میترا جلیلی
خبرنگار

در نمایشگاه امسال چند شرکت دانش‌بنیان و با چه تعداد محصول حضور یافتند؟
در نمایشگاه اکسپو 2024 حضور شرکت‌های دانش‌بنیان را می‌توان در دو بخش مورد توجه قرار داد؛ سالن 37A به عنوان خانه نوآوری و فناوری (IHIT) به صورت دائم میزبان حدود 700 شرکت دانش‌بنیان است که این سالن در ایام نمایشگاه اکسپو زیر بار نمایشگاه رفت و نماینده‌های حدود 200 شرکت در نمایشگاه مستقر بودند تا به معرفی کامل محصولات خود بپردازند. در سالن‌های دیگر نمایشگاه نیز در مجموع 518 غرفه‌دار حضور داشتند و حدود 62 غرفه به شرکت‌های دانش‌بنیان اختصاص یافته بود. این تعداد شرکت دانش‌بنیان حدود ۱۵۰۰ محصول فناورانه خود را در معرض بازدیدکنندگان قرار دادند.
تولیدات ارائه شده توسط شرکت‌های دانش‌بنیان بیشتر در چه حوزه‌هایی بود؟
امسال شرکت‌های دانش‌بنیان در 7 گروه کالایی متنوع محصولات خود را ارائه دادند که این محصولات در حوزه کشاورزی، آرایشی و بهداشتی، پلیمر و کامپاند، تجهیزات صنعتی و حوزه تجهیزات آزمایشگاهی و صنایع نفت و گاز بوده است. همچنین محصولاتی در حوزه سلامت در 3 بخش دارو، تجهیزات پزشکی و داروهای گیاهی در نمایشگاه توانمندی‌های صادراتی ایران ارائه شد.
کدام کشورها از دستاوردهای شرکت‌های دانش‌بنیان بازدید داشتند؟
با اینکه بسیاری معتقد بودند در شرایط کنونی و بعد از تنش‌های ایران و رژیم‌صهیونیستی، هیأت‌های خارجی کمتری در اکسپو امسال حضور می‌یابند ولی تعداد بازدیدکنندگان خارجی افزایش یافت و موفق به پذیرایی از میهمان‌های خارجی در سطوح بالا شدیم که دستاورد بزرگی برای دولت سیزدهم محسوب می‌شود. طبق آمار سازمان توسعه تجارت ایران، در مجموع بیش از 80 کشور جهان از اکسپو2024 بازدید کردند که از میان آنها 30 کشور به صورت اختصاصی در سالن آی‌هیت حضور یافتند. از این کشورها می‌توان به چین، روسیه، عربستان، ترکیه، قطر، عراق، ارمنستان، پاکستان، عمان، کوبا، اروگوئه و آرژانتین اشاره کرد که هیأت‌های دولتی و خصوصی آنها به صورت اختصاصی حدود یک ساعت‌ونیم تا دو ساعت از این سالن بازدید کردند.
سهم شرکت‌های فناور از مجموع قراردادهای منعقد شده در اکسپو2024 چقدر بوده است؟
در بحث قراردادها هنوز به عدد دقیقی نرسیده‌ایم چراکه بسیاری از صحبت‌ها و قراردادهای اولیه برای رسیدن به نتیجه نهایی منوط به ارسال نمونه، بازدید طرفین از خطوط تولید و برخی موارد دیگر است، اما در مجموع می‌توان گفت سهم شرکت‌های فناور از قراردادهای تجاری و صادراتی حدود 20 تا 30 درصد بوده است.
در دولت سیزدهم میزان صادرات شرکت‌های دانش‌بنیان چه پیشرفتی داشته است؟
با وجود همه مشکلاتی که پیش از این وجود داشت و بیشتر آنها در دولت سیزدهم در مسیر حل شدن است، می‌توان گفت میزان صادرات شرکت‌های فناور رشد مناسبی داشته است. البته در حال پایش آمار و اطلاعات گمرک هستیم تا بعداً آمار دقیق و به تفکیک، اطلاع‌رسانی شود اما می‌توان گفت میزان صادرات شرکت‌های دانش‌بنیان در سال 1402 حدود دوونیم میلیارد دلار بوده است.
