زعفران؛ نسخه طب سنتی برای نجات اقلیم شمال خوزستان
درآمدزایی سبز
مجتبی گهستونی
خبرنگار
گیاهان دارویی مدت‌هاست یکی از نسخه های پیچیده شده از سوی سازمان حفاظت محیط‌زیست و منابع طبیعی برای مبارزه با کم‌آبی و حفظ منابع طبیعی و مراتع است. شرایط آب و هوایی شمال خوزستان هم می‌گوید کشت گیاهان دارویی از جمله «زعفران» می‌تواند همان نسخه شفابخش تغییر اقلیم در این منطقه باشد. کشتی که کم آب می‌برد، محیط‌زیست را حفظ می‌کند و به درآمدزایی سبز جوامع محلی منجر می‌شود. همین نگاه هم، چندی پیش به برگزاری دومین جشنواره کشت زعفران در دزپارت در کاروانسرای شهر منجر شد. جشنواره‌هایی که پای گردشگر را هم درمسیر گردشگری به مرزعه مناطق می‌کشاند تا تولیدکننده به‌صورت مستقیم تولیداتش را به دست مصرف‌کننده برساند.
نجات اراضی شیب‌دار با زعفران
کاشت و برداشت زعفران در شهرستان دزپارت، ظرفیت و پتانسیل بالقوه و مزایای بسیاری از جمله، نجات و حفظ اراضی شیب‌دار جنگلی زاگرس از چرای بی‌رویه و شخم‌های غیراصولی و کشت دیم بدون‌توجیه اقتصادی، مصرف بالای آب و... را در پی دارد.
مشارکت اعضای خانوارهای روستایی و خصوصاً زنان روستایی در کشت، تولید و بسته‌بندی محصول، می‌انجامد و تنوع درآمد و بهبود معیشت و تغییر الگوی کشت روستاییان را به‌وجود می‌آورد.
رونق گردشگری
رونق گردشگری و خصوصاً گردشگری کشاورزی و روستایی، ظرفیت احداث صنایع تبدیلی و فراوری، ارزآوری و صادرات‌محور بودن محصول باتوجه به نزدیکی و تقاضای بازار کشورهای حوزه خلیج‌فارس، بهره‌برداری طولانی و قیمت به‌روز و کاشت، داشت و برداشت آسان و عدم‌نیاز به ماشین‌آلات و ادوات خاص، نگهداری بدون‌نیاز به انبار و سردخانه و امکان کاشت در اراضی کوچک که کشت سایر محصولات به علت نداشتن صرفه اقتصادی در آن مقدور نیست و عدم هم‌زمانی برداشت محصول با سایر محصولات کشاورزی و در فصل بیکاری کشاورزان از دیگر مزیت‌های ویژه زعفران است.
یک محصول کم آب‌بر
باتوجه به مزیت‌های فراوان و اثرات تغییرات اقلیمی گسترده در شمال خوزستان، زعفران بهترین گزینه جهت جایگزینی و تغییر الگوی کشت است. توسعه این کشت، نیازمند مطالعات بیشتر، برگزاری دوره‌های ترویجی کشاورزی، توزیع رایگان پیاز زعفران، اعطای تسهیلات ارزان‌قیمت با بازپرداخت طولانی به متقاضیان کشت، ایجاد صنایع فراوری، خشک کردن، بسته‌بندی، برندسازی و اسانس‌گیری، بازاریابی فعال و بین‌المللی، جذب سرمایه‌گذاران و از همه مهم‌تر برگزاری جشنواره تخصصی زعفران و ایجاد غرفه‌های فروش همراه با تبلیغات فراگیر درون و برون‌استانی است. ایجاد این شرایط می‌تواند در آینده نزدیک شمال استان خوزستان را به‌عنوان یکی از قطب‌های تولید محصول استراتژیک زعفران در کشور معرفی کند و مزیت‌های فراوان آن زمینه‌سازی توسعه پایدار روستایی را در این مناطق فراهم آورد.
