راضیه خوئینی
 خبرنگار

تصویر حیات وحش با پس‌زمینه شکوفه‌های بهاری هر عکاس یا گردشگری را برای زدن به دل کوه و دشت‌های پرگل به وجد می‌آورد. اشتیاقی که برای حیات‌وحش گران تمام می‌شود. چراکه بسیاری از طبیعت‌گردان با دیدن حیوانات، توله یا جوجه‌های آنها به ذوق آمده و دست نوازشی به سرشان می‌کشند. اکثر عکاسان تمایل دارند بیش از حد به لانه حیوانات نزدیک شوند تا تصاویری باکیفیت‌تر ثبت کنند. تصور کنید اگر همه گردشگران، هر یک به طریقی با حیات وحش این‌طور رفتار کند؛ چه خواهد شد؟ تداوم این روند با عبور بی‌وقفه هزاران طبیعت‌گرد و ماجراجو در روز، قطعاً تأثیراتی منفی بر جانوران و گیاهان خواهد گذاشت. حتی گردشگرانی که از نظر ما ردی اندک از خود در طبیعت بر جای می‌گذارند؛ با همین رفتارهای خیلی کوچک تأثیراتی جبران‌ناپذیر روی حیات وحش می‌گذارند؛ رفتارهایی ظالمانه علیه موجودات دیگر.

دوستی خاله خرسه در واقعیت
یادآوری سرگذشت تلخی که برای سه توله خرس شیرین و مادرشان به خاطر ندانم‌کاری چند گردشگر رقم خورد، شاید سطح توجه طبیعت‌گردان را بالا ببرد تا به ریزترین نکات اهمیت بدهند؛ حادثه‌ای از روی ناآگاهی طبیعت‌گردان در ارتفاعات روستایی واقع در مرودشت فارس. چند نفر محلی برای گردش در هوای بهاری به ارتفاعات می‌روند که ناگهان صحنه کم‌نظیری از سه توله خرس آنها را به ذوق می‌آورد. خبری از خرس مادر نبود و آنها به خیال کمک و غذا دادن به توله‌ها نزدیک می‌شوند. کاری که خانواده خرس قهوه‌ای را تا دم مرگ کشاند. محیطبانان به محض شنیدن ماجرا از زبان روستاییان، عمق فاجعه را حدس زدند. آنها که جان توله‌ها را در خطر می‌‌دیدند، با تلاش بی‌وقفه ساعت‌ها ارتفاعات منطقه را کاوش کردند. سرانجام دو توله خرس آواره، لاغر و نحیف در شرایط بحرانی پیدا شدند. گرسنگی و تشنگی به کلیه آنها آسیب زده بود. متأسفانه سومین توله اصلاً پیدا نشد. افراد محلی بدون آنکه بدانند چه بازی خطرناکی را شروع کرده‌اند، باعث جدایی توله‌‌های تازه متولد شده از مادرشان شدند. زیرا خرس مادر با استشمام بوی انسان، براساس غریزه فرار را به قرار ترجیح می‌دهد؛ حتی اگر به قیمت جان توله‌هایش تمام شود. بنابراین قصه دوستی خاله خرسه دوباره توسط اهالی این روستا تکرار و بازنویسی شد. پایانی تلخ برای یکی از مهم‌ترین گونه‌های محیط زیست کشورمان که در معرض خطر انقراض است.

رعایت قوانین میزبانان طبیعت
اگرچه بهار فصلی مناسب برای طبیعت‌گردی و تماشای حیات وحش بی‌نظیر کشورمان است اما اگر منجر به دست‌درازی انسان به حریم حیوانات شود، مصداق آشکار ظلم علیه طبیعت و زیستمندان خواهد بود. ایمان ابراهیمی، کارشناس حیات وحش استان اصفهان در گفت‌وگو با روزنامه «ایران» نسبت به این اتفاق، هشدار می‌دهد: بهار حساس‌ترین فصل حیات وحش است؛ زیرا دوره زادآوری، تخم‌گذاری و بزرگ کردن نسل بعدی در گونه‌های مختلف به‌شمار می‌آید. از این بابت رفتار اکثر گونه‌های وحشی و همه جانوران حساس‌تر می‌شود.
گونه‌های مختلف جانوری به حضور انسان و انواع آلودگی‌ اعم از صوتی، نوری و زباله حساس هستند. ابراهیمی می‌گوید: اگرچه محو زیبایی‌های طبیعت می‌شویم، ولی باید ملاحظه موجودات دیگر را کنیم. وقتی پا به عرصه‌های طبیعی می‌گذاریم، در بازه زمانی کوتاهی میهمان گونه‌های جانوری مختلف می‌شویم که در آن منطقه زندگی می‌کنند. کمپ زدن و میهمانی ما نهایتاً یک یا دو شبه تمام می‌شود؛ اما حیواناتی در تمام فصول یا بهار و تابستان آنجا می‌مانند. پس میهمان موظف است تابع قوانین میزبان باشد.
 
