امید سجادیان
پژوهشگر محیط ‌زیست

اینجا «مختار» از توابع شهرستان بویراحمد و ۱۵ کیلومتری شهر یاسوج است. تا چشم کار می‌کند جنگل بلوط است؛ بلوط‌های بلندی به نام بلوط‌های دانه‌زا. تنه‌ای تنومند و بلند دارند. ارتفاع آنها گاهی به ۱۵ متر می‌رسد. ارزش اکولوژیک آنها بالا و از نظر ژنی ارزشمند است. اگر شرایط مساعد باشد سالانه 6 سانتیمتر رشد می‌کنند و‌ عمری ۵۰۰ساله دارند. برای به ثمر نشستن و میوه دادن ۵۰ سال انتظار می‌کشند.
 اینجا مختار است؛ مکانی که به قتلگاه بلوط ایرانی تبدیل شده است. وارد جاده که می‌شویم لودرها مشغول کارند، در کنار جاده خالی که توسط لودرهای پیمانکار میدان گازی مختار دپو شده است، تعداد زیادی درخت تنومند بلوط دیده می‌شود که بر خاک افتاده‌اند. طبق آمار اولیه ۴۰۰ درخت بلوط قطع شده است و در مرحله بعدی ۱۵۰ بلوط و مراحل بعدی شاید هزار اصله بلوط قطع شود.

 قیمت یک درخت چند؟
جنگل‌های زاگرس سال هاست که متحمل تنش‌ها و تخریب‌های زیادی  بوده و هست؛، تخریب این جنگل‌ها پیامدهای وخیمی برای همه دارد. پایداری سرزمینی به خدمات این اکوسیستم وابسته است. جنگل‌ها ارزش اکولوژیک بالایی دارند، ارزشی که باید در پروژه‌های عمرانی به‌ صورت واقعی دیده شود. در بسیاری از پروژه‌ها بدون توجه به ارزش‌های بوم‌شناختی، جنگل‌ها قیمت‌گذاری می‌شوند. طبق بند ب ماده ۱۲ قانون افزایش و بهره‌وری بخش کشاورزی و منابع طبیعی و همچنین ماده ۴۷ قانون حفاظت و بهره‌برداری از جنگل‌ها و مراتع، دستگاه‌های مجری موظف‌اند؛ محاسبه خسارت‌های وارده به عرصه‌های موضوع‌ بند ب ماده ۱ را بر مبنای آخرین فهرست‌‌بهای واحد پایه آبخیزداری و منابع طبیعی ابلاغی معاونت برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی رئیس‌جمهور، باتوجه‌ به شاخصه‌های زیر و در قالب جداول پیوست که به مهر «دفتر هیأت دولت» تأیید شده است، انجام دهند. این خسارت براساس شاخصه‌هایی چون تعداد کل نهال‌ها، بوته‌ها، درختان و درختچه‌ها به‌صورت طبیعی و دست کاشت، مساحت پوشش‌های علفی یا چمنزارها (مترمربع)، حجم خاک جابه‌جا شده به مترمکعب، هزینه کاشت، نگهداری و مراقبت معادل سن نهال، بوته‌ها، درختان و درختچه‌ها به‌صورت طبیعی و دست کاشت‌ و ضریب ارزش جنگل و عرصه و اعیانی منابع طبیعی محاسبه می‌شود.
 در قطع درختان میدان گازی مختار آن چیزی که بیش از همه چیز به چشم می‌خورد مشخص نبودن تعداد درخت‌های قطع شده است. مدیر پروژه میدان گازی مختار در مصاحبه با خبرگزاری‌ها، نه به تعداد کل درختان آن اشاره می‌کند نه به تعدادی که باید قطع شود. درصورتی‌که تنظیم گازها، تنظیم شرایط اقلیمی، تنوع ذخایر توارثی گیاهی، گرده‌افشانی، کنترل بیولوژیک، خاک‌زایی، تنظیم جریان هیدرولوژیکی، کنترل فرسایش آبی، کنترل سیل، کنترل فرسایش بادی تنها بخشی از خدمات اکولوژیکی جنگل‌ها هستند؛ ارزشی که در خسارت‌ها، حساب نمی‌شود. نکته جالب در محاسبه خسارت به این شکل است که درختان بلوط که ارزش اکولوژیک آن ۲۰۰ هزار دلار برآورد شده طبق فهرست‌بهای پایه آبخیزداری، چوب درجه یک محسوب شده و تنها ۳۵۰ هزارتومان برآورد می‌شود؛ درصورتی‌که زغال کیلویی ۲۵ هزار تومان ارزش دارد. در محاسبه خسارت خاک‌برداری هر مترمکعب خاک افق A که مرغوب‌ترین خاک حساب می‌شود ۱۴ هزارتومان تعیین می‌شود. خاک مرغوبی که تولید هر سانتیمتر آن ۵۰۰ سال طول می‌کشد.
 با وجود این مشکلات در تعیین خسارت که به‌هیچ‌عنوان جبران‌کننده خسارت یکی از باارزش‌ترین گونه‌های جنگلی نیست؛ مدیر منابع طبیعی شهرستان بویراحمد هم در گفت‌وگو با «ایران» از عدم صدور مجوز برای این پروژه خبر می‌دهد. با وجود این جاده‌ای به طول ۴ کیلومتر در بلوط‌‌زار مختار ایجاد شده و مساحتی حدود ۲ هکتار خاک‌برداری شده است. این تنها بخشی از میدان گازی است. اگر نظارتی وجود نداشته باشد توسعه این میدان به قطع درختان بیشتری منجر می‌شود.
 بجز قلع و قمعی که به‌خاطر تأسیسات میدان گازی برای جنگل‌ها رخ می‌دهد؛ در گذشته به دلیل انتقال آب و پمپاژ آب رودخانه به منطقه مختار تغییر کاربری اراضی ملی به کشاورزی شدت گرفته است و اکنون با بهره‌برداری از این میدان گازی، زمین‌های منطقه افزایش قیمت زیادی داشته است. افزایش قیمت باعث تغییر کاربری‌های اراضی ملی به کاربری‌های کشاورزی و خدماتی می‌شود. همین افزایش قیمت باعث اختلافات بین دولت و جوامع محلی و در بین خود مردم می‌شود. اختلافی که طی گزارش رسانه‌های محلی باعث کشته‌ شدن یک نفر و زخمی‌ شدن چند نفر شده است.

