خاطرات مصوّر از انقلاب اسلامی ایران
علی‌الله سلیمی
نویسنده
و منتقد ادبی
خاطرات جمعی ما از روزهای پرشور انقلاب اسلامی با برخی نمادهای فرهنگی این رویداد بزرگ اجتماعی در هم آمیخته که در این میان، پوسترهای انقلاب اسلامی در تداعی و یادآوری روزهای تاریخ‌ساز آن ایام جایگاه ویژه‌ای دارد. پوسترهای انقلاب اسلامی به اعتقاد بسیاری از کارشناسان هنری، معرف بخشی از فرهنگ و هنرهای تجسمی مدرن هنرمندان ایرانی و دوران انقلاب اسلامی هستند که کشف جدیدی به‌عنوان زبانی برای بیان انقلاب بودند به همین دلیل بخش قابل توجهی از پوسترهای انقلاب اسلامی به یادگار مانده از آن دوران طلایی هنر انقلاب اسلامی، امروزه به‌عنوان بخشی از تاریخ گرافیک کشور به حساب می‌آیند که در کنار جنبه‌های تاریخی، ارزشهای هنری بالایی هم دارند.
از ویژگی‌های اصلی این پوسترها، فراگیری عمومی آنها بود که در هر کوی و برزن به چشم می‌خورد. نکته قابل توجه این‌که در زمان انقلاب موقعیت چاپ و دسترسی به دستگاه چاپ با توجه به فضای نظامی و خفقان موجود در جامعه فراهم نبود، اما تعداد زیادی پوستر با کمترین امکانات با چاپ سیلک در زیرزمین‌ها آماده و میان مردم پخش می‌شد. با گذر زمان و به مرور این پوسترها در حافظه تاریخ جا می‌گرفت ولی به تازگی اقدام قابل توجهی در گردآوری و انتشار پوسترهای انقلاب اسلامی انجام و کتاب«پوسترهای انقلاب اسلامی ایران» با پژوهش محمدرضا توکلی صابری و با مقدمه نورالدین زرین‌کلک تهیه و از سوی انتشارات سوره مهر منتشر شده است.
این کتاب شامل ٥٨٦ پوستر است که مؤلف از دیوارهاى شهر تهران برداشته، به علاوه پوسترهایى که از انجمن گرافیک ایران، مرکز اسناد مجلس شوراى اسلامى و از منابع دیگر تهیه کرده است. این پوسترها بر حسب موضوع در چهل و دو گروه طبقه‌بندى شده‌اند، سپس این گروه‌ها در زیر سه عنوان کلى روزهاى انقلاب اسلامى، شخصیت‌هاى انقلاب و موضوعات انقلاب در کتاب تنظیم شده‌اند. این پوسترها بخشى از تاریخ ایران را طى سال‌هاى ١٣٥٧ تا ١٣٦٤ به نمایش می‌گذارد و اطلاعات تاریخى، جامعه شناختى و هنرى زیادى در بر دارند و می‌توانند براى این نوع بررسی‌ها به کار روند. دکتر نورالدین زرین کلک که از او با عنوان پدر انیمیشن ایران هم یاد می‌شود، در مقدمه این کتاب نوشته است، کتابی که در دست دارید از مجموعه پوسترهایی تشکیل شده است که با آغاز حرکت انقلاب ایران متولد شدند و به دست دکتر محمدرضا توکلی صابری مؤلف کتاب گرد آمده است.
این پوسترها جای پای حوادثی را ردیابی می‌کند که قله بزرگی در تاریخ ایران به حساب می‌آید. همچنین مؤلف اثر، محمدرضا توکلى صابرى در مقدمه کتاب به اهمیت موضوع اشاره و یادآوری کرده، در آن وقت حس کردم که در برهه زمانى بسیار مهمى از تاریخ کشور قرار دارم. ماه‌ها کار من رفتن به سخنرانى‌ها، میتینگ‌ها، نمایش‌ها، نمایشگاه‌ها و تظاهرات بود. بعضى از اطلاعیه‌ها و پوسترها حاوى گرافیک، تصاویر یا پیام‌هاى بسیار جالبى بودند و به خودى خود داشتن آنها جالب بود. بنابراین من به فکر افتادم که اینها را جمع‌آورى کنم.
کتاب پوسترهای انقلاب اسلامی ایران بر این نکته کلیدی تأکید می‌کند که از سال ۱۳۵۵ تا ۳۱ شهریور ۱۳۵۹، یعنی آغاز جنگ عراق با ایران اوج طراحی پوسترهای ویژه انقلاب است. بیشتر این پوسترها تاریخ ندارند و نام تهیه‌کننده یا نام ناشر در آنها درج نشده است. این پوسترها به مناسبت یک روز خاص یا تاریخی معین یا راهپیمایی و سخنرانی تهیه و چاپ می‌شدند. اولین پوسترها حالت نقاشی داشتند و افراد غیرحرفه‌ای آنها را تهیه می‌کردند. اما به‌تدریج افراد حرفه‌ای و گرافیست هم وارد کار شدند و پوسترهای زیبایی خلق کردند. بعضی دیوارکوب‌ها طرح‌هایی بسیار ساده دارند و بعضی طرح‌هایی بسیار پیچیده که با آغاز جنگ عراق با ایران، پوسترهای سیاسی و اجتماعی مربوط به جنگ بسیار زیاد می‌شود. رنگ‌های به کار رفته در پوسترهای انقلاب بیشتر سیاه (رنگ عزاداری)، سرخ (رنگ انقلاب و خون) و گاهی رنگ سبز (رنگ منتسب به اسلام یا سیادت) است.