دست زدن ممنوع
جغد انبار؛ پرنده کوچک با سینه سپید و چشمان سیاه برجسته، اغلب دستخوش آزار انسان‌ها می‌شود. زیرا این پرنده خانه‌های روستایی یا برج‌ها را برای ساخت آشیانه و زاد و ولد انتخاب می‌کند. برخی از سر ناآگاهی جوجه جغدها را به محیط‌ زیست یا محیطبانان تحویل می‌دهند. خوردن دست انسان به جوجه‌ها، دیگر راهی برای بازگشت آنها به آشیانه باقی نمی‌گذارد. مگر آنکه واقعاً خوش‌شانس باشند.
در واقع میزبانان طبیعت قوانین نانوشته خاصی دارند که ملزم به رعایت آن هستیم. مثلاً صدای بلند موسیقی، استفاده از پروژکتورهای پرنور در شب و ریختن آشغال در طبیعت چه معنی دارد؟ باید طبیعت را طوری ترک کنیم که انگار هرگز آنجا نبوده‌ایم. ابراهیمی ادامه می‌دهد: همه این موارد روی زندگی موفق و میزان زادآوری موجودات ساکن در طبیعت تأثیر می‌گذارد. طبیعتی که زیبایی‌اش مدیون همین گونه‌های گیاهی و جانوری است. حیات وحشی را تجسم کنید بدون صدای آواز پرندگان؛ بدون وجود گونه‌های مختلف گیاهان و گل‌ها یا ردپای گونه‌های مختلف جانوری. این طبیعت چه لطفی خواهد داشت؟
مهمترین قانون، حفظ طبیعت هم برای بهره‌مندی خودمان و هم نسل‌های آینده است. پس به همسایه‌های زیبای خود در طبیعت احترام بگذاریم؛ حتی ظاهراً کوچک و بی‌اهمیت.

حیات وحش نیازی به کمک انسان ندارد
توله گربه‌های جنگلی‌‌ هم از دوستی خاله خرسه گردشگران در امان نمی‌مانند. این ‌نژاد گربه‌ سریع با انسان انس می‌گیرد و نوزاد این حیوان گوشتخوار خوی تهاجمی ندارد. از آنجا که گربه جنگلی مادر، توله‌هایش را برای شکار رفتن تنها می‌گذارد، گردشگران آنها را همراه خود می‌برند. دریغ از اینکه گربه‌های جنگلی با گونه‌های اهلی شهری، زمین تا آسمان با هم تفاوت دارند. غذا دادن، نحوه نگهداری و رژیم غذایی این گونه‌ وحشی بسیار دشوار است. از این‌رو ۹۹ درصد حیواناتی که از حیات وحش گرفته می‌شوند راه بازگشت به‌ طبیعت ندارند.
کارشناسان نزدیک شدن به آشیانه حیوانات را اکیداً ممنوع می‌دانند. ابراهیمی می‌گوید: به هیچ وجه با دیدن توله یا جوجه حیوانات به آنها نزدیک نشوید. تصور نکنید حیوانات کوچک تنها و نیازمند کمک هستند. آنها را لمس یا نوازش نکنید. یقین بدانید پدر یا مادر حیوانات از دیدن شما شوکه شده و لانه را ترک می‌کند و شاید هم همان حوالی پرسه می‌زند. وقتی دست انسان به بچه‌ها یا لانه حیات وحش برسد، احتمال بقای آنها به صفر می‌رسد. پس اگر توله یک گربه‌سان یا خرس را دیدید به آن دست نزنید و جابه‌جایش نکنید. بر فرض اگر زنده بماند یا دامپزشک اقدامات لازم را انجام دهد، ولی شانس بقای آن گونه در طبیعت را سلب کرده‌اید.
مثلاً دلیجه‌ها از کوچک‌ترین شاهین‌سانان، آشیانه خود را روی درخت‌های اطراف سکونتگاه‌های انسان می‌سازند. برخی باغدار‌ها و گردشگران جوجه دلیجه‌ها را می‌گیرند. دلیجه با رژیم غذایی پیچیده‌ از جوندگان و حشرات تغذیه می‌کند و انسان توان تأمین این غذاها را ندارد. اغلب سرنوشت ناگواری در انتظار دلیجه‌های در اسارت است و طی 7-6 ماه پوکی استخوان می‌گیرند. شهروندان یا بومی‌ها زمانی می‌فهمند توان نگهداری از دلیجه را ندارند که دیگر دیر است. سرانجام صیاد می‌ماند و پرنده‌ای معیوب که توان پرواز ندارد.
ابراهیمی می‌گوید: به محض دیدن بچه یا لانه حیوانات حداکثر فاصله را از آنها حفظ کنید. از دور به تماشا بنشینید. موضوع به لمس کردن حیوان‌ها خلاصه نمی‌شود. حتی نزدیکی به لانه‌شان کار دست آنها می‌دهد. با بوی شما بسیاری از گونه‌ها احساس خطر کرده و آشیانه را برای همیشه ترک می‌کنند. زیرا حیات وحش قانونی به اسم تماشای جوجه یا توله ندارد. گردشگرانی که عاشق عکاسی از گونه‌های خاص هستند، بدانند پدر و مادر حیوانات از روی غریزه‌شان فکر می‌کنند شکارچی در انتظار آنهاست. کارهای ظاهراً بی‌ضرر ما حیوانات و بچه‌هایشان را به کام مرگ می‌کشاند. پس وظیفه انسانی حکم می‌کند حیات وحش را آزار ندهیم.