نیلوفر منصوری
خبرنگار

سومین خلیج بزرگ دنیاست؛ خلیجی با وسعتی بالغ بر ۲۳۷ هزار کیلومترمربع که دامنه‌های تمدنی عظیمی دارد. خلیجی که به جهت دارا بودن منابع عظیم نفت و گاز یکی از معروف‌ترین مناطق جغرافیایی جهان محسوب می‌شود. این منطقه دریایی که روزگاری دریای داخلی ایران بود، یادآور حاکمیت تاریخی و حاکمیت تمدنی کشور ماست. تمدن عظیمی‌که هر چند فراموش شده اما با ثبت آن در تاریخ، یادآوری امتداد هویت تاریخی و تمدن دیرپای ایران‌زمین است.
دهم اردیبهشت، روز ملی خلیج فارس است؛ خلیجی که روز به روز بر اهمیت آن افزوده می‌شود. به همین جهت است که اقتصاد و توسعه دریامحور یکی از رویکردهای دولت سیزدهم است تا از ظرفیت منابع و گستره‌های آبی این تمدن عظیم برای رشد اقتصادی، بهبود وضعیت معیشت، ایجاد اشتغال و در نهایت افزایش تولید ناخالص داخلی به‌خوبی استفاده شود. دکتر مهدی دوستی، استاندار هرمزگان در دولت سیزدهم در گفت‌و‌گو با «ایران» معتقد است که حوزه اقتصاد دریامحور، فراتر از شیلات و گردشگری دریاست. به گفته این مسئول، اتفاقات خوبی در سال‌های اخیر در این استان رقم خورده است. گفت‌و‌گوی ما با استاندار هرمزگان درباره ظرفیت‌های خلیج فارس و برنامه‌ها و اقدامات دولت در بهره‌گیری از این ظرفیت‌ها از نظرتان می‌گذرد:
  با توجه به رویکرد جدید اقتصاد دریامحور و ظرفیت‌های عظیم و نهفته در خلیج فارس، استانداری هرمزگان در این زمینه چه فعالیت‌هایی انجام داده است؟
در سال 1401، با تشکیل کارگروه اقتصاد دریامحور با ریاست استاندار و دبیر سازمان بنادر، جلسات و برنامه‌ریزی‌ها به صورت منظم برگزار شد. با توجه به اینکه موضوعات مربوط به اقتصاد دریا در کشور ما دسته‌بندی و طبقه‌بندی نشده بود، ابتدا براساس الگوی بین‌المللی و اتحادیه اروپا پیش رفتیم. کم‌کم با توجه به مسائل دریا و بنادر خودمان، اقتصاد دریامحور را با مؤلفه‌های ملی خودمان و بر مبنای طبقه‌بندی جهانی طراحی کردیم که در خیلی از موارد از طبقه‌بندی جهانی تبعیت می‌کند. این موضوع یک اتفاق مثبت رو به جلو بود، زیرا باید مسائل خودمان را لحاظ می‌کردیم ضمن اینکه باید توجه می‌کردیم که با طبقه‌بندی جهانی هم تناسب داشته باشد.
از سوی دیگر، بخشی از مسائل به امور اعتباری و تسهیلاتی مربوط می‌شد. برای اجرای پروژه‌هایی مثل پرورش آبزیان، تجارت، ترانزیت، گردشگری و مسائل دیگر، نیاز به اعتبارات بود تا با ساخت راه‌های عمود بر ساحل اعم از جاده و خطوط ریلی بتوانیم طرح‌های مورد نظر را اجرا کنیم. در زمینه تسهیلات نیز همین گونه پیش رفتیم. پرورش ماهی در قفس، پرورش میگو، خرید شناورهای دریایی و تجاری، تسهیلات گردشگری در جزایر و... در نظام اولویت‌بندی تخصیص تسهیلات قرار داشتند.
  در این زمینه چه ضعف و کاستی‌هایی وجود داشت؟
 در کل ما در مدل توسعه ضعف داریم. به عنوان نمونه، در استان هرمزگان سالی حدود 4.5 میلیون تن فولاد تولید می‌شود؛ فولادی که به درد صنعت کشتی‌سازی که صنعت پیشران دریاست، نمی‌خورد. به همین جهت با همکاری سازمان ایمیدرو و پیگیری‌هایی که داشتیم، فولادهای در دست ساخت، به صورت ورق تولید شد تا در زنجیره مربوط به صنعت کشتی‌سازی قرار گیرد. در زمینه اقدامات نرم‌افزاری هم با برخی ضعف‌ها مواجه بودیم. به عنوان مثال، ایزوایکو به عنوان صنعت کشتی‌سازی، مرز رسمی نداشت. با عملیاتی شدن این مرز رسمی، سطح خدمات‌دهی ایزوایکو (مجتمع کشتی‌سازی و صنایع فراساحل ایران) به‌طور چشمگیری افزایش یافت.
