بارش‌ها جانی دوباره به زیستمندان گاوخونی بخشید
نبض حیات فلامینگوها در گرو رهاسازی حقابه
راضیه خوئینی
خبرنگار
بارش‌های اخیر اصفهان حیاتی دوباره به تالاب گاوخونی بخشید. پس از بارندگی‌های اخیر دوباره این تالاب میزبان هزاران بال پرنده مهاجر بویژه فلامینگوها شد. بارندگی‌هایی که از اسفندماه 1402 شروع شد، همچنین سه نوبت بارش شدید باران در اوایل فروردین ۱۴۰۳، رواناب‌ها را از ارتفاعات نایین در شمال تالاب گاوخونی جاری کرد و توانست جان تازه‌ای به بخشی از تالاب بین‌المللی بدهد. این تالاب طی دهه گذشته با کاهش منابع آبی و بحران خشکسالی دست و پنجه نرم می‌کرد. آخرین پایش‌ها نشان می‌داد که شمار پرندگان مهاجر در این تالاب به حداقل رسیده بود.
حالا نبض حیات این تالاب به تصمیم‌گیری‌ها و عزمی جدی برای رهاسازی حقابه آن در فصل گرم سال بستگی دارد. «حسین اکبری»، معاون محیط‌زیست طبیعی و تنوع زیستی اداره کل حفاظت محیط‌زیست استان اصفهان درباره اطلاعات دریافت شده براساس تصاویر ماهواره‌ای جدید که در تاریخ 11 فروردین‌ماه از این تالاب دریافت شده است به «روزنامه ایران» می‌گوید: تصاویر ماهواره‌ای نشان می‌دهد بارش‌های شدید از اول تا سوم فروردین که در ارتفاعات گردنه ملااحمد و کوه‌های نایین اتفاق افتاد، سیلابی را از شمال وارد تالاب گاوخونی کرده است. وی برآورد می‌کند: حدود 2 تا 3 میلیون مترمکعب آب به تالاب گاوخونی وارد شده است. این حجم آب تاحدودی به پایداری رطوبت کمک می‌کند و خشک شدن تالاب را تا حدی به تعویق می‌اندازد.
تالاب گاوخونی سال‌ها خشکیده بود و حقابه‌ای دریافت نکرده بود؛ اما به گفته اکبری با پیگیری‌های بین بخشی فراوان و همکاری‌های مؤثر کشاورزان؛ همچنین همکاری‌های بین بخشی، آذر ماه گذشته بود که حدود ۸ میلیون مترمکعب آب به تالاب گاوخونی وارد شد. ورود آب از هشتم تا دوازدهم آذر ۱۴۰۲باعث شد ۳ تا ۴ درصد شمال تالاب‌ها در قسمت بستر تا حدودی مرطوب شود. اگرچه این حقابه پشتوانه خوبی بود، اما در سال آبی پاییز و زمستان متأسفانه تا آخر بهمن‌ماه بارندگی خاصی صورت نگرفت.
اکبری ادامه می‌دهد: اما در اسفندماه سال گذشته چند بارندگی مؤثر در زیرحوزه زاینده‌رود و در بخش خود تالاب رخ داد. در اوایل فروردین ۱۴۰۳، طی اولین روزها، بارش‌هایی هرچند کوتاه مدت، ولی با شدت زیاد منجر به جاری شدن سیلاب‌هایی شد. بنابراین از ارتفاعات شمالی تالاب یعنی از کوه‌های نایین و گردنه ملااحمد، رواناب‌ها و سیلابی از شاخه‌های زیرحوزه وارد شمال تالاب شد؛ در واقع از ورودی کوه سیاه این سیلاب وارد تالاب شد.
اکبری می‌گوید: اگرچه دستگاه دبی‌سنج برای سنجش میزان رواناب در این ناحیه وجود نداشت؛ چون از شاخه‌های مختلف آب وارد می‌شود؛ ولی تصاویر ماهواره‌ای نشان می‌دهد که 2 تا 3 میلیون مترمکعب آب به گاوخونی ریخته است. طی این مدت، یعنی چند ماه پس از آخرین رهاسازی حقابه در اسفندماه، دیگر رهاسازی آب برای گاوخونی نداشتیم و این بارش‌ها کمک خوبی بود.
باتوجه به ذخیره رطوبتی موجود به دلیل رهاسازی آب از آذرماه 1402، جاری شدن این سیلاب هم مؤثر واقع شد. وضعیت رطوبتی در قسمت شمالی تالاب در اوایل فروردین، شرایط را مناسب‌تر کرد و زمینه ورود پرندگان مهاجر به این تالاب فراهم شد. وی شمار پرندگان مهاجر امسال را با سال‌های گذشته مقایسه می‌کند و می‌افزاید: سیلاب‌ها باعث شد که ورود پرندگان مهاجر را به صورت قابل توجهی نسبت به سال‌های قبل داشته باشیم زیرا قبلاً این تالاب کاملاً خشک شده بود و در بستر زاینده‌رود، در پایین دست هیچ آبی جاری نبود. بنابراین شاهد تنوع کمی از پرنده‌ها؛ هم به لحاظ تنوع و هم به لحاظ جمعیت، بودیم.