طلای سرخ
با کشف استعداد کشت «طلای سرخ» یا همان «زعفران» در شمال خوزستان و بازگشت مجدد آن به زادگاهش، به‌عنوان یک گیاه دارویی پر طرفدار، ارزشمند و صادراتی، 20 هکتار اراضی به شیوه سنتی و دیم به زیر کشت‌رفته و همچنان سطح زیر کشت این محصول در حال افزایش است.
به‌طور میانگین از سطح هر هکتار مزرعه زعفران 6 کیلوگرم محصول برداشت و پیش‌بینی می‌شود، در مجموع حدود 140 تا 200 کیلوگرم زعفران درجه یک سوپرنگین در استان برداشت شود. قابلیت و استعداد کشت زعفران در این منطقه از خاک زرخیز استان کم‌نظیر و محصول تولیدی دارای رنگ، عطر، طعم و کیفیتی قابل رقابت با برندهای معتبر در حال فروش در کشور بوده و تا سطح بیش از 200 هکتار هم توان توسعه و افزایش مساحت زیر کشت را دارد.
50 گونه گیاه دارویی
اشکان مرادی معاون سرمایه‌گذاری و اشتغال روستایی باتوجه به وجود چهار اقلیم متفاوت آب و هوایی خوزستان گفت: استان بیش از 50 گونه گیاه دارویی باارزش صادراتی و بیش از 30 گونه مهم قابل کشت و توسعه دارد که علاوه‌بر ایجاد اشتغال مستقیم، استفاده مطلوب‌تر از آب و خاک، تأمین نیازهای داخلی استان و بازار کشور با صادرات و درنتیجه ارزآوری می‌تواند سهم بسزایی در رونق بخش کشاورزی استان به همراه داشته باشد.»
به گفته وی «اقلیم شمال خوزستان با میانگین 710 متر ارتفاع از سطح دریا، آب و هوای معتدل، بافت خاک، میانگین 580 میلی‌متر بارندگی به صورت متوسط سالانه و درجه حرارت 5- تا 48 درجه سانتی‌گراد و اراضی مرغوب کوهپایه‌ای، شرایط مطلوبی جهت ایجاد مزارع بزرگ کشت گیاهان دارویی دارد و این امکان را به کشاورزان می‌دهد که حداکثر محصولات را برداشت نمایند.»
دزپارت، ایذه، دزفول، باغملک، اندیکا و... از مهم‌ترین شهرستان‌های تولیدکننده گیاهان دارویی استان محسوب می‌شوند.
افزایش سطح زیر کشت زعفران
رئیس اداره جهاد کشاورزی شهرستان دزپارت سطح اراضی شهرستان را 30 هزار هکتار عنوان کرد و گفت: «از این میزان سطح کشت دو هزار هکتار به باغات و سطح زیر کشت گیاهان دارویی هم یکصد هکتار است که شامل رازیانه، سیاه‌دانه، گل رنگ و زعفران است.»
الله‌داد موسوی گفت: «از گذشته بسیار دور شاهد وجود گل‌های وحشی زعفران در سطح منطقه بودیم اما کاشت پیاز زعفران به‌صورت هدفمند از سال 1389 در برخی از مناطق به صورت آزمایشی آغاز شد. همچنین زعفران در روستاهای لهبید، حاجی کمال، قلعه سرد، ده کیان، سر رگ خواجه، سادات حسینی و... کشت می‌شود. طبق برنامه‌ریزی‌های صورت‌گرفته تصمیم داریم که سالانه بین پنج تا 10 هکتار به سطح زیر کشت شهرستان دزپارت اضافه کنیم.»
دبیر دومین جشنواره زعفران دزپارت گفت: «اراضی شهرستان دزپارت بسیار مرغوب است و سطح اشتغال قابل‌توجهی را فراهم آورده است. همچنین در کشت زعفران دزپارت هیچ‌گونه سمومی به‌کار نرفته و کاملاً ارگانیک است و این ادعا در آزمایشگاه‌ها قابل اثبات است.»