از سوی دیگر، در سند توسعه بنادر و سواحل کشور؛ موسوم بهiczm (مدیریت یکپارچه نواحی ساحلی ایران)، اسکراپ و زنجیره ساخت و مونتاژ شناورها در استان هرمزگان وجود نداشت. با همکاری سازمان بنادر، این امتیاز برای استان کسب شد تا فاصله چند صد کیلومتری حمل از کارخانه فولاد تا اسکراپ کم شود.
  از ابتدای فعالیت دولت سیزدهم تا کنون در حوزه بنادر در استان هرمزگان چه طرح‌هایی اجرا شده است؟
از ابتدای دولت سیزدهم تا کنون 7 پروژه بندری به پایان رسید تا اقتصاد بر پایه دریامحور اجرا شود: فاز سوم بندر شهید رجایی به ظرفیت یک میلیون و 100 هزار تی‌ای‌یو، بندر تخصصی خمیر به عنوان اولین بندر تخصصی کشور در زمینه صادرات گچ، بندر جزیره حیاتی بوموسی به عنوان بندر «تا ابد ایرانی بوموسی»، اتمام بندر سیریک، اتمام بندر منطقه ویژه پارسیان و بندر صیادی کوهسار در جاسک، صادرات در بندر خمیر با ظرفیت بیش از یک میلیون و 200 هزار تن. همزمان با افتتاح بنادر، جاده معادن و دسترسی معادن هم ایجاد شد تا خودروهای حمل بار و کامیون‌ها بتوانند دسترسی مناسبی به بندر داشته باشند. مجموعه هماهنگ‌سازی، میان داشته‌های معدنی و داشته‌های بندری و اتصال آنها با یک جاده مناسب سبب شده که اتفاق مناسبی در زمینه صادرات رقم بخورد.
همچنین بندر بزرگ شرق به عنوان پیشران توسعه مکران و بندر بزرگ غرب به عنوان پیشران توسعه غرب نیز نقش بسیار مهمی دارند. از مزایای بندر بزرگ شرق می‌توان به تقویت ترانزیت کریدور شرق کشور، نزدیکی و همجواری با آب‌های آزاد (بین‌المللی) و نزدیکی و همجواری با پایانه‌های انرژی کشور اشاره کرد. از مزایای بندر بزرگ غرب نیز می‌توان به توسعه متوازن شرق و غرب، عدم مداخله برنامه‌های شهری و توسعه بندرشهر لنگه و ظرفیت‌سازی جهت ایجاد بنادر نسل سوم با توجه به همجواری با شهرک‌های صنعتی اشاره کرد.
پروژه طرح ماهی در قفس از دیگر دستاوردهای این دولت بود که از ابتدای دولت سیزدهم تولید زیر 5 هزار تن در سال بود، اما اکنون به ظرفیت تولید بالای 16 هزار تن در سال رسیده است. یعنی از سال 1384 تا 1400 که ظرفیت تولید حدود 5 هزار تن بود در این سه سال به حدود 11 هزار تن ظرفیت رسیده است.
   آیا تمام این پروژه‌ها توسط بخش دولتی صورت گرفت؟
پروژه‌ها تعریف‌شده و متفاوت بودند. بنادر همه در اختیار دولت است، اما پرورش ماهیان در قفس، پروژه گردشگری دریایی، شناورسازی و مزارع میگو جزو وظایف بخش خصوصی قرار گرفت. به عبارتی بنادر توسط دولت ساخته شده اما پسکرانه، باربری، باراندازی، اپراتوری بندر و مدیریت عمل بندر با شرکت خصوصی بود.
   آیا از ظرفیت‌های مردم محلی نیز استفاده شد؟
ظرفیت جامعه محلی و بخش خصوصی درهم تنیده است. در زمینه توسعه در این مناطق چالش‌های زیادی وجود داشت که تلاش شد با رفع آنها جامعه محلی و بومی‌ در زمینه پرورش ماهی و آبزیان و مزارع میگو فعالیت کنند. یکی از این موارد، افتتاح نیروگاه اتمی سیریک با 5 هزار مگاوات برق پایدار غیروابسته به انرژی‌های فسیلی بود. مورد دوم، تجارت محلی و اصولی مردم در بنادر منطقه مکران و جاسک تا بنادر خرد محلی که با رویه‌های ترانزیت داخلی، خارجی، صادرات و واردات بتوانند فعالیت کنند. همچنین صدور 11 هزار مجوز فعالیت در زمینه صید و صیادی جامعه محلی است که برخی از افراد بعضاً 50 سال مجوز فعالیت نگرفته بودند.