امسال فلامینگوها به‌عنوان پرندگان شاخص به این تالاب وارد شده‌اند. معاون محیط‌زیست طبیعی و تنوع زیستی اداره کل حفاظت محیط‌زیست استان اصفهان می‌گوید: البته حدود ۲۰۰ قطعه فلامینگو به‌عنوان پرنده شاخص تالاب تصویربرداری شده است که برآوردهای ما و پایش‌های میدانی نشان می‌دهد آنها حداقل۳۰۰ فرد هستند. زیرا امکان تصویربرداری از ۲۰۰ فرد آنها وجود داشته و طبق برآوردها مابقی در عمق هستند. این فصل، زمان کلونی فلامینگوها به شمار می‌آید که طی آن تخم‌گذاری و جوجه‌آوری می‌کنند، ولی به شرط آنکه رطوبت و آب پایدار در آنجا وجود داشته باشد.
تالاب گاوخونی همزمان با ورود فلامینگوها شاهد ورود پرندگانی از انواع گونه‌های آبزی و کنارآبزی نظیر کشیم‌ها، حواصیل، اِگرگ، آبچیلک‌ها و پرندگان شکاری مثل سنقر آبی و شاهین است. اکبری می‌افزاید: برخی از خانواده اردک‌ها، پلیکان و چوکا هم اینجا دیده شده است و تعداد قابل توجهی از آنها به گاوخونی آمده‌اند. همچنین دو گونه غاز هم شناسایی شده که تداوم حضور آنها مشروط به پایدار ماندن آب است. در این صورت، پرندگان گاوخونی را به‌عنوان زیست‌بوم انتخاب می‌کنند و بسته به تفاوت‌های رفتاری این پرندگان به صورت فصلی اینجا خواهند ماند.
اکبری با توجه به نگرانی افکار عمومی و دوستداران طبیعت برای این پرندگان که ممکن است پس از تخم‌گذاری و جوجه‌آوری با شرایط خشکی تالاب مواجه شوند و این شرایط عامل مرگ آنها یا جوجه‌هایشان شود، می‌گوید: از آنجاکه به احتمال بسیار زیاد فلامینگوها اینجا تخم‌گذاری و جوجه‌آوری خواهند کرد، برای این امر پیگیری‌های زیادی کرده‌ایم که ان‌شاءالله شاهد مرگ و میر این پرندگان با آغاز گرما در ماه خردادماه نباشیم. از منظر قانونی و اخلاقی لازم است که همکاری و هم‌افزایی سریع‌تری برای رهاسازی حقابه تالاب گاوخونی در استان صورت گیرد تا پرندگان مهاجری که به این تالاب پناه آورده‌اند، بتوانند جوجه‌هایشان را به ثمر برسانند و تا خرداد ماه این فرایند را تکمیل کرده و به مهاجرتشان ادامه دهند.
وی با اشاره به حقابه‌ای که برای کشاورزی شرق اصفهان رها شده، می‌گوید: برای حفظ رطوبت پایدار تالاب، امیدواریم امکاناتی فراهم شود تا با همکاری‌های بین بخشی بتوانیم پس از حقابه کشاورزی، حقابه گاوخونی را بگیریم. در این صورت شرایط زیست پرندگان به شرایط پایدار و مناسبی تبدیل خواهد شد.
اگر این فصل رطوبتی باشد، اوایل بهار پرندگان از روی غریزه مهاجرت و سپس تخم‌گذاری و فرایند جوجه‌آوری را شروع می‌کنند. وی با اشاره به تجربه سنوات قبل می‌گوید: چون هوا گرم می‌شود و به سرعت به خشکی و گرما برمی‌خوریم، ان‌شاءالله این خشکی دیرتر اتفاق بیفتد و با حقابه‌ای که درصدد رهاسازی آن از زاینده‌رود هستیم، شرایط زیستی بهتری فراهم آوریم. چون قبل از عید این شرایط را حدس می‌زدیم و برای ما قابل تصور بود، بشدت پیگیر این موضوع بودیم. بر اساس تفاهمنامه‌ای که با شرکت آب منطقه‌ای داشتیم، رهاسازی ۸ میلیون مترمکعب آب در آذر ماه محقق شد. اگرچه این تفاهمنامه در پاییز برای رهاسازی ۲۰ میلیون متر مکعب بود، ولی به طور کامل محقق نشد و در ایستگاه شاخه‌کنار در ورودی تالاب گاوخونی محقق شد.
اکبری می‌افزاید: الان هم پیگیر بودیم که حقابه فصل زمستان سال 1402 و بهار 1403 مطابق با ذخایر سد زاینده‌رود و پس از رهاسازی آب برای کشاورزی باشد. پیگیری‌ها و مکاتبات و هماهنگی‌های بین بخشی بسیاری انجام شده است. ان شاء الله که بعد از رهاسازی حقابه کشاورزی اتفاق بیفتد؛ زیرا ضرورتی حیاتی برای زیستمندان و پرندگان مهاجر تالاب به شمار می‌آید. لطف الهی و شرایط طبیعی به احیای این تالاب کمک کرده است و امیدواریم همکاری و هم‌افزایی بین بخشی به نتیجه برسد و شاهد رهاسازی حقابه‌ای از زاینده‌رود به گاوخونی باشیم.