صندوق ملی محیط زیست فرصتی برای گردشگری پایدار
هتل‌های سبز
محمد جهانشاهی
دبیر کمیته ملی طبیعت‌گردی و گردشگری سبز
گردشگری، به عنوان یکی از مهم‌ترین ابزارها در بسیاری از کشورهای دنیا، سهم زیادی در درآمدزایی، اشتغالزایی، کاهش فقر و سرعت بخشیدن به روندهای توسعه‌ای دنیا دارد. از سوی دیگر این صنعت به دلیل ماهیت مصرف‌گرایی، سهمی حدود 8 درصدی در تولید گازهای گلخانه‌ای دارد و با اضافه شدن سهم نزدیک به 4 درصدی صنعت هوایی که بخشی از زنجیره تأمین در صنعت گردشگری است، این رقم به 12 درصد می‌رسد. البته فقط بحث آلودگی نیست، گردشگری جزو بخش‌های پرمصرف آب هم هست و این دغدغه در سطح جهانی از طرف برنامه‌ریزان و سیاستگذاران گردشگری مورد توجه است. مباحثی چون گردشگری سبز یا هتل‌های سبز نیز چند سالی است که در گوشه و کنار جهان به عنوان رویکردی زیست محیطی‌محور، کارش را شروع کرده است. با توجه به سرمایه‌گذاری رو به افزون در صنعت هتلداری جهان، هر روزه بر استانداردهای هتل‌های دوستدار محیط زیست افزوده می‌شود تا جایی که بسیاری از گروه‌های هتلی بزرگ دنیا استانداردهایی ویژه برند خود تعریف کرده‌اند. امروزه توجه به بحث توسعه پایدار و بهینه‌سازی مصرف انرژی، بهره‌گیری از روش‌های بازچرخانی آب و مدیریت پسماند به عنوان بخش مهمی از فازهای مطالعاتی و طرح‌های توجیهی در اجرای پروژه‌های سرمایه‌گذاری است، چرا که علاوه بر کاهش هزینه‌ها و افزایش بهره‌وری، مورد توجه بخشی از بازار گردشگری بین‌المللی هم قرار دارد؛ هر چند این تقاضا فراگیر نیست اما رو به افزایش است. باید بدانیم در حدود ۴۰ درصد انرژی مصرفی در هتل‌ها از طریق برق و ۶۰ درصد دیگر از سوخت‌های فسیلی تأمین می‌شود. سه‌چهارم کل انرژی مصرفی در هتل‌ها به روشنایی، گرمایش فضا، تهیه آبگرم و تهویه هوا اختصاص می‌یابد و کلاً بخش مرتبط با انرژی و آب بیش از 10 درصد هزینه‌ها را به خود اختصاص می‌دهد و نقش زیادی در قیمت تمام‌شده بهای خدمات هتل‌ها دارد. در کشور ما نیز اگر چه تعداد هتل‌ها نسبت به بسیاری از مقاصد گردشگری دنیا زیاد نیست، ولی با توجه به تعداد 1100 هتل موجود و ده‌ها هتل در دست ساخت و اینکه میانگین سنی هتل‌های چهار و پنج ستاره کشور بالای 30 سال است، این خود عاملی برای کاهش بهره‌وری و افزایش مصرف انرژی و منابع است.
از سال گذشته و همزمان با روز جهانی جهانگردی با توجه به شعار سال 2024 سازمان جهانی گردشگری که ترویج سرمایه‌گذاری سبز در گردشگری را هدفگذاری کرد، بحث توجه به این مقوله شکل جدی‌تری گرفت. تفاهمنامه‌هایی بین بخش‌های دولتی و خصوصی صنعت گردشگری، شرکت آب و فاضلاب کشور، وزارت نیرو در بخش انرژی‌های تجدیدپذیر، شرکت ملی گاز و نیز صندوق ملی محیط زیست و بنیاد علوی در همین رابطه منعقد شد، همچنین از برخی تأسیسات گردشگری و اشخاص حقیقی و حقوقی فعال در رابطه با گردشگری سبز تجلیل شد.