علاوه بر این، مزارع میگو توسط افراد محلی و بخش خصوصی مردمی ‌در سواحل انجام می‌شد. میزان تولید در گذشته زیر 2 تن در هکتار بود که به مدد برق‌رسانی، مزارع میگو به تولید و بازده خوبی رسیدند. این طرح، مدل مشارکتی بود که یک سوم آورده مردمی و دو سوم بقیه تسهیلات دولتی بود.
 آیا این تعداد صدور مجوز بر ذخایر آبزی خلیج فارس فشار وارد نمی‌کند؟
این اتفاق نمی‌افتد به این دلیل که، در سفر اول دولت به استان هرمزگان در دی‌ماه 1400، سه مرکز تقویت ذخایر ساخته شد تا بچه ماهی و بچه میگو، رهاسازی شود. علاوه بر این، با ساخت زیستگاه مصنوعی در داخل دریا، بیابانزدایی دریایی صورت گرفت تا صدف‌ها، جلبک‌ها و ریزمغذی‌ها به بدنه قطعات و زیستگاه‌های مصنوعی که ساخته می‌شوند بچسبند و صید جامعه محلی را افزایش دهند.
   با توجه به اجرای این پروژه‌ها، اکنون وضعیت اشتغال به چه صورتی است؟
در ابتدای فعالیت دولت سیزدهم، استان هرمزگان، رتبه اول جمعیت بیکار کشور را به خود اختصاص داده بود. ما نرخ بیکاری 20 درصد را تجربه کردیم. تعهد اشتغال استان در سال 1402، 29 هزار و 69 نفر بوده است. میزان شغلی که ثبت و تأیید شده 53 هزار و 442 نفر بوده است. استان هرمزگان با 183.85 درصد یعنی با حدود 184 درصد تحقق برنامه، رتبه یک کشور را داشته است. استان هرمزگان با همین روند توانست از نظر بیکاری از رده بیکارترین استان کشور به رده هشتم و نهم در گزارش 1402 و از نظر تولید شغل، رتبه یک کشور را داشته است.
نحوه استخدام از استخدام سلیقه‌ای به استخدام از طریق آزمون تغییر کرد. سهمیه‌ای هم برای افراد بومی ‌در نظر گرفته می‌شود. برخی از رشته‌ها به صورت صد درصد بومی و برخی رشته‌ها مثل مهندسی شیمی، برای پالایشگاه‌ها تا 40 درصد ضریب اشتغال افراد بومی اختصاص پیدا می‌کند. یکی دیگر از فعالیت‌های خوبی که انجام شد، تأسیس مدارس هنرستان بود که در سال 1401 و 1402، این مدارس تأسیس شد تا افرادی که خواهان اشتغال در صنعت هستند مهارت‌های لازم را بیاموزند و با رشته‌های تخصصی مثل دیپلم پالایش، دیپلم معدن و دیپلم فولاد بتوانند مهارت‌آموزی لازم را کسب کنند. امسال اولین خروجی دیپلمه‌ها از 16 هنرستان در استان اتفاق می‌افتد که آمار خوبی در اشتغال خواهد بود. علاوه بر این، سامانه جست‌وجوی شغل در وزارت رفاه نیز ایجاد شده که کارفرما، نیازمندی‌های خود را در سامانه ثبت می‌کند و متقاضیان شغل با بارگذاری رزومه، در تخصص مورد نیاز استخدام می‌شوند. ابتدا متقاضیان بومی اولویت اشتغال دارند، در صورتی که متقاضی بومی مورد نظر یافت نشود بعد از دو هفته متقاضیان ملی و غیربومی می‌توانند از این فرصت استفاده کنند.
   آماری که  ارائه کردید بر چه اساسی مطرح می‌شود؟
این آمار بر اساس کدملی‌هایی است که برای اولین بار از فروردین 1402 به بعد بیمه شده‌اند. وزارت کار به طرق مختلف در این زمینه راستی‌آزمایی انجام داده است.
   در زمینه اشتغال اتباع خارجی نیز آماری در دسترس هست ؟
آماری از اشتغال اتباع خارجی به دلیل عدم بیمه، در دست نیست. اما این افراد کماکان در مشاغل غیررسمی که ایرانی‌ها انجام نمی‌دهند، مثل نظافت شهر، کارهای ساختمانی، مزارع میگو، کارهای مرتبط با پرورش آبزیان، زباله و... فعالیت دارند.