او بر اساس توپوگرافی شهرستان، دزپارت را دارای قابلیت کشت داروهای گیاهی دانست که می‌تواند به ایجاد یک برند و نشان جغرافیایی و درآمد و تولید پایدار منجر شود.
موسوی محصول نخست شهرستان دزپارت را انار می‌داند و از برگزاری هرساله جشنواره انار روستای شیوند خبر می‌دهد و می‌گوید: انار ترش، انار خوشه‌ای، انار سیاه و انار شیرین این شهرستان مرغوب و پرطرفدار است. رتبه دوم محصولات باغی به انواع مرکبات از جمله لیمو، پرتقال و نارنج و... اختصاص دارد. رتبه سوم محصولات باغی شهرستان دزپارت هم به گردو اختصاص دارد که از محل ذخایر ژنتیک شهرستان کشت شده است.
اجرای 55 طرح کشت زعفران
مجری طرح‌های اشتغالزایی بنیاد برکت در شهرستان دزپارت، ایذه، لالی، اندیکا و مسجدسلیمان بااشاره به نقش این بنیاد در توسعه باغات کشت زعفران گفت: «بنیاد برکت ستاد اجرایی فرمان امام از سال 1397 برای اشتغالزایی در شهرستان دزپارت بالغ بر 500 طرح در 25 منطقه راه‌اندازی کرده است. از جمله این طرح‌ها، ترویج کشت زعفران بود. در همین خصوص 55 طرح کشت زعفران با اعتباری بالغ بر 49 میلیارد تومان در شش روستای هدف اجرا شد و برای 100 نفر اشتغالزایی صورت گرفت.»
مصطفی باندری بااشاره به اینکه کشت زعفران در مناطق روستایی دزپارت موجب شده که شهرستان را به‌عنوان قطب کشت طلای سرخ در خوزستان معرفی کند، گفت: «بنیاد برکت شهرستان دزپارت در زمینه گردشکری پیشرو بوده و چهار طرح گردشگری را به مرحله اجرایی رسانده است. همچنین این بنیاد در زمینه اجرای زنجیره‌های سبز آبی، تولید پایدار، ترغیب روستاییان به مهاجرت معکوس و فعال‌کردن روستاهای خالی از سکنه، آبیاری، زهکشی، توسعه باغات و امنیت غذایی کمک‌کننده هستیم.»
دزپارت، دروازه خوزستان
شهرستان دزپارت در شمال شرقی خوزستان به واسطه کوهستانی‌بودن، برخورداری از جنگل‌های گسترده بلوط، وجود دو سد و دریاچه کارون سه و چهار، تنگه‌های آبی، آداب و رسوم محلی، صنایع‌دستی، موسیقی و هنرهای نمایشی محلی، تنوع پرندگان و حیوانات، برخورداری از بناها و محوطه‌های باستانی، وجود مجتمع‌ها و اقامتگاه‌های بوم‌گردی، نگین ناشناخته زاگرس و عروس خفته در دامنه‌های بلند و برفگیر آن است که با چشم‌اندازهایی زیبا، هر بیننده‌ای را به تحسین وا می‌دارد.
وجود چشمه‌ها و آبشارها و آسیاب‌ها، چنار تاریخی کیقباد، دهکده گردشگری زراس، پارک جنگلی بلوط بلند، پل‌های عظیم و قوسی کارون سه، روستا و آبشار شیوند، قله همیشه برفگیر منگشت، امامزاده شهپیر، امامزاده شیر یزدان، کاروانسرای دهدز وجود انواع سوغات محلی فرصتی بی‌نظیر برای رونق گردشگری در شهرستان دزپارت فراهم آورده است.
بهترین زمان استفاده از آب و هوای لطیف و پاکیزه منطقه گردشگری، تفریحی و تاریخی دزپارت، سه فصل بهار، پاییز و زمستان است که می‌تواند مقصد مناسبی برای همه گردشگران و میراث‌دوستان باشد.