کدام محصول دانش‌بنیان بیشتر صادر می‌شود و بازار آنها کدام کشورها هستند؟
بیشترین میزان صادرات محصولات دانش‌بنیان در حوزه محصولات شیمیایی و پلیمری است و بازار هدف، بیشتر کشورهای منطقه بوده است. در رده بعدی هم محصولات صنایع برقی و دسته انرژی و تجهیزات صنعتی قرار گرفته‌اند. ما در حوزه تجهیزات پزشکی نیز رکوردهایی در صادرات به چین، کره‌جنوبی و برخی از کشورهای اروپایی داشتیم.
با توجه به توانمندی‌های صادراتی شرکت‌های فناور، چنین نمایشگاهی چقدر می‌تواند راه آنها را هموار کند؟
تمامی شرکت‌های دانش‌بنیان شرکت‌کننده در این نمایشگاه نسبت به دوره‌های گذشته رضایت بیشتری داشتند و حتی برخی معتقدند اگر نمایشگاه‌هایی همچون اکسپو امتداد داشته باشد، دیگر برای توسعه صادرات خود نیازی به حضور نمایشگاه‌های خارجی ندارند چراکه هیأت‌های تجاری خارجی از نزدیک ایران و محصولات تولید شده در ایران را می‌بینند؛ همان‌طور که در اکسپو امسال بسیاری از هیأت‌های تجاری خارجی پس از آشنایی با دستاوردهای شرکت‌های دانش‌بنیان، با آنها جلساتی برگزار کردند، از خطوط تولید آنها بازدید داشتند یا از شهرک‌های علم و فناوری بازدید کردند و به طور کلی تصورشان از ایران تغییر کرد. مطمئناً این افراد در کشور خود تبلیغاتی خواهند داشت که این به نفع حوزه فناوری و دانش‌بنیان کشور و حتی سایر توانمندی‌های صادراتی‌مان خواهد بود.
شرکت‌های دانش‌بنیان در صادرات محصولات خود با چه موانعی مواجه هستند؟
یکی از موانع صادراتی و چالش‌های بزرگ تجارت بین‌الملل، عدم شناخت درست و کافی از ایران و محصولات شرکت‌های ایرانی و همچنین دانش‌بنیان‌هاست. ما تبلیغ زیادی در کشورهای دیگر نداشته‌ایم و فضای رسانه‌ای کشورهای غربی بویژه امریکا درباره ایران مغرضانه و منفی بوده است، اما برگزاری نمایشگاه‌هایی همچون اکسپو می‌تواند این مشکل را حل کند.
 یکی دیگر از چالش‌های شرکت‌های ایرانی در صادرات، مراودات بین‌المللی و تراکنش‌های مالی است. شرکت‌های دانش‌بنیان به شبکه بانکی بین‌المللی متصل نیستند و به دلیل تحریم مجبور می‌شوند کالای خود را از یک کشور ثالث به دست خریدار برسانند که میزان سود آنها را پایین می‌آورد، بنابراین جذابیت صادرات برای این شرکت‌ها کاهش می‌یابد، اما چنین نمایشگاهی می‌تواند مشکلات را کمتر کند.
همچنین در سال‌های گذشته قوانینی وضع شده که نه تنها کمکی به تسهیل صادرات شرکت‌های دانش‌بنیان نمی‌کند بلکه مشکلات را بیشتر می‌کند، اما در دولت سیزدهم این قوانین رو به اصلاح است. این شرکت‌ها در زمینه ثبت ارز و گمرک مشکلاتی دارند که حالا در دولت سیزدهم برای رفع این مشکلات و موانع تلاش می‌شود.
به عنوان مثال شرکت‌های دانش‌بنیان قراردادهایی بسته‌اند ولی وضع قوانین آنی همچون ممنوعیت صادرات برخی محصولات برای آنها دردسرساز می‌شود. گاه کالاها در گمرکات بلوکه می‌شوند و مدت‌ها به دست این شرکت‌ها نمی‌رسند که خود می‌تواند در زنجیره تأمین خطوط تولید مشکلاتی ایجاد کند. به این ترتیب هیچ محصول صادراتی تولید نمی‌شود که بتواند وارد چرخه صادرات شود. این در حالی است که باید این چرخه، روان و آسان کار کند وگرنه دانش‌بنیان‌ها نمی‌توانند موفق شوند.