   با توجه به ظرفیت‌های خلیج فارس در زمینه آبزی‌پروری و ممنوعیت صید ترال توسط کشتی‌های چینی، شنیده‌ها حاکی از این است که مردم محلی برای معیشت خود، به صید شبانه و مخفیانه که غیرقانونی است، روی می‌آورند. ضمن اینکه خود اهالی نیز به تبعات منفی این کار آگاه هستند، برای این مورد چه برنامه‌ای در دست دارید؟
تمام تلاش ما، هدایت جوامع محلی به سمت پرورش ماهی در قفس و مزارع میگو است. زیرا هم تولید پایدار دارد و هم محیط‌زیست خلیج فارس حفظ می‌شود. با وجود داشتن گارد ساحلی و پایش مدام، در ساحلی حدود 2 هزار و 230 کیلومتر، نیاز است که مردم و جوامع محلی در این زمینه همکاری کنند. انکار نمی‌کنم که آمار بالایی در زمینه توقیف شناورها، ضبط محموله شکار و صید، وجود دارد. وظیفه دولت، ایجاد تقویت ذخایر دریاست و باید سالانه حدود 90 میلیون بچه ماهی و میگو رهاسازی شود.
   برای روز ملی خلیج فارس چه برنامه‌ای دارید؟
روز ملی خلیج فارس یادآور حاکمیت تاریخی و حاکمیت تمدنی ماست. ما تمدن دریایی عظیمی‌داشتیم که متأسفانه فراموش شده است. طبق فرمایش رهبری تمام تمرکزمان به مبحث توسعه است. همچنین مطالعه جامع پیرامون فرهنگ مقاومت، احیای آثار باستانی و تمدنی ساکنین جزیره که با مرزداری و مبارزه با استعمار و تلفیق آن با فرهنگ شهادت در قرن معاصر این مرز را همچنان حفظ کرده‌اند. اهمیت این روز در این است که اول خودمان و بعد کشورهای منطقه بدانند که خلیج فارس روزی دریای داخلی ایران بوده است. اکنون نیز ایران به عنوان همسایه بزرگ و مالک سواحل منطقه خلیج فارس با تمام توان از آن دفاع خواهد کرد.
   چه برنامه‌هایی برای توسعه بنادر در دست دارید؟
اصلی‌ترین برنامه در سال‌جاری، تکمیل خطوط ریلی بندر شهید رجایی، آغاز عملیات اجرایی بندر بزرگ لنگه به عنوان بندر نسل سه جدید و پیشرفته، تکمیل بندر جزیره هرمز به عنوان نقطه عطف گردشگری، ساخت مارینای بزرگ در بندرعباس و هرمز ساخت اسکله گردشگری دریایی است. اصلاحاتی در ترخیص گمرکی، از جمله بخش ریلی و سرعت بخشیدن به فرایندهای ترخیص، ساخت پایانه صادراتی مواد معدنی با اعتباری بالغ بر 50 هزار میلیارد تومان در طرح‌های سرمایه‌گذاری بخش خصوصی و بنادر استان است. یکی دیگر از برنامه‌های در دست اقدام، اجرای طرح توسعه اراضی 2 هزار و 400 هکتاری بندر شهید رجایی است. اتصال کریدور جنوب و محور چابهار به خرمشهر از دیگر برنامه‌های در دست اجراست.
در توسعه شهری نیز نگاه ویژه به توسعه دریامحور به‌ وجود آمده که احداث 10 سکونتگاه ساحلی جدید با رویکرد توسعه شهرهای مولد در استان هرمزگان مکان‌یابی شده که احداث مهم‌ترین سکونتگاه ساحلی در شرق بندرعباس با عنوان شهر جدید خلیج فارس با رویکرد شهر هوشمند آینده و لحاظ معماری ایرانی-اسلامی در حال اقدام است. همچنین مکان‌یابی و مطالعه بزرگ‌ترین پهنه گردشگری و خدماتی که می‌تواند در مقیاس‌های ملی و منطقه‌ای قابل رقابت با کشورهای همسایه باشد، پهنه‌ای که می‌توان کاربری‌های خدماتی، ورزشی، آموزشی، درمانی، گردشگری و... را پوشش دهد.
   بزرگترین چالش اقتصاد دریامحور چیست؟
عمده‌ترین چالش ما در اقتصاد دریامحور، بیشتر از مباحث سخت‌افزاری، مسائل نرم‌افزاری است. هماهنگی بین سیاست‌گذاری‌ها و زیرساخت‌ها چالش مهمی است. از جمله درگاه‌های گمرکی برای حمل ریلی در منطقه شهید رجایی و بندرعباس که در سفر رئیس‌جمهور بیش از هزار میلیارد تومان برای این خطوط تخصیص داده شده است تا حمل ریلی را تقویت کنیم. اما هماهنگی بین زیرساخت‌های سخت‌افزاری و نرم‌افزاری موجب کند پیش رفتن کارهاست. تمرکز عمده ما در این سال، انتقال بار از خطوط ریلی و راه‌آهن است که نام آن را گذاشته‌ایم «سال توسعه ریلی انتقال بار».