا و... بود با آهنگ و ترانه‌هایی که امروزه ساخته و شنیده می‌شود، بسیار متفاوت است و تقریباً تمامی این آثار همچون «رزم مشترک»، «بیداد»، «آستان جانان» و... که اوایل انقلاب تولید شدند، بسیار مورد توجه مردم قرار گرفت. اما در حال حاضر این نوع تولیدات ماندگار که هنرمندان موسیقی آن دوره تولید کردند، مخاطب بسیار کمی دارد. شاید هم یک دلیل آن تغییر شرایط جامعه امروز و پیشرفت تکنولوژی و دسترسی به فضاهای مجازی باشد. نسل امروز به دنبال موسیقی‌هایی هستند که ممکن است خوشایند سلیقه ما نباشد.
اما برای خود جوانان جالب و ارزشمند است و من هم احترام می‌گذارم. سلیقه‌ها متفاوت است و نباید اصرار داشت که موسیقی مورد علاقه ما را گوش بدهند. انواع و اقسام موسیقی باید در جامعه باشد و شنیده شود، چرا که موسیقی غذای روح است. اصولاً موسیقی جدی و علمی طرفداران اندکی دارد و در اروپا هم همین نگاه وجود دارد. سالن‌های موسیقی جدی، مخاطبان کمتری دارند و دولت باید در این زمینه یارانه بدهد. گرایش مردم بیشتر به سمت پاپ و راک و موسیقی‌های الکترونیک است.
استاد پشنگ کامکار این روزها مشغول تولید یک قطعه با اشعار دکتر شفیعی کدکنی است که بزودی در فضای مجازی منتشر می‌شود. او می‌گوید، امروزه نوار و سی‌دی فروشی ندارد. حتی اگر کلی هم هزینه شود بستری برای گوش کردن آنها نیست و همه آنها را باید به صورت فلش و از طریق شبکه‌های اجتماعی به گوش مردم رسانید.
صاحب سبک با اصالت
حمیدرضا نوربخش، مدیرعامل خانه موسیقی هم درباره پرویز مشکاتیان بیان کرد: «بی‌تردید استاد پرویز مشکاتیان یکی از برجسته‌ترین موسیقیدانان وآهنگسازان و نوازندگان 50 سال اخیر ما‌ست. در عرصه نوازندگی، شیوه بسیار جذاب و نوینی در سنتور نوازی ایجاد کرد. سبکی منحصر به‌فرد که علاقه‌مندان بسیاری را به خود جذب کرد و درنسل جوان تأثیرگذار بود، سبکی که بنیانش بر اصالت و موسیقی دستگاهی بود اما در عین حال خلاقیت و نوآوری هم درآن موج می‌زند.»
او در ادامه افزود: «مشکاتیان در عرصه آهنگسازی هم متمایز بود و به دلیل اشرافش بر شعر و مقوله ادبیات کلاسیک فارسی، توانست تصانیف بسیار زیبایی تولید کند. او با شعر، چه کهن چه نو، یک همزیستی دائمی داشت و با شعر زندگی می‌کرد و سخن می‌گفت. نکته دیگر اینکه مشکاتیان ردیف موسیقی ایرانی را به‌خوبی می‌دانست و آن را از استادان درجه یک بازمانده اواخر دوره قاجار در مرکز حفظ و اشاعه موسیقی آموخته بود و با این تسلط و ذهن خلاق و نوپرداز توانست ملودی‌های نابی خلق کند که بخشی از بهترین آثارش با صدای استاد محمدرضا شجریان ماندگار شد و همچنین با خوانندگان دیگر از جلمه بنده. در تمامی آثارش این جذابیت و نوگرایی همراه با اصالت موج می‌زند و این امرموجب شد در عرصه‌های مختلف بدرخشد.» این خواننده به همکاری و رفاقت با پرویز مشکاتیان اشاره کرد و گفت: «آشنایی من با ایشان به اواسط دهه 60 برمی‌گردد و واسطه این آشنایی زنده‌یاد استاد احمد عبادی بزرگمرد نوازنده سه‌تار و یادگار خاندان موسیقی بود و بعد از آن دوستی ما بسیار پایدار و عمیق شد و تا واپسین روزهای زندگی او ادامه پیدا کرد. در این بیش از 20 سال رفاقت و آشنایی دوبار توفیق همکاری با ایشان را داشتم. یک بارسال 76 با همراهی گروه موسیقی عارف که دوسال ادامه پیدا کرد و آلبوم آن هم منتشر شد. آخرین کنسرت ایشان هم سال 86 بود که در تالار وزارت کشور برگزار شد و در آن اجرا هم با گروه عارف در خدمت ایشان بودم.»
نوربخش، درباره جایگاه بزرگانی چون پرویز مشکاتیان درجامعه امروز گفت: «جای تأسف است که بگویم در مقوله آموزش موسیقی، با وجود استعداد‌های بسیار خوبی که داریم، آنچنان که باید و شاید از سوی جوانان جدی گرفته نشده است.
بنابراین لازم است در زمینه آموزش موسیقی استمرار داشت تا هنرمند بتواند پایه موسیقایی‌اش را غنی و محکم کند؛ موضوع مهمی که در پرویز مشکاتیان هم دیده می‌شد.
او سالیان سال در زمینه آموزش زحمت کشید و موسیقی را به خوبی هضم کرد، اما متأسفانه جامعه و گوش نسل جوان ما به دلایل مختلف با این موسیقی‌ها فاصله گرفته است که یک بخش آن مربوط به رسانه ملی است و همچنین فضای مجازی. باید گوش ما با این موسیقی‌ها آشنا شود و انس بگیرد و خاطره‌سازی کند. وقتی این موسیقی‌ها از سوی نسل جوان شنیده نشود طبیعتاً با آن بیگانه خواهند شد و جای آن را وجه غالب موسیقی امروز خواهد گرفت که پایه و اساسی ندارد، اگرچه تأکید دارم انواع و اقسام موسیقی‌ها باید در جامعه تولید و شنیده شود.
مشکاتیان میراث ماندگار
این هنرمند درادامه بیان کرد: «ما باید به نسل جوان شخصیت‌هایی چون پرویز مشکاتیان را یادآوری و معرفی کنیم. این بزرگان مواریث فرهنگی کشورما هستند و باید حفظ شوند. همان‌طور که بناهای تاریخی میراث ما هستند هنر موسیقی هم میراث فرهنگ و هنر کشور ما است.
اگر امروز اصراری بر حفظ و نگاه داشتن سنت‌های گذشته ما چون نوروز، یلدا، جشن مهرگان و... است، موسیقی هم یکی از پایه‌ها و ستون‌های میراث تمدنی ما بوده و هست و به نظر من شخصیت‌هایی چون پرویز مشکاتیان از مواریث ارزشمند این کشور است که باید آنها را پاس بداریم و آثارشان را بارها و بارها بشنویم، حتی بازتولید و اجراشده و با نگاه نو در نسل جوان اجرا شود و با آن مأنوس شد و خاطره‌سازی کرد.»