نگاهی به مستند تحسین‌شده الفبای اشغال
یک فیلم جستار درباره فلسطین
محمد‌احسان مفیدی‌کیا
منتقد
آغاز مستند «الفبای اِشغال» با تصاویری از ظلم و ستمی است که در گوشه گوشه این جهان به اکثریت خاموش روا داشته می‌شود. در ایرلند، الجزیره، هند و ایالات متحده و البته در فلسطین، فرقی نمی‌کند، به قول مالکوم ایکس، که صدای خطابه گیرا و جذابش روی تصاویر شنیده می‌شود، «ما همه در یک قایق نشسته‌ایم و یک دشمن واحد داریم».مستند یک تحقیق و تحلیل عمیق از زوایای مختلف پیدا و پنهان درباره مسأله فلسطین است. مستندساز کوشیده است تا تصورات نادرست درباره این بحران را برطرف کند و هم نقش عوامل بیرونی مثل حکومت ایالات متحده را در درگیری در جریان چند ده‌ساله بیان کند. آرشیو متنوع، مصاحبه‌های قابل توجه و روایت مسلط فیلم باعث شده تا اثر یک بستر کامل برای درک درست از آنچه در سرزمین پیامبران می‌گذرد، به دست آورد. بویژه در مورد نقش امریکا در مسأله فلسطین، نوع نگاه راوی فیلم کاملاً گویاست: «این یک مسأله امریکایی است، چون‌که این مسأله سیاست خارجی امریکاست.»این یک مستند مصاحبه‌محور است و مصاحبه‌شونده‌ها عمدتاً از دانشمندان، شخصیت‌های مذهبی و سیاسی، بانیان نهادهای حافظ صلح و دیگرانی هستند که بیشتر امریکایی و یهودی و حتی تبعه رژیم صهیونیستی‌اند و هم ایشان هستند که به ظلم سازمان‌یافته، بی‌عدالتی و نقض آشکار حقوق بشر در همه سرزمین‌های اشغالی فلسطین، بویژه در کرانه باختری و نوار غزه اذعان دارند. اهمیت این طیف از مصاحبه‌شونده‌ها از آن روست که بدانیم مخاطب اصلی مستند ممکن است به علت پروپاگاندای گسترده رسانه‌های صهیونیستی، همدلی چندانی با مسأله فلسطین نداشته باشند.مثلاً نوآم چامسکی، اندیشمند معاصر امریکایی در پاسخ به سؤال مستندساز می‌گوید: «حالا ما[ی شهروند امریکا] را به زندان نمی‌اندازن، شکنجه نمی‌شیم و با آنچه مردم در سرزمین‌های اشغالی با آن روبه‌رو هستن مواجه نیستیم و اگر هم تصمیم بگیریم و بخواهیم که این کار را انجام بدیم، خب... بهتره سعی کنیم خودمون رو در آینه نگاه کنیم و بگیم: «من قاتل هستم.»» و به این صورت به نقش کنشگری در جامعه امریکایی می‌پردازد.
یا ریچارد اندرسون فالک، استاد بازنشسته امریکایی حقوق بین‌الملل دانشگاه پرینستون و رئیس هیأت امنای ناظر حقوق بشر اروپا-مدیترانه پس از مقایسه وضع فلسطین با دوران آپارتاید در آفریقای جنوبی می‌گوید: «باید بگویم که وضعیت آنها بسیار بهتر از فلسطینی‌هایی بود که در اردوگاه‌های آوارگان زندگی می‌کردند.»
مخاطبی که حتی با فلسطینی‌ها همدل نباشد هم وقتی با بزرگانی مثل این و جملاتی چنان تکان‌دهنده مواجه می‌شود، قطعاً تحت‌تأثیر قرار می‌گیرد و به نظر در همین نقطه فیلم کار خود را کرده است.مستند الفبای اشغال، محصول سال 2006، در جشنواره‌های متعدد جوایزی را برده است، هرچند این جشنواره‌ها در شمار رویدادهای درجه‌اول سینمای مستند نیستند اما به نظر می‌آید کارکرد اصلی مستند هم کسب جایزه نبوده است و بیشتر از سر دغدغه اصلی تولیدکنندگانش، یعنی توجه دادن عموم مخاطبان به مسأله فلسطین تولید شده است.عبدالله و سفیان امیش تهیه‌کنندگی، کارگردانی و نویسندگی این مستند را به صورت مشترک انجام داده‌اند، البته در مورد نویسندگی آنها از کمک راوی مستند، یعنی خانم آلیسون وییر هم سود برده‌اند. این مستند تنها کار رسمی سفیان امیش بوده اما عبدالله به‌جز این مستندهای «شاهد»، «لیبی: از میان آتش» و «جنگ پیرامون ما» را هم در کارنامه دارد که این آخری هم در مورد غزه است.راوی این مستند خانم آلیسون وییر خود شخصیت جذاب و قابل‌توجهی است، نویسنده و فعال اجتماعی و سیاسی امریکایی که از سال 2000 و با آغاز انتفاضه دوم به مسأله فلسطین علاقه‌مند شد و با این شعار که «هر امریکایی نیاز دارد در مورد فلسطین و اسرائیل بداند»، انجمن بشردوستانه «اگر امریکایی‌ها می‌دانستند» را بنا نهاد و تلاش کرد تا با هر وسیله‌ای که می‌تواند در راه آگاه‌سازی جامعه امریکایی قدم بردارد.در همان سال‌ها خانم وییر در مقالهاش به نام «انتخاب عمل» نوشت: «هر نسلی فرصت شجاعانه عمل کردن دارد، یا با بی‌عدالتی و بیرحمی غیرقابل تصور، که در خاورمیانه در حال وقوع است، مقابله کنیم، یا جلوی چشمهایمان را بگیریم و ساکت بمانیم.» از نظر او مسأله اصلی آگاهی است، باید مردم را از آنچه در فلسطین می‌گذرد، آگاه کرد و این جدی‌ترین مسأله سیاسی عصر ماست که به هیچ‌وجه نمی‌توان در برابر آن بی‌تفاوت ماند. پس باید هر چه بیشتر و بهتر درباره آن دانست.شاید از همین رو است که در همان فیلم‌نوشت ابتدایی یادآور می‌شود که «بزرگترین دشمن دانایی، جهل نیست، توهم دانایی است».