قطع 15 هزار اصله از کجا آمد؟
 مدیران استان کهگیلویه و بویراحمد، در مصاحبه با رسانه‌های داخلی به آمار ۱۵ هزار اصله درخت قطع شده به‌خاطر سوخت اشاره می‌کنند. آماری که جای شک و تردید دارد. این آمار در چه حوزه‌ای و مساحتی به دست آمده است. چرا تنها این آمار برای توجیه پروژه‌های دولتی به میان می‌آید؟ آیا مسئولان آمار دقیقی از درخت‌های قطع شده در زمین‌خواری‌ها دارند؟ آمار مربوط به درختان از بین رفته در آتش‌سوزی‌های سال های اخیر چه مقدار است؟ از آمار ۱۵ هزار درخت چه مقدار آن به‌خاطر سوخت‌رسانی است، بله؛ بخشی از قطع درختان به‌خاطر سوخت‌رسانی است اما بخش عمده‌ای از قطع درختان نه به‌خاطر سوخت؛ بلکه به‌خاطر عدم مدیریت صحیح است.

آیا نفت به ایجاد اشتغال منجر می‌شود؟
 میدان نفتی گچساران دومین میدان بزرگ نفتی ایران است که در محدوده شهرستان گچساران، استان کهگیلویه و بویراحمد قرار دارد. این میدان با ذخیره ۵۲ میلیارد بشکه و ذخیره قابل‌برداشت ۲۳ میلیارد بشکه نفت خام، پس از میدان نفتی اهواز دومین میدان بزرگ نفتی کشور به شمار می‌آید. اگر بنا به توسعه بود باید گچساران یکی از توسعه‌یافته‌ترین شهرهای ایران می‌بود.

 کسی مخالف توسعه پایدار نیست
 وقتی فعالان محیط زیست و دلسوزان با طرح‌های آلاینده و مخرب که نتایجی جز تخریب محیط‌ زیست ندارد مخالفت می‌کنند به‌ اشتباه مخالف توسعه خطاب می‌شوند، مگر می‌شود دلسوز و فعال محیط‌ زیست باشی ولی در مقابل این طرح‌ها سکوت کنی، انتظار از کنشگران اجتماعی مطالبه‌گری است، سازمان‌های مردم نهاد صدای مردم هستند، انتظار می‌رود مسئولان صدای مخالفانی را که دلسوز استان هستند، بشنوند.
در استانی مثل کهگیلویه و بویراحمد صنعت گردشگری زمینه‌ساز اشتغالزایی و توسعه در استان است اما توجه به این حوزه در حد شعار مانده است. استان باوجود پتانسیل‌های منحصربه‌فرد طبیعی و فرهنگی، صنایع‌دستی، جایگاه مناسبی ندارد، از ظرفیت و توان مردم و جوامع محلی استفاده‌ نشده است. می‌توان با سرمایه‌گذاری در زمینه گردشگری سبز و مسئولانه هم طبیعت را حفظ کرد هم باعث ایجاد کسب‌وکار و توسعه پایدار شد.
طرفداران محیط‌ زیست مخالف توسعه نیستند، معتقد هستند باید طرح‌ها و پیشنهادهای سرمایه‌گذاری براساس طرح آمایش سرزمینی و پتانسیل منطقه و مطالعات پایه باشد؛ بنابراین سرمایه‌گذاری که در راستای توسعه پایدار و حفظ میراث ملی باشد مورد قبول است.