گردشگری سبز
در حال حاضر با تصمیم نهادهای متولی انرژی و آب و با توجه به تعدد تأسیسات و برخی ملاحظات دیگر، شهرهای مشهد و شیراز به عنوان شهرهای پایلوت (منتخب) جهت اجرای برنامه‌های گردشگری سبز با تمرکز بر هتل‌ها انتخاب شده‌اند و پیش‌بینی می‌شود، سال 1403 گام‌های جدی در این رابطه برداشته شود.
نکته‌ای که در این میان می‌تواند حائز اهمیت باشد، حضور صندوق ملی محیط زیست است؛ نهادی که با هدف تقلیل آلاینده‌های محیط زیستی، جلوگیری از تخریب محیط زیست و حفاظت و بهره‌برداری پایدار از منابع طبیعی در سال 84 شکل گرفت. منابع این صندوق از محل ماده 33 قانون هوای پاک، ماده 12 آیین‌نامه اجرایی قانون مدیریت پسماند، قانون حفاظت از تالاب‌ها و نیز از مفاد ذیل تبصره 6 قانون بودجه و مالیات بر ارزش افزوده تأمین می‌شود و از طرق مختلف از جمله اعطای تسهیلات، سرمایه‌گذاری و مشارکت و نیز برخی مدل‌های حمایتی و مالی دیگر مورد استفاده قرار می‌گیرد. با توجه به اینکه یکی از اصلی‌ترین الزامات جهت ایجاد رویه‌های جدید و تغییر روندهای معمول و توسعه گردشگری سبز کشور، تأمین منابع مالی و وجود مدل‌هایی در این رابطه است و از آنجا که صندوق ملی محیط زیست طی سال‌های گذشته تجربه خوبی در رابطه با انواع طرح‌های محیط زیست محور کسب کرده و رویکرد فعلی مدیران این نهاد حمایت از توسعه گردشگری سبز است، فرصت مناسبی برای فعالان صنعت گردشگری به حساب می‌آید تا تأسیسات و مراکز گردشگری را در مسیر بهینه‌سازی مصرف آب و انرژی سوق دهند و با افزایش بهره‌وری و مدیریت منابع، علاوه بر کاهش هزینه و پایداری کسب‌و‌کار خود، مسئولیت خویش در قبال محیط زیست و ارزش‌های فرهنگی و اجتماعی را مورد توجه قرار دهند و خود بخشی از فرایند آگاهی‌بخشی و فرهنگ‌سازی در این رابطه باشند.
احداث، تکمیل، بازسازی و بهینه‌سازی پروژه‌های مربوط به تصفیه فاضلاب و بازچرخانی آب، کاهش آلودگی هوا، مدیریت پسماند و بازیافت، انرژی‌های تجدیدپذیر و... محورهای تسهیلاتی و حمایتی صندوق هستند. در حال حاضر هزینه‌های مربوط به بخش انرژی و آب در هتل‌های یک تا 5 ستاره به ازای هر تخت بسته به برخی عوامل از جمله شرایط اقلیمی، سن هتل، میزان نوسازی و... از 2 تا 10 میلیون تومان در سال متغیر است و به طور مثال یک هتل 5 ستاره با سن بالای 50 سال و تعداد حداقل 300 تخت در اقلیم گرم حداقل 3 میلیارد تومان در سال هزینه‌های مربوط به این بخش‌ها را پرداخت می‌کند و این در حالی است که عمده هزینه هتل‌ها در بخش آب و فاضلاب است و با اجرای پروژه تصفیه فاضلاب و بهره‌برداری از پساب هتل که اتفاقاً حجم قابل توجه‌ای هم هست، ضمن تأمین نیازهای غیرشرب و کاهش جدی هزینه‌ها حداکثر طی 3 تا 4 سال این میزان سرمایه‌گذاری مستهلک شده و در سال‌های بعد شاهد سودآوری بیشتر و افزایش درآمد پایدار در مجموعه خواهیم بود.